اهداف استفاده از دستگاه اسکن عنبیه برای شناسایی معتادان متجاهر

۲ میلیون و ۸۰۸ هزار فرد معتاد در کشور وجود دارد. این آماری است که به طور رسمی از نهادهای دولتی و قضایی مطرح شده است. تهران از جمله استان هایی است که بخش زیادی ازاین معتادان را در خود جای داده است. بر این اساس تعداد معتادان متجاهر در شهر تهران به گفته فرید براتی سده، رئیس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور بین ۱۲ تا ۱۵ هزار نفر پیش بینی می شود.

حال قرار است با استفاده از دستگاه اسکن عنبیه تشخیص هویت معتادان متجاهر ساده تر شود اما سوالی که مطرح می شود این است که این ابزار مهم تا چه میزان می تواند به کاهش معتادان متجاهر در کشور کمک کند؟ چه امکاناتی قرار است در اختیار این افراد قرار گیرد؟ پس از دستگیری مجدد این معتادان که امری طبیعی است، چه چیزی در انتظارشان خواهد بود؟ و در پایان آیا بالاخره آمار دقیقی از معتادان متجاهر سراسر کشور به دست خواهد آمد؟

سیکل معیوب بازپروری معتادان

سال ها است که اخبار دستگیری، جمع آوری، به اشتغال‌زایی و بسیاری از اصطلاحات دیگر در مورد معتادان متجاهر در شهر تهران شنیده می شود. با این حال هر ساله باز هم افرادی هستند که معتاد متجاهر بوده و در خیابان ها حضور دارند، به گونه ای که گویا از ابتدا اصلا جمع آوری نشده اند. برای روشن تر شدن موضوع می توانیم به آخرین اظهارات رئیس پلیس پایتخت مراجعه کنیم. سردار حسین رحیمی روز گذشته در ارتباط با چرخه بازپروری معتادان گفته بود: « چرخه بازپروری معتادان باید اصلاح شود چرا که متاسفانه در این زمینه دچار دور باطل شده‌ایم و بیش از ۹۷ درصد معتادان در چرخه موجود پس از ترک، مجدد به مصرف مواد مخدر روی می‌آورند.»

این در حالی است که براساس آمارهایی که پیش از این منتشر شده است، بسیاری از معتادان متجاهر پس از جمع آوری باردیگر به خیابان ها می آیند و سیکل معیوب جمع آوری آنها همچنان پابرجاست. رئیس پلیس پایتخت همچنان گفته بود: « فرد معتاد پس از ترک نباید به حال خود رها شود و حتی پس از ترک هم باید تحت نظر و مراقبت قرار داشته باشد. در این مسیر تا کنون اقدامات بسیاری انجام شده ولی نتیجه مطلوبی در پی نداشته است.»

دوره های ناموفق و تکراری

به گفته مسئولان دولتی و نظامی در تهران جمع آوری معتادان متجاهر بزرگترین خواسته شهروندان از پلیس است. طرحی که هر ماه توسط پلیس در تهران اجرایی می شود و براساس آخرین آمار ها از سوی پلیس تهران بزرگ، از اواخر سال گذشته تا اواسط اردیبهشت ماه ۹۷ بیش از ۷ هزار معتاد متجاهر از سطح شهر جمع آوری شده اند. گفتنی است از این تعداد ۱۶۷ نفر را زنان تشکیل می دهند.

سرهنگ محمد بخشنده، رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر فرماندهی انتظامی تهران بزرگ روز گذشته با اشاره به اینکه معتادانی که در طرح‌های ضربتی پلیس دستگیر می‌شوند، بار‌ها دستگیر شده اند و سابقه دار هستند، نیز گفت: «بعد از دستگیری معتادان متجاهر و تشکیل پرونده معتادان تحویل کمپ‌های باز پروری می‌شوند. مدت دوره بازپروی سه ماه است و بعد از اتمام دوره در حالی که معتاد دستگیر شده، فقط مراحل سم زدایی را گذرانده و در آستانه ترک قطعی مواد مخدر است از کمپ خارج می‌شود و چون این افراد بعضا کسی را ندارند بار دیگر و در کمترین زمان ممکن، به مواد مخدر دسترسی پیدا می‌کنند و کارتن خواب می‌شوند.»

براساس طرحی که به تازگی ارائه شده است قرار بر این است که دوره‌های بازپروری به ۶ ماه افزایش یافته و پس از گذار از مرحله اول که شامل سم زدایی و خدمات ترک مواد مخدر مصرفی است در مرحله دوم، حرفه آموزی برای ورود به جامعه نیز به آنها ارائه شود.

حال اینکه پیش ازاین و در دوره شهرداری محمد باقر قالیباف طرح هایی ۹ ماهه پیش بینی شده بود که بر اساس آن پس از ترک، فرد متجاهر یک دوره ۹ ماه اشتغال‌ورزی را ببیند که این طرح به گفته مسئولان موفق نبوده است.

اسکن عنبیه، راه جدید برای ثبت اطلاعات معتادان متجاهر

فرید براتی، رئیس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی روزنامه «ابتکار» با اشاره به اهداف سازمان از به کار گیری سیستم اسکن عنبیه برای معتادان متجاهر می گوید: «اساسی ترین راه برای تشخیص هویت معتادان متجاهر در مراکز ماده ۱۶ استفاده از اثر انگشت بود. بخش زیادی از این افراد به دلیل سوختگی و سابیدگی در ناحیه نوک انگشتان امکان تشخیص هویتشان ممکن نیست.

این در حالی است که بسیاری از آنها یا اوراق هویتی خود را گم کرده اند یا فروخته اند و یا اگر این اسناد موجود نیست پس از هربار جمع آوری توسط نیروی انتظامی هر بار خود رابه یک اسم معرفی می کنند تا شناسایی آنها سخت شود. ما از سیستم اسکن عنبیه استفاده خواهیم کرد، چرا که بتوانیم در خدماتی که به این افراد می دهیم، آگاه تر عمل کنیم. این خدمات شامل بیمه این افراد نیز می‏شود.» براتی می افزاید: «با اسکن عنبیه معتادان متجاهر با همکاری با وزارت بهداشت و سازمان ثبت احوال می توانیم به این افراد یک کد بدهیم و در مواردی چون بیمه خدمات درمانی به آنها کمک کنیم.»

رئیس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور با اشاره به اینکه نیروی انتظامی نیز از دستگاه اسکن عنبیه برخوردار است و می تواند در این مسیر به سازمان کمک کند،ادامه می دهد: «در حال حاضر تنها در مرکز اخوان در شهر تهران دستگاه اسکن عنبیه نصب شده است و قرار است در مرکزشفق نیز این اتفاق رخ دهد.» گفتنی است حدود ۱۷ مرکز ماده شانزدهی در سراسر کشور وجود دارد که پیش بینی شده است در این مراکز نیز این دستگاه نصب شود.

لازم به توضیح است مراکز ماده ۱۵ به مراکز تحت نظارت بهزیستی جهت نگهداری، درمان و کاهش آسیب اختیاری یا داوطلبانه معتادان و مراکز موسوم به ماده ۱۶ نیز مراکز درمان و کاهش آسیب معتادان متجاهر است و به طور کلی معتاد متجاهر به معتادی اطلاق می شود که به صورت آشکار اقدام به مصرف یا حمل مواد کند. براتی در ادامه گفت وگو با «ابتکار» در پاسخ به این سوال که در صورت جمع آوری یا دستگیری مجدد افرادی که یک بار اسکن عنبیه برای آنها انجام شده است، چه اتفاقی رخ خواهد داد، می گوید: «برای ما مهم است که این معتادان پس از پایان دوره سه ماهه ای که در قانون برای نگهداری در کمپ ها و مراکز ما پیش بینی شده است، کجا می روند.

عده ای که دارای خانواده هستند به خانواده باز می‏گردند. حال اینکه ممکن است خانواده توان حمایت مالی از فرد را نداشته باشد و فرد ترک کرده دوباره دچار اعتیاد شود. دسته دوم نیز که خانواده آنها را طرد کرده است به این دلیلی که اشتغال مناسب برای آنها فراهم نیست، به پاتوق های پیشین خود می روند و این فرآیند تکرار می شود. این در حالی است که ما حداکثر ۳ ماه حق نگهداری آنها را داریم و در صورت صلاحدید مسئولان مرکز و اجازه از قوه قضاییه ممکن است به ۶ ماه برسد.» براتی می گوید: «ما، یعنی همه سازمان های مرتبط از نیروی انتظامی، وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی و ... باید شرایط بعد از ترک را نیز برای معتادان ترک داده شده فراهم کنیم.

حال این کمک می تواند تامین دارو برای این افراد باشد و یا تامین شغل و یا حتی اختصاص دادن یک مددکار اجتماعی تا به ثمر رسیدن این افراد. حتی در قانون نیز این موضوع دیده شده است.» وی در ارتباط با قوانین دیده شده برای افرادی که چندین بار توسط نیروی انتظامی جمع آوری شده اند، می گوید: «ما افرادی راداریم که بیش از ۱۰-۱۲ بار جمع آوری شدند و دوباره به سطح شهر برگشته اند. این همه هزینه می شود برای جمع آوری آنها در نتیجه باید فکری برای این موارد نیز کرد. به طور مثال در قانون مبارزه با مواد مخدر برای خرده فروشانی که دو بار دستگیر می شوند ، برای دفعه سوم آنها را به اردوگاه های کار اجباری می فرستند. شاید ممکن باشد برای معتادانی که بارها جمع آوری می شوند و قصد ندارند از اعتیاد دل بکنند، این اتفاق بیوفتد.»

بالاخره چند نفر؟

رئیس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور در ادامه با اشاره به آمار متفاوتی که از سازمان های مختلف در ارتباط با تعداد معتادان متجاهر منتشر می شود، می گوید: «آمار دقیقی وجود ندارد. در بسیاری از استان ها در آماری که از معتادان متجاهر می دهند، بسیاری دیگر از گروه ها وجود دارند؛ گروه‏هایی چون بیماران ایدز، کودکان کار، ولگردها، بیماران جسمی و ... . آماری که نیروی انتظامی ارائه می دهد، در شهر تهران عددی بین ۱۲ تا ۱۵ هزار نفر است. این در حالی است که ما در مراکز خود ۸ هزار نفر را نگهداری می کنیم.

در ارتباط با آمارهای سراسر کشور نیز باید بگویم بهزیستی می گوید تعداد معتادان متجاهر ۷۱ هزار نفر است؛ دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر آنها را ۶۰ هزار نفر تخمین می زند. حال اینکه نیروی انتظامی تعداد آن ها را حدود ۱۲۰ هزار نفر عنوان می کند.» باید دید با نصب دستگاه اسکن عنبیه آیا می توان به عدد مشخصی از افرادی که معتاد متجاهر شناخته می شوند، رسید! و سپس نشست و گام بعدی سازمان های مرتبط را تماشا کرد، موفقیت یا شکستی دیگر!