افزايش زباله‌گردی؛ نبايد شرم كنيم؟

تنگناهای شغلی و ضرورت تامین معاش از مهمترین دلایلی است كه سبب زباله‌گردی شده است. «بیكاری و نبود فرصت‌های شغلی»، «خرج خانواده» و «از دست دادن شغل قبلی»، از جمله مهم‌ترین این دلایل محسوب می‌شود. همانگونه كه مفاهیم به دست آمـده نشان می‌دهد مشكلات و معضلات معیشتی و درآمدی بخشی از دلایل و زمینه‌های زبالـه‌گردی را شامل می‌شود. بیكاری و نبود فرصت‌های شغلی و شرایط اجتماعی كه فرد در آن قرار دارد اجبار و الزام‌هایی را به فـرد وارد مـی‌كنـد. نیـافتن شغل، محدودیتی است كه افراد را مجبور به یافتن راه دیگری بـرای پاسـخ بـه نیازهایشـان می‌كند.

زباله گردی یکی از آسیب‌های اجتماعی جوامع شهری به حساب می‌آید که بنا به اظهارنظر جامعه‌شناسان این پدیده خود می‌تواند عاملی برای افزایش بیماری‌ها و همچنین بالا رفتن نرخ آسیب‌های اجتماعی نیز باشد. گفتنی است از مهمترین دلایل افزایش زباله‌گردها در سطح شهرها را می‌توان نامناسب‌بودن شرایط اقتصادی مردم و همچنین افزایش میزان تولید زباله عنوان کرد، چرا که در حال حاضر متاسفانه بنا به‌دلیل رواج مصرف گرایی شاهد تولید بیش از اندازه زباله در شهرها هستیم که این خود می‌تواند عامل رونق کار زباله‌گردها شود.

به‌طور کلی باید در نظر داشت که زباله‌گردها در درجه اول سیمای شهر‌ها را آشفته و نامناسب جلوه می‌دهند، چراکه حضور گسترده و پررنگ آنها در کنار زباله‌های شهر‌ها خود می‌تواند عامل بسیاری از آسیب‌ها و مشکلات اجتماعی و اقتصادی جامعه باشد همچنین ادامه داشتن این روند نیز می‌تواند عاملی برای ایجاد شکاف عمیق میان طبقات اجتماعی جامعه نیز شود.

آنچه مسلم است بر اساس آمار موجود امروزه متاسفانه سهم قابل توجهی از زباله‌گردها را مهاجران غیرقانونی تشکیل می‌دهند، چراکه به‌دلیل عدم نظارت کافی بر روند کار زباله گردها مهاجران غیرقانونی به راحتی جذب این کار می‌شود و با توجه به اینکه میزان درآمد زباله‌گردی امروزه در کلانشهرها بسیار بالا است بنابراین این شغل برای آنها سودمند نیز خواهد بود اما این در حالی است که باید اذعان داشت که جذب بیش از اندازه مهاجران غیرقانونی به زباله گردی خود می‌تواند عاملی برای افزایش آمار مهاجران غیرقانونی در کشور نیز شود که ادامه داشتن این روند خود زمینه‌ساز بروز مشکلات و آسیب‌های بسیاری نیز خواهد شد.

از سوی دیگر باید خاطرنشان کرد که متاسفانه امروزه تعداد بی‌‌‌شماری از زباله‌گردها را کودکان تشکیل می‌دهند که این خود می‌تواند با تبعات منفی بسیاری همراه باشد، چراکه همان‌گونه که می‌دانیم کار کودک خود می‌تواند بسیار مشکل ساز باشد و تاثیرات منفی را در آینده او بر جای بگذارد، اما متاسفانه زباله‌گردی کودک بسیار خطرناک است و همچنین خود می‌تواند زمینه ساز بروز مشکلات عدیده برای کودکان شود.

زباله گردی؛ پدیده نوظهور نظام اجتماعی ایران

بهنام فروتن، فعال فرهنگی و پژوهشگر در این خصوص می‌گوید: پیشرفت‌های شگرف دنیای جدید در عرصه فناوری و تولید، نظام اجتماعی را از نظر قشربندی دچار تحولات زیادی كرده است، به‌طوری كه نظام اجتماعی ایران در دهه‌های اخیر دچار دگرگونی شده و شاهد ظهور آسیب‌های نوپدید و حتی گروه‌های اجتماعی گسترده به‌صورت غیررسمی هستیم كه یكی از پدیده‌های دهه‌های اخیر زباله‌گردی یا امرار معاش از طریق جمع‌آوری مواد قابل بازیافت زباله‌ها است.

وی گفت: امروز زباله‌گردی در كشورهای توسعه یافته به واسطه اجرای برنامه‌های تفكیك در مبدأ كمرنگ شده ولی در ایران به واسطه گرایش به مصرف‌گرایی و سبك زندگی، تنوع طلبی، استفاده غیراصولی از مواد پلاستیكی در همه شئون زندگی سبب تولید زباله و در نهایت كسب درآمد برای عده‌ای از افراد جامعه شده است. فروتن اظهار داشت: نكته مهم و اساسی در تولید زباله به سبك زندگی مردم برمی‌گردد و آن هم تفكیك نشدن زباله در مبدأ كه نه تنها برنامه فرهنگ‌سازی از سوی سازمان‌های متولی صورت نگرفته بلكه مردم نیز توجهی به این موضوع مهم نداشته و نه تنها آسیب‌های اجتماعی بلكه آسیب‌های زیست محیطی را به‌دنبال دارد.

افزایش فقر پنهان

پرواضح است که یکی از مهمترین پیامدهای افزایش آمار زباله‌گردی در کلانشهرها را می‌توان بالا رفتن نرخ فقر پنهان در جامعه دانست که این خود می‌تواند زمینه‌ساز بروز آسیب‌ها و مشکلات اجتماعی اقتصادی و یا حتی سیاسی نیز شود، چراکه بسیاری از جامعه شناسان بر این باور هستند که افزایش فقر پنهان زنگ خطری جدی برای به خطر افتادن سلامت جامعه می‌باشد، به عبارت ساده‌تر هرگاه در جامعه زباله گردی افزایش یابد می‌تواند تداعی گر این مهم باشد که فاصله طبقاتی در جامعه زیادتر شده است و به نوعی قشر فقیر جامعه یا همان زباله گردها باوجود اینکه به این کار مشغول هستند، این تصور را نیز دارند که سهم آنها و یا حق آنها را بشر مرفه جامعه از آن خود کرده است که این خود می‌تواند عاملی برای افزایش خشم درونی در افراد شود.

اعتیاد و زباله‌گردی

مقوله اعتیاد از دیگر دلایل زباله‌گردی محسوب می‌شود. به‌نظر می‌رسد اعتیاد به‌صورت مستقیم بر زباله‌گرد شدن افراد تاثیر نمی‌گذارد و به‌صورت غیرمستقیم با اثرگذاری بر متغیر دیگر باعث می‌شود تا فرد بـه سـراغ زبالـه‌گـردی بـرود؛ بدین صورت كه فرد پس از معتاد شدن شغلش را از دست داده و پس از از دسـت دادن شـغل مجبور به زباله گردی شده است، و یا فرد معتاد شده و پس آن خانواده‌اش او را ترك كرده و او دیگر در نزد خانواده جایگاهی نداشته است درنتیجه سراغ زباله گردی رفته است. در وهله اول اگرچـه به‌نظر می‌رسد اعتیاد یك انتخاب فردی باشد اما فراهم‌بودن زمینه‌های اعتیاد و نبود حمایت‌های لازم برای مراجعه افراد و اقدام به ترک اعتیاد، باعـث شـده زبالـه گـردان به‌دلیل نبود حمایت كافی قادر به ترك اعتیاد نباشند.

مدیریت پسماند

متاسفانه باید متذکر شد که یکی از مهم ترین دلایل افزایش آمار زباله‌گردها را در کلان‌شهرها می‌توان به‌دلیل رونق مدیریت پسماند دانست، چراکه امروزه متاسفانه بسیاری از پیمانکاران به بهانه مدیریت پسماند اقدام به بکارگیری مهاجران غیرقانونی کودکان و یا حتی زنان در این شغل سیاه و کاذب می‌کند، هرچند برخی از کارشناسان بر این باور هستند که به کارگیری کودکان و زنان در زباله‌گردی بیشتر به واسطه است و زیر نظر مستقیم پیمانکار آن صورت نمی‌گیرد، اما حال این سوال مطرح می‌شود که تفکیک زباله‌ها از سطل‌های زباله سطح شهرها آیا می‌تواند در مدیریت پسماند موثر باشد یا اینکه خود عاملی برای افزایش آلودگی‌های محیط زیست به شمار می‌آید، چراکه باید به خاطر داشت یکی از مهمترین اهداف مدیریت پسماند کاهش آلودگی‌ها و همچنین افزایش حفاظت از محیط زیست می‌باشد که در عمل اینگونه مدیریت پسماند خود ضربه مهلکی به محیط زیست و حتی سلامت شهروندان وارد می‌کند.

بیگاری کشیدن از زباله‌گردها

باید یادآور شد که متاسفانه پیمانکاران از زباله‌گردها انتظار کار بیش از اندازه دارند، هرچند این کار به تنهایی و طبق ساعت عادی کار خود می‌تواند بسیار طاقت‌فرسا و خسته‌کننده باشد، اما این در حالی است که پیمانکاران و یا همان مسئولان زباله‌گرد‌ها انتظار کار بیش از اندازه از این افراد را دارند که این خود می‌تواند برای سلامت آنها بسیار مضر باشد. به‌عنوان مثال یک کودک در طول روز باید بیش از ۱۲ ساعت کار کند و همچنین حجم بالایی از زباله را به تنهایی جابه‌جا کند که این خود طبق قوانین حقوق بشر اجحاف در حق کودک می‌باشد و باید با آن به‌طور قانونی برخورد شود، اما متاسفانه در کشور به‌دلیل عدم رسیدگی کامل به این معضلات متاسفانه بسیاری از افراد به راحتی از کودکان در زباله گردی استفاده می‌کنند که این خود جای بسی تاسف دارد.

زباله‌گردی از تکدی‌گری سخت‌تر است

لازم به ذکر است که بر اساس تحقیقات میدانی صورت گرفته و همچنین بنا به اظهار نظر بسیاری از روانشناسان و جامعه شناسان می‌توان با صراحت این نکته را اذعان داشت که زباله گردی بسیار سخت و طاقت فرساتر از تکدی‌گری می‌باشد تا جایی که حتی بنا به گفته برخی از این افراد برای انجام زباله‌گردی نمی‌توان به تنهایی و یا خودسرانه این کار را انجام داد بلکه زباله‌گردی تحت نظر اشخاص خاصی صورت می‌گیرد و همچنین قوانین انجام این کار بسیار سخت و طاقت‌فرسا می‌باشد، اما این در حالی است که تکدی‌گری بسیار راحت‌تر از زباله‌گردی می‌باشد البته میزان درآمد تکدی گری از زباله گردی نیز در بسیاری از موارد بیشتر است که این خود می‌تواند نشان از نبود فرهنگ‌سازی لازم در میان مردم برای جمع آوری متکدیان باشد.