معتادان شیک!

مصرف‌کننده‌ای از بین شمشادها بیرون می‌آید، صورت سیاه و کثیفی دارد با لباس‌های مندرس و پاره و ... . این تمام تصویری است که از مصرف‌کننده‌ها برای ما ساخته‌اند، یک معتاد ژولیده، طردشده، متجاهر و تمام. از گزارش‌های توصیفی با موضوع غم‌نامه در رسانه‌ها گرفته تا سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی که تصورشان از مصرف‌کننده تماما معتاد متجاهر است و دلیل آن احتمالا تمرکز بر ظواهر و حتی سوءاستفاده از این گروه است. در حالی که این گروه از مصرف‌کننده‌ها آماری زیر ۱۰ درصد دارند و بقیه این آمار مربوط به مصرف‌کننده‌های یقه‌سفید است.

یقه‌سفیدها چه گروهی‌اند؟

طبقه‌ای که نه می‌شود از ظاهرشان و نه از سبک زندگی‌شان فهمید که این افراد مصرف‌کننده هستند. «محمدهادی پناهی»، رئیس کانون درمانگران اعتیاد با این مقدمه به «خبرآنلاین» می‌گوید: «یقه‌سفیدها افرادی هستند که مصرف موادمخدر، عوارض کلاسیک اعتیاد را برایشان ندارد. منظور این است که از روی ظاهرشان به‌سادگی نمی‌توان تشخیص داد که مصرف‌کننده هستند. نوع موادشان هم اغلب روان‌گردان است تا مواد سنتی‌تر مثل تریاک و... . هم گروه‌های یقه‌سفید که مفهوم خاص اجتماعی دارند و هم گروه‌های نوجوانی که اعتیاد به داروهای خاص دارند و در گروه اعتیاد داروخانه‌ای هستند، ذیل این اعتیاد شیک قرار  می گیرند. شکل اعتیاد این افراد، اعتیاد شیک است؛ به‌طوری که گهگاهی با ایده تفنن مواد روان‌گردان مصرف می‌کنند. حتی گاهی مصرف این مواد در برخی گروه‌های جمعیتی شکل خرده‌فرهنگ به خود گرفته است. در ضمن معتادان متجاهر، کمتر از ۱۰ درصد معتادان هستند؛ تاکید می‌کنم کمتر از ۱۰ درصد و حتی به ۱۰ هم نمی‌رسد.» در ادامه نکاتی درباره این نوع اعتیاد مطرح می‌کنیم.

اعتیاد شیک، علایم ظاهری ندارد!

بشر از ابتدا تا امروز به دنبال راه‌هایی سریع‌تر برای دستیابی به آرامش و تسکین دردهای جسمانی و روانی خود بوده است. به نظر می‌رسد که برای برخی‌ها، اعتیاد به مواد از سریع‌ترین مسیرها برای دستیابی به آرامش است. همان‌طور که اشاره شد، فقر، طبقه اجتماعی پایین، خشونت، نزاع و درگیری، فرار، تلو تلو خوردن، دندان‌های به هم ریخته و خراب، ظاهر ژولیده و نامرتب و ... از جمله ویژگی‌هایی است که برخی افراد از فرد معتاد در ذهن خود می‌پرورانند اما غافل از این‌که مافیای مواد افیونی به منظور کسب منافع، هر روز با ایجاد تغییرات مختلف، سعی در جذب افراد یک جامعه دارد. به طوری که هم اکنون پای قشر جدیدی از افراد جامعه را به مصرف کنندگان مواد اضافه کرده است و سعی در زدودن هرچه بیشتر علایم ظاهری اعتیاد دارد.

یقه سفیدها چه موادی مصرف می‌کنند؟

این افراد اغلب داروهای روان‌گردان و محرک مصرف می‌کنند. البته مصرف کوکائین هم در این افراد دیده می‌شود ولی با توجه به دسترسی راحت‌تر و ارزان‌تر به داروها، آن‌ها با اقبال بیشتری مواجه شده‌اند. از جمله گروه‌های پرخطر به این نوع اعتیادها می‌توان از نوجوانان و جوانان به ویژه دانشجویان و کارمندان یاد کرد. این افراد به دلایل مختلفی از جمله مقابله با استرس‌ و اضطراب‌های تحصیلی و شغلی، بازدهی تحصیلی یا شغلی بیشتر، کنجکاوی، هیجان‌خواهی و ... مبادرت به سوء مصرف مواد از جمله مواد روان‌گردان می‌کنند.

چه عواملی باعث اعتیاد یقه سفیدها می‌شود؟

عوامل مختلفی در بروز پدیده اعتیاد در افراد به اصطلاح یقه سفید موثر است که تا حدودی با انواع دیگر اعتیاد همپوشانی دارد. از جمله این موارد؛ شیوه‌های فرزندپروری نامناسب و آشفته، کنجکاوی، آشنا نبودن با مهارت‌های حل مسئله و نه گفتن، داشتن اضطراب، تاثیرپذیری از گروه همسالان و ... است که به دلیل اهمیت شیوه‌های فرزندپروری و گروه‌های همسالان، دو نکته در این باره مطرح می‌کنم.

شیوه‌های فرزندپروری: تحقیقات و پژوهش‌های متعدد روان شناسی نشان داده‌اند، جو عاطفی سالم و روابط صمیمانه در خانواده، یکی از مهم‌ترین شاخص ها در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیاد است. والدینی که سبک‌های فرزندپروری مستبدانه یا سهل گیرانه دارند زمینه لغزش‌های رفتاری فرزندان خود را در آینده فراهم می‌کنند.

گروه همسالان: بررسی‌ها و مصاحبه‌های انجام شده از افراد به اصطلاح یقه سفید نشان می‌دهد اغلب این افراد اولین مصرف خود را در جمع‌های دوستانه تجربه کرده‌ و به طور کلی مصرف مواد در جمع دوستان را ترجیح داده اند. تاثیر گروه همسالان در دوران نوجوانی بسیار مشهود است، به میزانی که روابط اجتماعی و عاطفی مناسبی در خانواده وجود داشته باشد، کشش به سمت گروه همسالان کاهش می یابد.

معتادانی که به درمان، فکر هم نمی‌کنند!

با توجه به این‌که تغییرات رفتاری و هیجانی ناشی از اعتیاد یقه سفیدها در مقایسه با اعتیادهای دیگر خیلی محسوس نیست، این افراد نیاز کمتری به تغییر در خود احساس می‌کنند و حتی گاهی اصلا خود را معتاد تلقی نمی‌کنند و مدعی هستند که اعتیاد مشکلاتی را که برای دیگران ایجاد کرده برای آن‌ها ایجاد نکرده است و نخواهد کرد. این افراد احساس می‌کنند بر اوضاع کنترل دارند و خود را بی نیاز از درمان می‌دانند. بنابراین به نظر می‌رسد به سبب همین انکار و پذیرش نکردن مشکل از جانب آن ها درمان شان بسیار مشکل است چراکه در مقابل درمان به شدت مقاومت می‌کنند.

درگوشی با نوجوانان و جوانان!

همه انسان‌ها در طول زندگی خود هیجان‌های مختلفی را تجربه می‌کنند (شادی، غم، ترس، خشم و...)، به دلایل مختلف مانند مشغله‌های تحصیلی و شغلی دچار اضطراب می‌شوند، شکست و حال بد را تجربه می‌کنند ولی با به کارگیری مهارت‌های اجتماعی مناسب و کمی صبوری می‌توان به سمت حال خوب حرکت کرد. هر عامل ثالثی که بخواهد در فرایند تسکین ورود کند و به صورت مکرر استفاده شود، می‌تواند زمینه ساز بروز اعتیاد باشد بنابراین به نوجوانان و جوانان پیشنهاد می‌شود به عوامل راه گشا (مانند مهارت حل مسئله، خودآگاهی، مشاوره و ...) تکیه شود. آگاه باشید که درد کشیدن و ناکام شدن در اهداف زندگی نه تنها نقطه تاریک زندگی به حساب نمی‌آید بلکه با به کارگرفتن مهارت‌های زندگی می‌توانید معنای مناسبی از دردها و ناکامی‌های خود بسازید و به طور قطع اعتیاد در این زمینه، حتی به عنوان مسکنی موقت برایتان هزاران هزار دردسر ایجاد خواهد کرد.

مصطفی نجمی| روان شناس و پژوهشگر اعتیاد