روزنامه توسعه ایرانی نوشت: حتی اگر گمانه‌زنی‌ها درخصوص جمعیت اتباع غیرمجاز را که به روایتی حدود ۱۰ میلیون نفر است؛ اغراق‌آمیز بدانیم، بازهم نمی‌توان صورت مسئله معضل حضور پرتعداد اتباع افغانستانی که به قولی بافت جمعیتی کشور را هم به هم زده‌اند و زاد و ولد در آنها کنترل نشده ادامه دارد، نادیده گرفت. کنترل این جمعیت، مدتی است که به یکی از مطالبات اصلی شهروندان ایرانی در اقصی نقاط کشور تبدیل شده؛ اعتراض به حضور پرشمار جمعیتی بدون هرگونه اوراق هویتی و نام و نشانی در ایران.
این چالش هرچند مدتهاست از سوی شهروندان و صاحبنظران و رسانه‌ها مورد انتقاد بوده، اما چندی است که به صورت جدی مورد توجه سیاستگذاران قرار گرفته است، به طوری که اخیرا خبرهایی از قرار گرفتن طرح ساماندهی اتباع خارجی در دستور کار مجلس منتشر شد طرحی که برای چندمین بار بی‌سرانجام ماند و منوط به بررسی‌های بیشتر شد.
حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نماینده اصفهان که بارها نسبت به این موضوع واکنش نشان داده، دیروز از تبعات امنیتی حضور بی‌ضابطه اتباع خارجی در کشور و میزان فرزندآوری آنها گفت: «اتباع ۳ تا ۵ برابر زوج‌های ایرانی زاد و ولد دارند». این در حالی است که براساس قانون تابعیت در ایران اصل «نسبی» است و پدر باید ایرانی باشد. بنابراین صرف اینکه فرد در خاک ایران متولد شده باشد، شناسنامه ایرانی صادر نمی‌شود و همه اینها بدین معنی است که در سال‌های بعد کشور با سیل جمعیت افرادی مواجه است که هرچند در ایران به دنیا آمده‌اند و در ایران زندگی و از امکانات و زیر ساخت‌های کشور استفاده می‌کنند، اما از داشتن هرگونه اوراق هویتی محروم و اساسا ایرانی تلقی نمی‌شوند و در هیچ آمار رسمی هم قرار ندارند!
دیوارکشی مشکل را حل خواهد کرد؟
دو سال پیش پس از به قدرت رسیدن طالبان، موج مهاجرت شهروندان افغانستانی از این کشور، به طرق مختلف به هر سوی و بیش از همه به ایران شدت گرفت. عددی که مدت‌ها بعد، ابعاد واقعیش را در زندگی روزانه شهروندان ایرانی در خیابان‌ها، کوچه‌ها، مراکز تفریحی، بازار، مراکز درمانی، مدارس و ... نشان داد.
برخی این تنش و آشفتگی پیش آمده در کشور را ناشی از سیاست‌های غلط جمهوری اسلامی در مواجهه با موج مهاجرت افغان‌ها می‌دانند. در این میان تنها اقدام عملی برای مقابله با موج مهاجرت؛ کشیدن دیوار مرزی بین ما و همسایه شرقی است.
براساس آخرین اخبار هفته پیش مهدی شیردل، فرماندار تایباد خبر داد که «عملیات انسداد نوار مرزی ایران و افغانستان به طول ۳۰۰ کیلومتر در استان خراسان رضوی در حال انجام است، این طرح به صورت دیوارکشی به ارتفاع چهار متر و فنس‌کشی بخش بالایی آن است».
آذرماه امسال نیز سرتیپ امیر غلامعلیان، فرمانده قرارگاه جنوب‌شرق نیروی زمینی ارتش گفته بود: «دیوارکشی به طول ۳۵ کیلومتر از مرزهای شرقی کشور مشرف به افغانستان به پایان رسیده است».
ایران و افغانستان بیش از ۹۴۵ کیلومتر مرز مشترک دارند و عدد ۳۵ کیلومتر تنها بخش اندکی از پروژه پیش روست.
پیشتر اعلام شده بود که انسداد مرزها در خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان تا سه سال دیگر تکمیل می‌شود و ایران برای اجرای پروژه انسداد مرزها، سه میلیارد دلار در اختیار نیروهای مسلح قرار داده است.
اخراج‌های بی‌حاصل اتباع
چندی پیش احمدرضا رادان، فرمانده کل نیروی انتظامی کشور گفت که تا پایان سال جاری، ۲ میلیون از اتباع بیگانه غیرمجاز جمع‌آوری و از کشور طرد می‌شوند. او آبان ماه اعلام کرده بود که تاکنون «۸۰۰ هزار تبعه غیرمجاز از کشور طرد شده‌اند». با این حال به نظر می‌رسد این اقدام در عمل فایده‌‌ای نداشته است، چرا که دیروز نادر یاراحمدی، رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور با بیان اینکه طی سه سال گذشته حدود سه میلیون نفر از اتباع غیرمجاز از کشور اخراج شدند به این نکته اشاره کرد که به دلیل «شرایط سخت حاکم بر افغانستان» این افراد دوباره به ایران بازگشته‌اند.
آیا موج افغان‌هراسی منطقی است؟
ایران تنها کشور مهاجرپذیر دنیا نیست. کشورهایی چون سوئد، نروژ، آلمان و ... نه تنها میزبان شمار زیادی ایرانی هستند که بسیاری از مردم افغانستان نیز به این کشورها مهاجرت کرده‌اند. آنها البته شرایطی چون اتباع ساکن ایران ندارند. مهاجران به سختی وارد این کشورها شده و در عوض از کیفیت زندگی قابل قبولی برخوردار می‌شوند. در این کشورها اتباع غیرقانونی به سرعت شناسایی و از کشور اخراج یا به کمپ‌های مهاجران فرستاده می‌شوند. اتفاقی که به هیچ روی در ایران نمی‌افتد. در ایران، گروهی از اتباع افغانستانی مجوز چند ماهه اقامت دارند و هر از چندی آن را تمدید می‌کنند. اما در کنار این شمار زیاد، اتباع غیرمجازی هستند که اغلب در نقاط حاشیه‌ای شهرها زندگی کرده و حتی در محله‌های حاشیه جنوبی تهران برای خود کلونی‌های اختصاصی ساخته‌اند.
گاهی رصد شمار زیاد اتباعی که نه شناسنامه‌ای دارند و نه نام و نشانی از آنها در مراکز رسمی ثبت شده است، وضعیت را برای شهروندان ترسناک می‌کند.
هرچند شمار جمعیت این گروه رسما اعلام نشده اما تخمین زده می‌شود بین پنج تا هشت میلیون نفر به صورت غیرمجاز در شهرهای مختلف ایران ساکن هستند.
در چنین شرایطی است که موج افغانی‌هراسی در کشور و بعضا نگاه‌های نژادپرستانه در میان برخی از شهروندان شکل گرفته است.
در این میان برخی از آنها که موافق اخراج کودکان اتباع از مدارس و خانواده‌هایشان از کشور هستند هم این گرایش را نه از سر نژادپرستی، بلکه از این روی می‌دانند که چراغی که بر خانه رواست بر مسجد حرام است. آنها معتقدند وضعیت اقتصادی ایران توان خدمات‌دهی رایگان به این حجم از مهاجران غیرقانونی را ندارد.
چندی پیش کاربری در شبکه اجتماعی ایکس خود را معلم دبستانی در اسلامشهر معرفی کرد و نوشت که از ۲۰ دانش‌آموز کلاس او ۱۵ نفر تبعه افغانستانی هستند و عملا در برخی از مناطق مدارس در خدمت این قشر است.
این در حالی است که بر اساس آخرین آمار ۲۰۰ هزار کودک ایرانی در دوره ابتدایی و حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار دانش‌آموز دوره متوسطه اول و دوم از ادامه تحصیل بازمانده‌اند و کارشناسان، فقر را عامل اصلی این موضوع می‌دانند.
راه آسان را چرا سخت کردیم؟
کارشناسان معتقدند ایران می‌توانست در مرزهای خود کمپ‌هایی ایجاد کند تا مردمی که از افغانستان می‌آیند، در آن کمپ‌ها نگهداری شوند و سازمان‌های بین‌المللی هم پرداخت هزینه آنها را به عهده بگیرند.
در زمان قدرت‌گیری طالبان حتی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR) در ملاقات وزیر کشور و وزارت خارجه وقت اعلام آمادگی کرد که هزینه‌های نصب و اداره چنین کمپ‌هایی را در مرزهای ما بپذیرد. در چنین شرایطی این امکان برای دولت ایران ایجاد می‌شد تا با فیلتر کردن اتباع؛ به نخبگان و کسانی که ممکن است در زمینه‌های علمی، فرهنگی یا هنری به توسعه ایران کمک کنند؛ اجازه ورود داده شود و بقیه هم تا زمانی که ناامنی وجود دارد و خطر آنها را تهدید می‌کند در کمپ‌ها باشند. ولی بر اساس گزارش‌ها وزارت کشور به این پیشنهاد کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل التفاتی نکرد. نتیجه این بی‌التفاتی هم ورود دسته جمعی و هزاران نفری افغان‌ها به ایران بود.
برخی از صاحبنظران معتقدند مسئولان ایرانی به دلیل نگاه امنیتی به حضور نیروهای سازمان ملل در ایران ترجیح دادند این همکاری را نپذیرند و کشور را در مخاطره امنیتی جدی‌تری فرو بردند.
لزوم تدوین قانونی همه‌جانبه برای ساماندهی اتباع
چندی است که موضوع ساماندهی اتباع در محافل مختلف به ویژه مجلس شورای اسلامی مطرح و نظرهای متفاوتی شکل گرفته است.
برخی از فعالان رسانه‌ای معتقدند در قانونی که قرار است به ساماندهی اتباع اختصاص یابد، باید انواع مجوزهایی که برای اقامت افراد خارجی در ایران وجود دارد مشخص شود. اما برخی نگاه تندتری نسبت به این مجوزها دارند. دیروز
محمدتقی نقدعلی، نایب رئیس اول کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس با بیان اینکه «با هر آنچه که حضور اتباع را در ایران تثبیت کند، مخالف هستیم» به ایلنا گفت: «اتباع خارجی غیرمجاز کاملا باید اخراج شوند و تبعه خارجی مجاز هم باید در مدت محدودی بلافاصله پس از اتمام مجوز حضور، از کشور خارج شود».
در حالی که سالانه چندین میلیارد دلار یارانه پنهانِ نان و برق و گاز و آب و ... از محل مالیات مردم ایران صرف مهاجران غیرقانونی افغانستانی می‌شود، مقادیر زیادی نیز قاچاق کالا از ایران به افغانستان صورت می‌گیرد که هنوز هم مسئولان ایرانی جز دیوارکشی که به کندی انجام می‌شود راهکار عملی برای مقابله با موج مهاجرت ارائه نداده‌اند. این در حالی است که با توجه به میزان زاد و ولد بالای افغانستانی‌ها در ایران به نظر می‌رسد جمعیت کشور در سال‌های آینده به طور غیررسمی چند میلیون افزایش خواهد داشت. اتباعی که شناسنامه ندارند، از امکانات و منابع ایرانیان تغذیه می‌کنند و ...
سعیده علیپور
- 11
- 2
