مشکلات و مصیبت‌های دستفروشی و واکنش مامورین سد معبر

به ماه اسفند که می‌رسیم بوی نوروز و آغاز سال نو را می‌توان در کوچه و خیابان شهر به تماشا نشست. از تغییرات آب و هوایی و ردای سبز طبیعت که فرا رسیدن نوروز را از فراسوی فصل سرد و بارانی بشارت می‌دهد، بگذریم. حال و هوای سطح شهر نیز نوید دهنده سال نو و تازگی است. هر جا پا می‌گذاری از کوچه و خیابان تا مغازه‌ها و مراکز تجاری، جنب‌وجوش مردم و شوق خرید سال نو را می‌توان به نظاره نشست. یکی از مشخصه های پررنگ در کوچه و حیابان ها در این ایام از سال هجوم وسیع دستفروشان در هر کوی و برزنی است.

دستفروشانی که دارایی خود را بر روی سطح و زیراندازی در کف خیابان پخش کرده و با فریاد زدن و معرفی اجناس خود دنبال جذب هر چه بیشتر مشتری و فروش کالاهای خود هستند. سطح لغزنده‌ای که هرآن فروشنده را در معرض تخلف از قانون و در پرتگاه خطر سوق می دهد. با وجود این‌که دستفروشی در قانون جرم نیست، اما به علت اختلال در نظم عمومی و سد معبر حتی می‌تواند عنوان مجرمانه به خود بگیرد.

قوانین شهرداری به ضابطین خود اجازه داده است که برای جمع آوری دستفروش‌ها نیاز به دستور قضایی ندارند و ماموران شهرداری می‌توانند بدون حکم قضایی اقدام به جمع آوری دست‌فروشان و رفع سد معبر کنند. با توجه به این قانون، هر از چند گاهی تقابل ماموران شهرداری و دستفروشان که اغلب نیز به برخورد فیزیکی ختم می‌شود،خبرساز می‌شود.

اگرچه دستفروشی فقط مختص به ایام نوروز نیست و در بقیه ایام سال نیز عده‌ای هستند که با این نوع کاسبی امرار معاش می‌کنند، اما در هفته‌ها و روزهای نزدیک به نوروز، دستفروشان رشد قارچ‌گونه‌ای پیدا می‌کنند و در وجب به وجب از کوچه و خیابان‌های شهر حضور پررنگ تری دارند. این حضور پررنگ، برخورد پررنگ ماموران شهرداری را نیز به دنبال دارد.

همین چند وقت پیش بود که فیلم برخورد تند ماموران اجراییات شهرداری با یک فروشنده در میدان ولیعصر تهران، نگاههای زیادی را به سوی خود جلب کرد و فیلم آن به‌صورت وسیعی در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد. در این ویدیو برخورد مامور اجراییات در حدی تند بود که واکنش مقامات ارشد شهرداری را نیز برانگیخت. محمدجواد شیرازی رئیس سازمان بازرسی شهرداری تهران در مورد برخورد تند با دستفروش میدان ولیعصر،گفت: «هتک حرمت شهروندان توسط مامورین شهرداری از خطوط قرمز ما است و دو معبربان خاطی به خاطر ضرب و شتم با دستفروش خیابان ولیعصر (عج) تا صدور رای کمیته انضباطی از کار معلق شدند.»

برخورد تند ماموران شهرداری با دستفروشان به بهانه سد معبر کردن خیابان‌ها فقط مختص به تهران نیست. این نوع برخوردها هر از چند گاهی در گوشه‌ای از کشور خبرساز می‌شود. فیلم سیلی خوردن زن دستفروش شمالی از مامور شهرداری که بازتاب جهانی نیز داشت هنوز از خاطر خیلی از مردم پاک نشده است. همچنین در این زمینه برخورد دیگری که انتقادات زیادی را نیز برانگیخت برخورد فیزیکی مامور سد معبر شهرداری میاندوآب بود که یک دستفروش را با چوب مورد ضرب و شتم قرار می‌داد. این برخورد تند معبربان میاندوآبی نیز سرپرست شهرداری میاندوآب را به عذر خواهی از مردم وا‌داشت. وی در رابطه با این ماجرا گفت: «از همه مردم و همشهریان به دلیل موضوع ناراحت‌کننده ضرب و شتم یک دست‌فروش توسط مامور تیم سد معبر، عذرخواهی می‌کنیم.»

قصه دست‌فروشان و برخورد ماموران شهرداری همواره موضوعی مورد مناقشه بوده است. اگر چه موضوع دست‌فروشی در کشور، موضوع جدیدی نیست، اما گسترش و رشد دست‌فروش‌ها همگام با توسعه شهری و تطابق نداشتن رفتار آنها با قواعد شهرنشینی مدرن باعث شده است تا بیش از آنکه به چشم ترحم به دست‌فروش‌ها نگاه شود، به چشم مزاحم به آنها نگریسته شود و آنان به‌ صورت برهم‌زننده نظم شهری به نظربرسند، که باید از سطح معابر و خیابان‌ها پاکسازی شوند. اکنون معضل دستفروشی به کلافی سردر گم برای مسئولان کشور تبدیل شده است. که برخورد با آن نیز بسیار سخت شده است. چرا که این موضوع یک موضوع تک بعدی نیست و توجه به تمام ابعاد و زوایای آن پیچیدگی آن را مضاعف می‌کند. شاید اگر دستفروشان به عنوان یک صنف شناخته می‌شدند بسیاری از مشکلات حل می‌شد.

یک کارشناس ارشد بازار با بیان اینکه دست‌فروشی با توجه به وضعیت اقتصادی مردم و جامعه امروز دیگر به یک شغل تبدیل شده است، به همدلی گفت: اگر دستفروشی را معضل بدانیم، ریشه این معضل را باید در بیکاری و محدودیت موجود در فرصت های شغلی دانست. بنابراین در صورت رفع معضل بیکاری،بخش قابل توجهی از این عارضه نیز از بین خواهد رفت.

«مهدی اسدی» افزود، در پدیده دستفروشی از طرفی فردی نیاز به کار و درآمد دارد تا بتواند به آن وسیله ارتزاق کند و به امور نامشروع روی نیاورد و از طرف دیگر قوانین اجازه سد معبر به او را نمی‌دهد. این تضاد منافع بین دستفروش به‌عنوان کاسب، و مامور شهرداری به‌عنوان مجری قانون، -که هر دوی آنان نیز معمولا از قشر محروم جامعه هستند- اغلب باعث تقابل و رویارویی می‌شود. در بسیاری از مواقع در نتیجه این تقابل صحنه‌های تاسف باری خلق می‌شود که کام هر بیننده‌ای را تلخ می‌کند. نمونه این رویارویی را بارها و بارها در فضای مجازی شاهد بوده ایم.

در این میان این دو قشر ضعیف جامعه هستند که آسیب می‌بینند چرا که جبر زمانه آنان را ناچار به تقابل با هم وا داشته است.بنابراین در این فضا که هر لحظه احتمال تنش و برخورد فیزیکی وجود دارد توجیه و آموزش مناسب مامورین سد معبر در برخورد با دست‌فروشان می‌تواند کارساز باشد. 

دستفروشی پدیده ای مختص به ایران نیست

اسدی،با اشاره به گستره پدیده دستفروشی در برخی از کشورهای اروپایی بیان کرد: در برخی کشورها همچون فرانسه نیز با توجه به توسعه اقتصادی آنان و همچنین با توجه با آن ادعا،و پیشینه تاریخی و نفوذ در جامعه بین المللی نیز پدیده دستفروشی وجود دارد، اما با اتخاذ تدابیر مقتضی،تلاش شده این پدیده اقتصادی و اجتماعی به یک هنجار تبدیل شود و از مبدل شدن آن به ناهنجاری جلوگیری شود.

با ساماندهی دستفروشان معضل دستفروشی حل می‌شود

این کارشناس بازار در ادامه می‌گوید: ندادن مالیات و ایجاد سد معبر همواره موضوعی است که باعث انتقاد از دستفروشان می‌شود در صورتی که اگر دستفروشان ساماندهی بشوند و مکان‌های مشخصی به آنان اختصاص داده شود این دو معضل نیز حل خواهد شد. چراکه در صورت داشتن جا و مکان هم مشکل سد معبر مرتفع خواهد شد و هم در چنین شرایطی،امکان اخذ عوارض و مالیات نیز از این گروه فراهم می شود اما لازم به یاد آوری است که امروزه پرداخت نکردن مالیات فقط مختص به این قشر نیست و هم اکنون فعالان اقتصادی و تولیدی شناسنامه دار و مجوزداری هم وجود دارند که از پرداخت مالیات شانه خالی می کنند و به بهانه‌های گوناگون در صدد دور زدن آن هستند.

در هفته‌های پایانی سال شاید موضع گیری شهردار منطقه ۲۲ تهران خبر خوبی برای دستفروشان باشد. علی نوذرپور در جلسه نگهداشت و استقبال از نوروز در سخنانی با تاکید بر لزوم وظایف حوزه‌های مختلف در بحث نگهداشت و استقبال از نوروز، گفت: «در خصوص سد معبر باید به این مطلب اشاره کرد که افرادی که باعث ایجاد سد معبر و مشکلات ترافیکی در شهر می شوند، قاعدتا کسانی هستند که به ناچار به این کار روی آورده اند و برخوردهای زننده و قهری نسبت به این افراد نادرست و ناشایست است. باید در برخورد با این افراد نهایت همراهی و ملاطفت را داشته باشیم. در این خصوص نیازمند یک تدبیر هوشمندانه ایم و حذف فیزیکی این افراد، مشکل را حل نخواهد کرد.» در شرایطی که مشکلات اقتصادی حتی برخی از مغازه‌داران را نیز به سمت دستفروشی سوق داده است. به نظر می‌رسد لازم است که چشمهای‌مان را دوباره بشوییم و تعریف جدیدی از این پدیده ارائه بدهیم. تعریفی که در آن علت‌یابی پدیده دستفروشی و اتخاذ تدابیر لازم برای برون رفت از آن، عمیق تر، منطقی‌تر، اصولی و کارآمدتر از گذشته مورد توجه و بررسی قرار بگیرد. در غیر این صورت همچنان شاهد شکست طرح های برخورد و جمع آوری دستفروشان خواهیم بود. بدون شک اگر روش‌های مرسوم و برخوردهای سلبی و قهری در برخورد و جمع آوری دستفروشان جواب می‌داد، اکنون دیگر شاهد وجود پدیده دستفروشی در سطح شهر نبودیم. باید بپذیریم دستفروشی از نیاز به‌وجود می‌آید و تا زمانی که نیاز افراد جامعه به روش اصولی و قانونمند مرتفع نشود شاهد رشد بیش از پیش این پدیده خواهیم بود.