اما این بین یک سوال مهم باقی می‌ماند. آب باران کجا می‌رود؟ آیا آب حاصل از همین میزان اندک بارندگی در کشور، به درستی مدیریت و مصرف می‌شود؟ آیا کشورهای دیگر راهکاری برای استفاده بهینه از آب باران دارند؟ در این مقاله تلاش می‌کنیم به این سوالات پاسخ دهیم.
آب باران کجا می‌رود؟
سرنوشت آب باران به فرایندهای طبیعی و استفاده یا بهتر بگوییم هدررفت انسانی گره خورده است. بنابراین سرنوشت آب باران را از این دو منظر بررسی می‌کنیم.
سرنوشت آب باران طی فرایندهای طبیعی
سرنوشت آب باران پس از بارش می‌تواند به سه شکل زیر باشد.
- تبخیر: بخشی از آب باران قبل از رسیدن به زمین یا پس از برخورد با سطح زمین به دلیل گرما تبخیر می‌شود.
- نفوذ به خاک: بخشی از بارش به درون خاک نفوذ کرده و سفره‌های زیرزمینی را تغذیه می‌کند.
- جریان سطحی: قسمتی از آب به صورت رودخانه‌ها و جویبارها به سمت دریاچه‌ها یا دریاها جریان پیدا می‌کند.
سرنوشت آب باران به واسطه هدررفت انسانی
در اغلب مناطق ایران، به دلیل کمبود زیرساخت‌های مناسب، حجم زیادی از آب باران بدون استفاده هدر می‌رود. این هدررفت به دلایل زیر اتفاق می‌افتد.
- فرسایش خاک
- هدررفت در مسیر جریان
- نبود سیستم‌های جمع‌آوری آب باران
فرسایش خاک
زمین‌های بدون پوشش گیاهی، توانایی جذب آب را از دست داده‌اند و آب باران به جای تغذیه سفره‌های زیرزمینی، به سیلاب تبدیل می‌شود. مشهورترین نمونه این اتفاق سیل سال ۱۳۹۸ در دروازه قرآن شیراز بود. این اتفاق دقیقا به دلیل از بین رفتن پوشش گیاهی در منطقه اطراف دروازه قرآن اتفاق افتاد.
هدررفت در مسیر جریان
نبود کانال‌ها و سدهای مناسب باعث می‌شود بخش زیادی از آب باران به دریاها یا مناطق غیر قابل استفاده جریان پیدا کند. حتی در کشورهای اروپایی، سیستم‌هایی برای بهره‌برداری از آب بارانی که در خیابان‌ها جاری می‌شود وجود دارد. متاسفانه با وجود فناوری‌های مورد نیاز، چنین سیستم‌هایی در ایران وجود ندارد.
نبود سیستم‌های جمع‌آوری آب باران
متاسفانه با وجود اینکه کلیه تجهیزات مورد نیاز برای راه‌اندازی چنین سیستم‌های از جمله پمپ لجن کش با بهترین کیفیت در ایران تولید می‌شود، اما در حال حاضر در بیشتر شهرها، سیستم‌های جمع‌آوری و ذخیره‌سازی آب باران وجود ندارد.
استفاده از چنین سیستم‌هایی می‌تواند به کاهش مصرف آب در بخش خانگی کمک قابل توجهی کند. بنابراین امیداوریم در ایران هم مانند تجربه‌های موفق جهانی، چنین سیستم‌هایی اجرایی شود.
تجربه برگن نروژ در جمع‌آوری آب باران
برگن، دومین شهر بزرگ نروژ، به دلیل بارندگی فراوان، به عنوان یکی از پرباران‌ترین شهرهای جهان شناخته می‌شود. در این شهر، استفاده از سیستم‌های جمع‌آوری آب باران برای مصارف خانگی مانند شست‌وشو، حمام و حتی آبیاری باغ‌ها، بخشی از فرهنگ مدیریت منابع آبی است.
این سیستم‌ها شامل شبکه‌ای از ناودان‌ها، لوله‌ها و مخازن ذخیره‌سازی هستند که آب باران را جمع‌آوری و برای استفاده‌های غیرآشامیدنی آماده می‌کنند.
یکی از اجزای کلیدی این سیستم‌ها، پمپ لجن‌کش است. این پمپ‌ها وظیفه تخلیه و تصفیه اولیه آب را بر عهده دارند. عملکرد این پمپ‌ها در جلوگیری از انسداد سیستم و حفظ کیفیت آب بسیار حیاتی است.
مقایسه بهره‌برداری از آب در برگن با وضعیت ایران
در ایران، سیستم‌های جمع‌آوری آب باران برای مصارف خانگی و شهری به ندرت وجود دارد. این در حالی است که ایران یکی از پیشروترین تولیدکنندگان پمپ‌های لجن‌کش در منطقه را در اختیار دارد.
شرکت توان تک به عنوان یکی از برترین تولیدکنندگان پمپ لجن کش در ایران، همگام با برترین تولیدکنندگان جهانی چون Ebara، Tsurumi Pump، speroni و homa pumpen، محصولاتی با بالاترین استانداردهای اروپایی تولید می‌کند و این محصولات به کشورهای اروپایی صادر می‌شوند.
متأسفانه، علیرغم وجود چنین زیرساخت‌های تولیدی پیشرفته در کشور، سیستم‌های مدیریت آب باران، از جمله استفاده از پمپ‌های لجن‌کش برای بهره‌برداری بهینه از این منبع طبیعی، در ایران رایج نیست.
چرا ایران دچار بی‌آبی است؟
بی‌آبی در ایران عوامل مختلفی دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
تاثیرات جغرافیایی و اقلیمی
یکی از دلایلی که منجر به کاهش بارندگی در ایران شده، تغییرات اقلیمی جهانی است. در واقع عواملی چون افزایش دمای کره زمین و موقعیت جغرافیایی ایران، باعث شده با مشکل کاهش بارندگی روبرو باشیم.
همچنین بارش‌های شدید در زمان کوتاه و در مناطق محدود، به جای تغذیه منابع آب، به سیلاب تبدیل می‌شوند.
مدیریت نامناسب منابع آب
استخراج بی‌رویه از منابع زیرزمینی باعث کاهش شدید این منابع شده است. حفر چاه‌های عمیق و نبود نظارت درست بر این پدیده، منجر به خشک شدن سفره‌های آب زیرزمینی شده است. همچنین نبود سیستم‌های پیشرفته برای جمع‌آوری و مدیریت آب باران یکی از دلایل اصلی هدررفت آب است.
شبکه‌های آبی قدیمی در شهرها و روستاها باعث هدررفت آب به مقدار زیاد می‌شوند. به طور کل عدم استفاده از تجهیزات پیشرفته و مدرن مثل پمپ‌ها و لجن کش‌های توان تک، یکی از دلایل هدررفت آب در کشور است.
فرهنگ مصرف آب
متاسفانه در بسیاری از بخش‌های خانگی، کشاورزی و صنعتی، مصرف آب بیش از حد استاندارد جهانی است. در واقع آگاهی عمومی نسبت به بحران آب و ضرورت صرفه‌جویی پایین است.
راهکارها برای بهبود وضعیت آب در ایران
تقویت زیرساخت‌ها
ایجاد سیستم‌های مدرن برای جمع‌آوری آب باران در شهرها و مناطق روستایی می‌تواند حجم زیادی از این منبع را حفظ کند. همچنین استفاده از تجهیزات به‌روز در صنایع مختلف و بخش کشاورزی، کمک زیادی به کاهش مصرف آب می‌کند.
توسعه فناوری‌های نوین
فناوری‌هایی مانند تصفیه آب باران و استفاده از آن در کشاورزی و صنعت می‌تواند نقش مهمی در کاهش بحران آب داشته باشد.
حتی در سیستم‌هایی مثل سیستم جمع‌آوری آب باران برای مصارف خانگی چون شست‌وشو و استحمام، نیاز به تصفیه آب نیست. تجهیزاتی مثل پمپ لجن کش توان تک می‌تواند در این بخش بسیار کارآمد عمل کند. همچنین بازسازی شبکه‌های آب شهری و روستایی می‌تواند هدررفت آب را به حداقل برساند.
فرهنگ‌سازی و آموزش
تلاش برای فرهنگ‌سازی از مدرسه تا صداوسیما می‌تواند تاثیر قابل توجهی در افزایش آگاهی عمومی در جهت صرفه‌جویی در مصرف آب داشته باشد.
- 10
- 3
