ارزانی و مهاجرت نیروی کار داخلی و نسبت آن با سرمایه گذاری خارجی

علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سفر اخیری که به دانمارک داشته، هدف خود از این سفر را اعزام نیروی کار متخصص ایرانی به دانمارک خواند. به گفته ربیعی با توجه به این که کشور دانمارک دارای کمبود نیروی کار متخصص و علاقه‌مند به پذیرش نیروی کار متخصص است، بنابراین اعزام نیروی کار به کشور دانمارک از جمله موضوعاتی است که با وزیر کار این کشور مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.

همچنین ربیعی گفت: به طور مثال یکی از حوزه‌های تخصصی که این کشور علاقه‌مند به پذیرش نیروی متخصص است بخش فناوری اطلاعات (IT) است.

مساله مهاجرت برای اشتغال، از زمانی که انقلاب صنعتی رخ داده است، وارد ادبیات اقتصادی کشورها شده ‌است. رشد اقتصادی کشورهای صنعتی و در کنار آن رشد جمعیت در کشورهای در حال توسعه به تشدید مهاجرت منجر شده ‌است که در فرآیند آن، افرادی برای برخورداری از موقعیت اجتماعی و اقتصادی بهتر و همچنین برخورداری از امنیت مالی و جانی بیشتر از کشورهای خود به کشورهای دارای معیارهای اجتماعی و اقتصادی بالاتر هستند، مهاجرت می‌کنند. بررسی تاریخی حاکی از آن است که تا قبل از سال ۱۹۷۳، یکی از ویژگی های کشورهای اروپایی، وجد بازارهای قوی در این کشورها بود که باعث تشدید و تشویق مهاجرت نیروی کار از آفریقای شمالی و اروپای جنوبی می‌شد.

در سال های میانی دهه ۱۹۷۰، نرخ رشد مهاجرت نیروی کار به تدریج کاهش ‌یافت. از یک سو افزایش نرخ بیکاری و عدم اطمینان اقتصادی باعث شد که مهاجرت به عنوان یک مسئولیت بر عهده کشورهای مقصد مشاهده شود. در این مقطع توصیه ابتدایی سازمان بین المللی کار به کشورهای ثروتمند، جذب نیوری کار مناسب از کشوهای نیروی کار فراوان بود.

فرار نیروی کار و کاهش تولید ملی

از سوی دیگر بیان می‌شود که مهاجرت نیروی کار که با رویکرد تحرک فرا مرزی عامل کار همراه است، می‌تواند زمینه‌ساز مبادلات تجاری و برانگیختن جریان‌های تجاری بین کشورها شود.

تحلیل ارتباط بین تجارت کالاها و حرکت بین‌المللی عامل کار در چارچوب مدل عوامل خاص بر حرکت بین‌المللی سرمایه متمرکز است. بسیاری از تحلیلگران اقتصادی معتقدند که تجارت و جریان‌های بین‌المللی عوامل مکمل هستند. به این صورت که کشورهای صارکننده، به شدت گیرنده نیروی کار خارجی هستند. در واقع کاهش ارزش نیروی کار، میزان تجارت و تقویت بخش مولد اقتصادی کشور در یک موازنه قرار دارند و هرگاه یکی از آن‌ها تضعیف شود، سایر عوامل نیز حرکت رو به افول خواهند ‌داشت.

گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۱۶ موید این واقعیت تلخ بود که سالانه قریب به یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر نیروی کار از کشور مهاجرت می‌کنند.

با تامل و بررسی در میزان آمار مهاجرت از ایران به کشورهای دیگر، رقم یک میلیون و ۶۰۴ هزار نفریِ مهاجرت کارگران در سال ۲۰۱۳ به روشنی موید رشد ۲۳ درصدی این معضل در مقایسه با سال ۲۰۱۰ است. بر اساس تحقیقات انجام شده امارات و آمریکا دو کانون اصلی مهاجرت کارگران محسوب می‌شود و این امر زمانی عمیق‌تر می‌شود که مراکز اشتغال همچون کارخانجات با رکود و تعطیلی مواجه شوند.

امیر منشی زاده، کارشناس اقتصادی با اشاره به اینکه انگیزه برخورداری از اشتغال و درآمد مناسب به عنوان اصلی ترین عامل خروج و مهاجرِ نیروی کار و عناصر تحصیلکرده به دیگر کشورها است، گفت: طبیعتاً در چنین شرایطی، هر آنچه بر بار مشکلات اقتصادی افزوده شود، به همان میزان ضرب آهنگ مهاجرت از کشور شدیدتر خواهد شد.

نیروی کار ارزان و تاثیر آن در ورود سرمایه گذار خارجی

صحبت‌های ربیعی در خصوص صدور نیروی کار از ایران به دانمارک، موید آن است که نیروی کار در ایران، ارزان است. دلایل این ارزانی علاوه بر پایین بودن سطح حقوق و درآمد افراد در داخل کشور، به دلیل تفاوت فاحش نرخ برابری ارزهایی همچون دلار، یورو و پوند است که باعث شده در سال‌های اخیر، مهاجرت رو به صعود نیروی کار به کشورهای دیگر را داشته ‌باشیم. البته این موضوع، می‌تواند به عنوان یکی از عوامل مهم برای جذب سرمایه گذار خارجی نیز قلمداد شود که شرکت‌های بزرگ بخش تولید و مونتاژ خود را به ایران بیاورند تا بتوانند از نیروی کار ارزان ایران استفاده کنند. هرچند کاهش ۳۱ درصدی ورود سرمایه‌گذار خارجی در سال قبل، حاکی از این است که این پتانسیل به دلیل عدم به کارگیری درست سایر عوامل جذب سرمایه گذار، بی استفاده مانده‌است.

مهدی تقوی، کارشناس اقتصادی دراین‌باره می‌گوید: ایران به دلیل ویژگی‌هایی مانند داشتن نیروی کار ارزان، ماهر و منابع طبیعی و دسترسی به بازار پرجمعیت قابل توجه محل مناسبی برای جذب سرمایه‌گذار خارجی است و در شرایط ثبات سیاسی می‌تواند از این ظرفیت استفاده کرده و چرخ اقتصاد کشور با قوت بیشتری بچرخد.

تقوی درباره وضعیت ایران در زمینه جذب سرمایه‌گذار خارجی اظهار کرد: ایران جای مناسبی برای جذب سرمایه‌گذار خارجی است. چون منبع تولید انرژی‌هایی مانند نفت، گاز و غیره است. منابع طبیعی فراوانی دارد و جاذبه‌های گردشگری مناسبی که می‌توانند سرمایه‌گذار خارجی را به خود جذب کند. همچنین ایران از مزیت چهار فصل برخوردار است که این موضوع به ویژه برای کسانی که می‌خواهند خود برای راه‌اندازی کسب و کار در ایران اقدام کنند اهمیت دارد.

او ادامه داد: علاوه بر همه اینها نکته مهم وجود نیروی ماهر و ارزان در ایران است. اکنون به جوانان دارای مدرک کارشناسی ارشد، حقوقی داده می‌شود که در آمریکا کارگران آن را دریافت نمی‌کنند. حتی اگر بررسی شود مشخص می‌شود که حقوق یک کارگر ساده در کشورهای اروپایی و آمریکا به اندازه یک استاد دانشگاه در ایران است. بنابراین نیروی کار ارزان ماهر خود یکی از ویژگی‌های اقتصاد ایران است که می‌تواند سرمایه‌گذار خارجی را جذب کند.

عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی همچنین اظهار کرد: جمعیت ایران و دسترسی آن به بازار ۴۰۰ میلیونی منطقه از جمله دیگر ویژگی مناسب کشور برای جذب سرمایه‌گذار است. به این معنی که سرمایه‌گذاری که بخواهد به کشور ورود کند این را می‌داند که هم می‌تواند کالاهای تولیدشده خود را در ایران بفروشد و هم می‌تواند از ایران به عنوان یک سکوی صادراتی استفاده کند.

او همچنین گفت: در گذشته اقتصاد ایران دچار مشکلات عدیده‌ای مانند تورم دورقمی فزاینده و رکود اقتصادی بود که خوشبختانه اکنون تورم به زیر ۱۰ درصد رسیده و به جز چند صنعت خاص باقی صنایع از رکود خارج شدند و بازار رونق دارد. بسیاری از محافل بین‌المللی برای اقتصاد ایران تا پایان سال جاری رشد بالای شش درصدی را پیش‌بینی می‌کنند. این در حالی است که در بسیاری از اقتصادهای توانمند دنیا رشد اقتصادی اکنون بیش از سه درصد نیست.

این اقتصاددان گفت: البته مشکلاتی مانند بروکراسی پیچیده در ایران وجود دارد، اما امیدواریم بهبود فضای کسب و کار در جهت جذب سرمایه‌گذار خارجی با جدیت هرچه تمام‌تر در دستور کار قرار گرفته باشد.