معرفی مشاغل قدیمی و فراموش شده ی کشور

مشاغل قدیمی در گذشته ای نه چندان دور وجود داشت که در جامعه ی امروز، اثری از آنها نیست

مشاغل قدیمی

مشاغلی در گذشته ای نه چندان دور وجود داشت که دیگر در جامعه ی امروز، اثری از آنها وجود ندارد. این مشاغل قدیمی چندین سال است که از چرخه کار و فعالیت خارج شده ‎اند و شغل های جدید و عجیب و غریب به جای آن ها رواج پیدا کرده است.

>> نعل بندی از مشاغل قدیمی:

در زمانی گذشته تنها وسیله های نقلیه، اسب و استر و دیگر چهارپایان بودند و مشاغل پردرآمد نظیر زین سازی، نعل کوبی و نعل سازی بودند. یکی از مشاغل دیگری که مرتبط به امور حمل و نقل بود، پالان دوزی نام داشت. از شاخه های آهنگری می توان به نعل بندی اشاره کرد. برای اذیت نشدن سم اسب، کفشی آهنی پایش می کردند که به آن نعل میگفتند. نعل بندی یکی از مشاغل دقیق و باظرافت محسوب میشد به این خاطر که در گوشت حیوان نباید میخ فرو می رفت. درصورت بی توجهی و اشتباه، حیوان می لنگید و علاوه بر این که خودش اذیت می شد، کار مردم هم لنگ میشد. با پیشرفت علم و ورود تکنولوژی و همچنین استفاده ی عموم مردم از خودروهای شخصی، مشاغلی مانند لنت کوبی، تنظیم موتور، جلوبندی سازی، آپاراتی، میزان فرمان، تعویض روغنی و فروش تزئینات داخلی خودرو جایگزین مشاغل مذکور شدند.

>> اُرسی دوز از مشاغل قدیمی :

بعضی از کفاش ها اقدام به تولید کفش هایی شبیه کفش اروپایی ها می کردند که به چنین اشخاصی ارسی دوز گفته میشد.

>> درشکه ران از مشاغل قدیمی:

کار درشکه ران ها در شهر، امروزه توسط رانندگان تاکسی انجام می شود ولی هنوز هم فرصت درشکه رانی وجود دارد ، بدین دلیل که اسب سواری ، امروزه از یک ضرورت تبدیل به یک فعالیت گردشگری شده است.

مشاغل قدیمی منسوخ شده

>> ندافی (لحاف دوزی) از مشاغل قدیمی:

تا چند دهه پیش، شغل لحاف دوزی در مناطق شهری و روستایی ایران مرسوم بود در حالی که امروزه به علت توسعه صنعت نساجی و تولید لحاف های صنعتی و پتوهای متنوع و رنگارنگ، شغل لحاف دوزی در حال منقرض شدن است، هرچند که هنوز هم میتوان در محلات قدیمی شهرها و بعضی روستاها، ردپایی از این شغل را دید.

>> خارفروش، گم شده در میان کپسول های گاز:

به منظور برافروختن آتش تنور و مطبخ خانه ها و همینطور پخت و پز از خار و بته های بیابانی استفاده میشد. افردی که نمیتوانستند الوار و تنه درخت بخرند، مجبور بودند که خار و بته بخرند. به همین خاطر یکی از مشاغل قدیمی ایرانی ها، خارفروشی نام داشت ولی بعنوان مشاغل پردرآمد محسوب نمیشد. امروزه با ورود کپسول های گاز مایع و بعد از آن لوله کشی گاز شهری، شغل خارفروشی دیگر منسوخ شده است.

>> از میراب ها تا آلاسکافروش ها:

شغل میراب در گذشته از کارآیی بسیار بالایی برخوردار بود بدین دلیل که در گذشته، لوله کشی آب و فاضلاب نداشتند. در آن هنگام ، مردم از آب جوی ها به عنوان آب مصرفی استفاده میکردند که مردم در اثر نوشیدن همین آب ها اکثر وقت ها به بیماری های مختلفی مانند کچلی، سالک و... مبتلا میشدند، به این ترتیب برای رفع این مشکل، شغل میراب ها شکل گرفت. آن ها با استفاده از وسایل خاص، آب جوی ها را به طرف آب انبار خانه ها هدایت می کردند تا مردم در آب‌انبار خانه خودشان از آب های ذخیره شده استفاده کنند و کم تر دچار مریضی شوند. البته در زمان  گذشته مردم، مشکلاتی برای استفاده از آب داشتند عده ای هم به محله های مختلف سطح شهر با استفاده از درشکه های مخصوص میرفتند و در قبال گرفتن پول، آب را سطل به سطل به مردم می فروختند. مردم به این درشکه ها، درشکه های آب شاهی می گفتند و حتی برای گاری اش هم نام گاری آب شاهی را انتخاب کرده بودند. تا پیش از رواج لوله کشی در تهران، این شغل هم چنان مرسوم بود ولی در دهه ۳۰ با حل مشکل آب مردم از طریق لوله کشی، دیگر این شغل منقرض شد.

یکی دیگر از مشاغل رایج قدیمی، دکه های یخ فروشی بود. در آن زمان مردم، یخچال نداشتند و در گرمای تابستان برای خنک شدن به یخ نیاز داشتند. به همین خاطر شما می توانستید در سطح شهر دکه های یخ فروشی را ببینید که به مرد، یخ را عرضه میکردند. در دورانی که مردم، حسرت آب تمیز و خوراکی های خنک را داشتند شغلی به نام« آلاسکافروشی» شکل گرفت. اغلب افراد، آلاسکا را بعنوان یک منطقه ی سردسیر می شناسند. فروشندگانی در آن زمان بودند که یک بستنی مخصوص یخی به نام آلاسکا را به مردم می فروختند. آلاسکافروش ها، بستنی هایشان را داخل چرخ می گذاشتند و أنها را به مردم می فروختند.

>> صفاری (رویگر یا سفید گر) از مشاغل قدیمی:

از نظر سابقه تاریخی، صنعت مسگری و آهنگری در یک دوره بوده اند. بدین دلیل كه ظروف مسین بعد از ظروف سفالین، جایگزین شدند و مورد استقبال قرار گرفتند. پس از وجود مسگری، لزوم سفیدگری را می طلبید و به همین علت با هم در ارتباط كامل بوده اند. مس در اوایل هزاره چهارم پیش از مسیح، توسط عموم مورد استفاده قرار گرفت و آن را به منظور ساختن پیكان، سنجاق جامه، درفش و جواهرات، چكش كاری می كردند. ولی در تكنولوژی فلزات در نیمه دوم هزاره مزبور تغییراتی بوجود آمد، كه این تغییرات مصادف با تغییراتی بود كه در سایر فرهنگ های مادی اتفاق افتاد. در این دوره با گداختن مس از كانی، آن را به اشكال مختلف می ریختند.

>> چینی بندزن از مشاغل قدیمی:

شغل چینی بند زن در زمان گذشته از مشاغل ظریف و پربازه محسوب میشد. بهای هر بند، در سال ۱۳۲۰ خورشیدی ۱قران بود که مبلغ چشمگیر به شمار می رفت. وظیفه ی چینی بند زن این بود که چینی های شکسته و دو نیم شده را با مهارت و ظرافت خاصی بند میزد و عمر دوباره ای را با دستان جادویی اش به نعلبکی ها، بشقاب ها و کاسه های از رده خارج می بخشید. از وسایل کار چینی بندزن می توان به یک سیم مفتولی، یک انبر ظریف و مقداری چسب گیاهی یا حیوانی اشاره کرد. معمولاً از مخلوط آهک و سفیده تخم مرغ که به آن “زامیشگه” می گویند به منظور پوشاندن درزها، سوراخ ها و شکاف ها کاربرد داشت. در داخل کشور، کارخانه های چینی سازی تأسیس شدند و بعد از آن واردات ظروف چینی رونق پیدا کرد و ظروفی همچون ظروف کائوچویی و پلاستیک و ملامین ظهور کردند. به همین خاطر دیگر کسی برای تعمیر چینی آلات شکسته اش به سراغ چینی بندزن نرفت.

>> بیدار کن از مشاغل قدیمی:

وظیفه ی بیدار کن ها این بود که مردم را به منظور رفتن به سرکار بیدار کنند. آن ها در اصل ، به عنوان ساعت های زنگ دار انسانی شناخته میشدند که برای کوبیدن بر پنجره ها و در های مشتریان شان از عصا، چماق یا سنگ ریزه استفاده می کردند تا بموقع این مشتریان بتوانند به سر کارشان بروند. شاید برایتان سؤال باشد که چه کسی خوشان را بیدار می کرد؟ هیچ کس، آنها روزها می خوابیدند و شب ها بیدار بودند.

یکی از مشاغل قدیمی، بیدار کن ها بودند که مردم را به منظور رفتن به سرکار بیدار میکردند

>> حصیر بافی از مشاغل قدیمی:

حصیربافی به شغلی گفته میشد که با استفاده از دست و ابزار ساده دستی، رشته های حاصل از الیاف گیاهی( سلولزی) را می بافتند و اقدام به تولید محصولات مختلفی مانند زیرانداز، انواع سبد، سفرهٔ حصیری، انواع ظرف و … مینمودند. حصیربافی شامل مواردی مانند بامبوبافی، تِرکه بافی، مرواربافی، چم بافی و سبد بافی می شود. یکی از زیرمجموعه های حصیربافی، چیغ بافی نام دارد با این تفاوت که علاوه بر الیاف گیاهی در روند بافت برای ایجاد نقوش و طرح های سنتی از نخ پشمی رنگ شده نیز استفاده می شد.

>> مقنّی از مشاغل قدیمی:

از پرافتخارترین مشاغل قدیمی می توان به حفر قنات شاره کرد. این کار تامین کننده ی رزق و روزی بیش از نیمی از ساکنان کشور بود و دانشمندان هلندی پس از هزاران سال دریافتند که آبیاری قدیم ایرانی ها بهترین روش آبیاری بوده است. مقنی به افرادی گفته میشد که قنات را میکندند ولی امروزه قنات ها بخاطر رواج موتورهای آبکش و پائین رفتن آب های زیر زمینی خشکیده اند و به این ترتیب، این شغل منقرض شده است. امروزه مقنی به افرادی گفته میشود که در چاه ها مشغول کار هستند.

>> دلاک از مشاغل قدیمی:

افرادی در حمام های عمومی در زمان گذشته بودند که وظیفه داشتند افراد را تمیز کنند ولی امروزه در هر خانه ای با ساخت حمام های اختصاصی، این شغل فراموش شده است. دندانکشی یکی از مرسوم ترین مشاغل قدیمی محسوب میشد ولی دندان پزشکان متخصص، این کار را انجام نمی دادند بلکه این کار را دلاک ها برعهده داشتند. هنگامی که مردم دچار حس درد در دندان شان می شدند به حمام میرفتند یا به خانه ی خود دلاک می آوردند تا انها دندانشان را بکند.

>> نفت فروشی و گازفروشی:

نفت فروشی و گازفروشی یکی از مشاغل قدیمی بوده که امروزه دیگر کم رنگ شده یا وجود ندارد. نفت فروش ها، موظف بودند نفت موردنیاز مردم را در بشکه های ۲۰ لیتری نفت بریزند و به مردم بفروشند. تا دهه های پیش هم، گازفروشی رواج داشته است و مردم از طریق گازفروش ها، گاز مورد نیازشان را تامین می کردند، گازفروش ها از طریق گاز، کپسول ها را پر می کردند و به مردم می دادند. زغال فروشی از دیگر مشاغل مرسوم در بین مردم بود، بهرحال مردم به خاطر نداشتن بخاری، شوفاژ و شومینه در زمستان ها مجبور به استفاده از کرسی بودند. در اثر همین کرسی خانواده ها بعد از انجام کار روزانه دور هم جمع میشدند و خشکبار و میوه میخوردند، زغال کرسی از طریق زغال فروشی محل تامین میشد و در پاکت هایی مخصوص، گلوله های زغال را به مردم می فروخت.

شب های چهارشنبه سوری از شب هایی محسوب میشد که شغل مقطعی ایجاد میکرد درحالی که امروزه وجود ندارد. تعدادی از جوان های شهر در چهارشنبه سوری هر سال، خارفروشی می کردند. در چهارشنبه سوری های زمان قبل، کسی ناراحت نمی شد و ترقه و نارنجک وجود نداشت. مردم در این روز فقط از روی هیزم های آتش زده می پریدند. به همین خاطر عده ای از جوان های شهر هر سال اقدام به جمع آوری بوته ها در بیابان های اطراف می کردند و بوته ها را برای فروش به داخل شهر می آوردند.

مشاغل قدیمی که امروزه دیگر کم رنگ شده یا وجود ندارد

>> سقا از مشاغل قدیمی:

سیستم تامین آب مرکزی در گذشته وجود نداشت. از این رو مردم ناچارا یا خودشان آب را حمل کنند، یا خدمتکارانشان را می فرستادند یا از خدمات حاملان آب بهره می بردند.

>> عطاری:

علاقه و داشتن شناخت نسبت به داروهای گیاهی و گیاهان از سرمایه ی این شغل به شمار می رفت. هزینه های این شغل، زیاد بود. یکی از الزامات این شغل این بود که باید در کنار مغازه ی خودشان، یک انباری بزرگ داشته باشند تا گیاهان دارویی را در آن نگهداری کنند. عطاری یک شغلی سنتی محسوب میشود که بطور ارثی، بیشتر به افراد میرسد و در این شغل، داشتن علاقه، تجربه کاری و سرمایه حرف اول را می زند.

>> تلفن چی از مشاغل قدیمی:

کاربران تلفن پیش از اختراع ایستگاه های تلفن اتوماتیک، به صورت دستی به هم وصل می شدند. برای این شغل، اغلب زنان استفاده می شدند. این حرفه پرستیژ بالایی داشت، بدین دلیل که فقط دختران خانواده های خوبی در این شغل پذیرفته می شدند که از صدای زیبا، سلامت و رفتار خوب و نجیبی برخوردار بودند. آن ها علاوه‌براین خصوصیات قدبلند داشتند تا از این طریق بتوانند به جابجاگر برسند.

از مشاغل قدیمی میتوان به تلفن چی اشاره کرد که اغلب زنان استخدام می شدند

گردآوری: بخش کار و کارگر سرپوش