شبح صندوق‌های خالی بر سر بازنشستگان

بسیاری از کارشناسان و تحلیل‌گران وضعیت صندوق‌های بازنشستگی را یکی از چند ابرچالش مهم کشور عنوان کرده‌اند. 

بنا بر آمارهای منتشر شده از ۱۸ صندوق بازنشستگی در کشور از جمله صندوق‌های بازنشستگی اجتماعی، ۱۷ صندوق در وضعیت قرمز قرار دارند. نسبت متوسط حمایت از حقوق بازنشستگی در ایران در سال ۱۳۵۲، ۲۵ بود که به ازای هر ۲۵ کارمند، یک بازنشسته وجود داشت، اما در سال ۱۳۹۵ این رقم به ۵.۲۹ کاهش یافته است.

این بدان معناست که در این سال، تنها به ۵.۲۹ کارگر، سهم برای حمایت از یک مستمری‌بگیر پرداخت شده است. درحالی که حداقل ۶.۳۷ کارگر برای هر مستمری‌بگیر برای تامین نیاز است تا صندوق‌های بازنشستگی دچار بحران نشوند. براساس آمار رسمی اخیر، نسبت حمایت در سازمان تامین اجتماعی ۱.۶، صندوق بازنشستگی دولت۰.۹۱، صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر ۱.۲۹ و چندین صندوق دیگر، دارای نسبت حمایتی پایین بوده‌اند.

براساس نظر کارشناسان اجتماعی از میان عوامل ناکارآمدی صندوق‌های مستمری می‌توان به مواردی از جمله بیکاری، بازنشستگی زودهنگام، رکود اقتصادی و پیری جمعیت کارگر در ایران نام برد .براساس مرکز آمار ایران، در حدود ۹.۲ درصد یا ۷.۵ میلیون نفر از ۸۰ میلیون نفر جمعیت ایران را شهروندان مسن تشکیل می‌دهند. کارشناسان جمعیت پیش‌بینی می‌کنند تا سال ۱۴۰۰ جمعیت سالخورده به ۱۰ درصد کل جمعیت و در سال ۱۴۰۴ به ۳۰ درصد برسد.بررسی شرایط صندوق‌های بازنشستگی و پیامدهای این مشکلات در کشورهای مختلف نشان‌می‌دهد، در بسیاری موارد نارضایتی‌های ناشی از شرایط این صندوق‌ها زمینه‌ساز ناآرامی‌های فراوانی شده‌است.

واقعیت این است که جمعیت ایران همچنان که در حال پیر شدن است از کمبود منابع نیز رنج می برد. در حال حاضر بسیاری از کشورهای اروپایی در حال پیرشدن هستند کشورهای توسعه یافته ای نظیر لهستان، آلمان ، ژاپن، اروپای غربی، روسیه و ایتالیا. نتیجه آنکه مولفه پیر شدن ملتی به خودی خود مسئله ساز نیست آنچه وضعیت را بغرنج می کند توامانی پیری و فقر مزمن یک مملکت است و به نظر کارشناسانی مثل سعید لیلاز ایران  اولین کشور جهان است که به صورت توامان در حال پیر شدن و فقیر شدن است.

وقتی ملتی پیر و دچار کمبود منابع می شود طبیعی است که سیاست‌های رفاهی مبتنی بر تقویت صندوق‌های ذخیره را در اولویت خود قرار دهد. این در حالی است که در اغلب مواقع و در دولت های مختلف همیشه به صندوق‌های بازنشستگی به چشم حیاط خلوتی که می‌توان منابع آن را به آسانی در اختیار گرفت، نگاه شده است. کارشناسان دلیل بروز چنین پدیده‌ای را اقتدار دولت و تسلط آن بر ساختارهای اقتصادی و سیاسی کشور عنوان کرده که این خود ناشی از فقدان دموکراسی و نبود نهادهای مدنی در نظام بازار است.

در همین رابطه روز گذشته جمعی از بازنشستگان کشوری، مقابل سازمان برنامه و بودجه تجمع کردند.

آن طور که ایلنا گزارش داده حاضران در تجمع که بازنشستگان ارگان‌های مختلف دولتی هستند؛ اعتراض اصلی‌شان به پایین بودن مستمری‌ها نسبت به خط فقر است. آنها با در دست داشتن پلاکاردهایی، تلاش دارند خواسته‌های خود را به گوش مسئولان برسانند.

«اجرای همسان‌سازی، اجرای دقیق قانون مدیریت خدمات کشوری و برخورداری از بیمه تکمیلیِ با کیفیت، از دیگر مطالبات بازنشستگان کشوری ا‌ست.

تعداد زیادی از  حاضران در تجمع را معلمان بازنشسته تشکیل می‌دهند؛ آنها معتقدند مستمری دریافتی‌شان، هم به نسبت معلمان شاغل و هم به نسبت بازنشستگان دیگر ارگان‌های دولتی، بسیار پایین‌تر است.

یکی از معلمان حاضر در تجمع می‌گوید: از فقر و بی‌پولی به ستوه آمده‌ایم؛ دستمزدی که به عنوان مستمری بعد سی سال تدریس و جهاد در راه تعلیم و تربیت دریافت می‌کنیم، ده روز از ماه را هم کفاف نمی‌دهد؛ بقیه ماه را چطور باید سر کنیم؟

همزمان با بازنشستگان تهرانی، در برخی استان‌های دیگر از جمله اصفهان نیز بازنشستگان کشوری و معلمان بازنشسته تجمع اعتراضی برگزار کرده‌اند.

بازنشستگان کشوری و معلمان بازنشسته پیش از این نیز بارها مقابل نهادهای مسئول از جمله سازمان برنامه و بودجه و مجلس شورای اسلامی تجمع اعتراضی ترتیب داده‌اند و خواستار برآورده شدن مطالبات خود شده‌اند

در همین رابطه دبیر خانه کارگر لرستان به ایلنا می‌گوید: «بازنشستگان مدام می‌پرسند عدالت در پرداخت حقوق‌ها چه موقعی ساری و جاری می‌شود؟ تا کی حرف؟ تا کی وعده؟ حالا اینها به کنار،تعویق‌هایی که در پرداخت مستمری‌ها پیش آمده بیشتر از این مورد آزار دهنده شده است. بازنشستگان همه طرفه تحت فشار هستند؛ فشارهایی که از بی‌تدبیری در سطوح کلان سیاستگذاری و مدیریتی نشات می‌‌گیرد. به هر صورت بازنشستگان بین خودشان به طنز می‌گویند که مستمری‌های ما اینقدر با تاخیر واریز می‌شود که انگار قرار است قسطی پرداخت شود.   

راه حل چیست؟ افزایش سن بازنشستگی؟ یا...

مسئولان دولت برای حل بحران صندوق‌های بازنشستگی چند راه حل را برمی شمارند؛ افزایش سن بازنشستگی، تغییر محاسبه حقوق بازنشستگی و تغییر قوانین فعالیت این صندوق‌ها.

پوراصغری در مورد تغییر سن بازنشستگی می‌گوید: «در قانون تامین اجتماعی که در سال ۱۳۵۴ نوشته شده، آمده است قوانین این بخش باید هر سه سال یک بار براساس محاسبات اکچوئری بازنگری شود ولی ۳۰ سال است که این قوانین در مورد عواملی مثل سن بازنشستگی تغییری پیدا نکرده است. در کشوری که امید به زندگی بالا می‌رود، سن بازنشستگی هم باید بالا برود».

به گفته وی یکی از مواردی که صندوق‌های بازنشستگی خیلی ضرر دیدند، این بود که صندوق‌ها به دلایل مختلف، حقوق بازنشستگی را تمام شماری نکردند. یعنی صندوق باید حقوق ۳۰ سال را معدل‌گیری می‌کرد، درحالی که الان معدل حقوق دو سال آخر را می‌پردازند و به این خاطر بنیه صندوق‌ها ضعیف شد. نکته بعدی حداقل سنوات مورد نیاز برای بازنشستگی است.

در همه جای دنیا حداقل سنوات را بالا می‌گیرند تا از آن سوء استفاده نشود، درحالی که در کشور ما این امکان وجود دارد که کسی با سابقه کار ۱۰ سال و حتی کمتر بازنشسته شود. ازسوی دیگر باید تغییرات سیستماتیک در فرایند اعمال شود. در همه جای دنیا حقوق بازنشستگی طوری تعیین می‌شود که عدد آن متناسب با سنوات بیمه پردازی باشد. این کار باعث می‌شود انگیزه برای بازنشسته شدن زودهنگام کم شود. نتیجه این می‌شود که حتی اگر قانون اجازه بدهد،افراد سعی می‌کنند بازنشسته نشوند. در کشور ما این طور نیست و افراد پس از بازنشستگی تازه جذب بخش خصوصی می‌شوند و کار دوم خود را شروع می‌کنند.

* از ۱۸ صندوق بازنشستگی فعلی در ایران از جمله صندوق‌های بازنشستگی اجتماعی، ۱۷ صندوق در وضعیت قرمز قرار دارند

* گزارش‌ها نشان‌می‌دهد دولت امسال ناچار است حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان به صندوق‌های بازنشستگی بابت کسری بودجه آن‌ها کمک کند؛ رقمی که تقریبا معادل یارانه نقدی است که دولت در طول سال می‌پردازد.

* درحال حاضر در اکثر صندوق‌های بازنشستگی عده کسانی که حق بیمه می‌پردازند بسیار کمتر از کسانی است که حقوق بازنشستگی می‌گیرند درحالی که شرایط ایده‌آل هفت به یک است یعنی هفت نفر بیمه بپردازند و یک نفر حقوق بازنشستگی بگیرد.

در انتها می توان به یک نتیجه مهم بررسی‌های کارشناسان در صورت جلوگیری نکردن از وقوع فاجعه می توان این جمله کلیدی را گفت که « اگر می‌خواهید وحشیانه‌ترین تجلی توامان فقر و پیری یک کشور را ببینید به وضعیت صندوق‌های بازنشستگی آن کشور نگاه کنید»