محیط‌های ناامن کار، قربانگاه کارگران

هر ساله در جهان کارگران زیادی دچار حوادثی می‌شوند که به کشته‌شدن یا از کار افتادگی تعداد زیادی از آنها منجر می‌شود. واقعیت این است که هرگونه حادثه ناشی از کار حتی اگر کوچک و جزیی باشد، موجب درد و ناراحتی فرد حادثه‌دیده و اعضای خانواده او می‌شود. هرچه حادثه شدید باشد و منجر به مرگ یا از کارافتادگی دائمی شود، این مساله اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. 

به گواه آمارها طی سال‌های گذشته حوادث و سوانح ناشی از کار در ایران فزونی یافته است. این همه در شرایطی است که سرعت واگذاری صنایع و کارخانه‌های بزرگ و کوچک به بخش خصوصی شدت بشتری گرفته است. اختلاف آماری بین پزشکی قانونی و وزارت کار سبب شده که همواره آمارهای مربوط به حوادث ناشی از کار در کشور دو رقم متفاوت باشد و این کار را برای ارائه یک گزارش شفاف دشوار می سازد. 

آمارهای رسمی پزشکی قانونی کشور از جانباختگان حوادث کار طی ۱۰ سال از ابتدای سال ۱۳۸۷ تا پایان سال ۱۳۹۶ رقم نگران کننده‌ ای ۱۵ هزار و ۹۹۷ نفر را نشان می دهد و حاکی از آن است که به طور میانگین سالانه حدود یکهزار و ۶۰۰ نفر با تعریف پزشکی قانونی در حوادث هنگام کار جان می بازند.

اگر چه آمار مقایسه ای یک دهه ای از سوی وزارت کار وجود ندارد تا از قلم افتادگان تعریف این وزارتخانه از حوادث کار مشخص شود، ولی آمار سال ۹۶ تفاوت سرگردان کننده را نشان می دهد. در حالی که بر اساس آمارهای پزشکی قانونی کشور در سال گذشته یکهزار و ۶۷۵ نفر بر اثر حوادث کار جان خود را از دست دادند، در گزارشی که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی منتشر کرده، تعداد فوتی‌های ناشی از حوادث کار در این سال ۸۴۳ نفر اعلام شد.

چنین اختلاف آماری حدود ۵۰ درصدی در تمام سال‌های اخیر بین آمارهای پزشکی قانونی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وجود داشته است، اختلافی که ریشه در تفاوت تعریف حوادث کار بین این دو نهاد دارد.

براساس گزارش پزشکی قانونی تهران با سه هزار و ۳۷۱ فوتی رکورددار حوادث ناشی از کار در کشور است و اصفهان با هزار و ۳۸۳ و خراسان رضوی با ۸۸۰فوتی ثبت شده در جایگاه بعدی قرار دارند. این ۳ استان در مجموع ۵هزار و ۶۳۴ نفر از تلفات را به خود اختصاص دادند. همچنین استان‌های کهگیلویه و بویراحمد با ۷۴، ایلام با ۱۱۱ و خراسان جنوبی با ۱۱۳ کمترین آمار تلفات را در این مدت داشته‌اند.

آمار مذکور نشان می‌دهد حوادث بالای ناشی از کار به رغم هزینه‌های گزاف برای کشور، همچنان یکی از ضعف‌های حوزه ایمنی کار به شمار می‌رود و محیط غیرایمن کار در بسیاری از موارد علت وقوع این حوادث است.

محیط‌های ناامن کاری، سالانه بیشترین قربانی را از کارگران‌ می‌گیرد. شواهد نشان می‌دهد ایران از جمله کشورهایی است که بر محیط‌های کارش کمترین استانداردهای ایمنی اعمال می‌شود و به همین دلیل همواره خطر مرگ و مصدومیت و ابتلاء به انواع بیماری‌ها و از کارافتادگی‌ها، کارگران را تهدید‌ می‌کند. مرگ مظلومانه کارگران معدن یورت استان گلستان که در آن شماری از کارگران در زیر خروارها خاک مدفون شدند، مثال روشنی از رعایت نکردن استانداردهای ایمنی محل کار است. مثال‌های فراوانی از این دست وجود دارد. مثال‌هایی که پایان تلخ همه آنان به مرگ کارگری ختم می‌شود.

بر اساس گزارشی که سازمان نظام پزشکی از قربانیان حوادث کار منتشر کرده است، سال ۱۳۹۲ بیشترین قربانی را طی ۱۰سال گذشته به خود اختصاص داده است. بیشترین آمار تلفات با هزار و ۹۹۴ فوتی در سال ۱۳۹۲ و کمترین آن با هزار و ۲۲۵ فوتی در سال ۱۳۸۸ به ثبت رسیده است، ضمن آنکه در چند سال اخیر با رشد تلفات ناشی از حوادث کار مواجه بوده‌ایم، به نحوی که در سال ۱۳۹۵ با رشد ۱۰درصدی و در سال ۱۳۹۶ با رشد۹/۱درصدی تلفات مواجه بودیم.

اگر چه اغلب حوادث ناشی از کار با مشکلات معیشتی و عدم امنیت کاری کارگران رابطه مستقیم دارد، چرا که کارگری که به معاش فردای خود مطمئن نیست، دغدغه‌اش بر تمرکزش تاثیر می‌گذارد و آسیب‌پذیری‌اش در هنگام کار بیشتر می‌شود. اما اغلب افراد و رسانه‌هایی که در زمینه کارگری فعال هستند، بیشتر به مشکل‌ و معضل‌های معیشتی کارگران می‌پردازند تا امنیت محیط کارشان. سوژه اغلب آنان بیکاری، حقوق‌های عقب افتاده، دستمزدهای پایین، تعطیلی مراکز تولیدی، اخراج‌های گسترده و روزانه و... کارگران است و نسبت به نبود امنیت محیط کاری حساسیت کافی ابراز نمی‌کنند. 

سقوط از بلندی علت عمده مرگ کارگران

واقعیت این است که سالانه تعداد زیادی از کارگران در مراکز کار و عرصه‌های مختلف تولیدی و خدماتی، به دلایل مختلف مصدوم، معلول یا حتی جانشان را از دست می‌دهند. در این میان سهم کارگران ساختمانی از این حوادث بیشتر از کارگران بخش‌های دیگر است. آمارها می‌گویند بیشتر از ۲۰درصد تمام حوادث شغلی مربوط به بخش کار ساختمانی است. آمار حوادث در میان کارگران ساختمان آنقدر بالاست که کمتر کارگر ساختمانی با دو یا سه سال سابقه را می‌توان دید که حادثه‌ تلخی در حین کار را تجربه نکرده باشد. بنا به آمارهای سازمان تامین اجتماعی و مرکز آمار ایران، از هر سه کارگر ساختمانی، فقط یک نفر آنان به سن طبیعی بازنشستگی‌ می‌رسد و دو نفر دیگر معلول یا ازکار افتاده‌ می‌شوند. پس از کارگران ساختمانی که صدرنشین قربانیان حوادث کار هستند، بیشترین میزان مرگ و میر در محیط کار به کارگران معادن و کارگران صنایع اختصاص دارد.

براساس نظر سازمان پزشکی قانونی در عمده علت مرگ افراد در حین کار سقوط از بلندی است. بر اساس آمارهای موجود طی ۱۰سال گذشته ۶ هزار و ۶۴۰ نفر از متوفیات حوادث کار بر اثر سقوط از بلندی جان خود را از دست داده‌اند که۵/۴۱درصد از کل تلفات حوادث کار ۱۰ ساله را در بر‌ می‌گیرد.

این‌که چرا در باب چنین مساپلی شفافیت وجود ندارد و همیشه خبرنگاران با نوعی تناقض آماری مواجهند یک سوال اساسی است که نهادهای مربوطه باید به ان پاسخ دهند.