به گزارش خبر آنلاین، هر زمان در این رابطه بحثی پیش می اید متخصصان و مسیولین از هزینه های بالای ان صحبت میکنند ولیکن برای براورد وضعیت اولیه میشود از روشهای اسانتر و بسیار کم هزینه تر استفاده نمود تا حداقل درکی و شناختی از شرایط نامطلوب را در رایطه با اسیب پذیری زلزله در شهرها داشت.
این روش توسط نویسنده و دانشجویان دکتری نویسنده توسعه و در دو شهر بصورت پایلوت انجام شد که نتیجه ای بسیار رضایت بخش از نقشه های شرایط موجود را برای برنامه ریزی های اینده فراهم ساخت، کامل روش و مقاله ان در کنفرانس ١٤ جهانی مهندسی زلزله در چین بعنوان مقالعه برتر و روشی بدیع و مناسب جهت ارزیابی مقرون بصرفه و تهیه نقشه های ارزیابی اسیب پذیری و مدیریت بحران در زلزله برگزیده شد.
این یادداشت بصورت اجمالی در چند بند کوتاه مراحل انجام انرا توضیح میدهد، انشا... بصورت اضطراری در دستور کار مسیولین کشور قرار بگیرد، فرصت کوتاه می باشد! چرا ما خودمان از این روش برگزیده در سطح جهان استفاده نکنیم !!!
١. کلیات
کشورهای در حال توسعه زیادی در جهان وجود دارند که عدم توجه به ضوابط لرزه ای لازم در زمان طراحی و ساخت سازه ها مشکلات زیادی را پس از وقوع زلزله پدید آورده که ناشی از عدم آگاهی کافی از وضعیت موجود این سازه ها در شهرها میباشد.
تحلیل وضعیت موجود بسیار پر هزینه و وقتگیر میباشد که به این علت استفاده از یک راه کار ساده و کم هزینه بنظر امری الزامی می امد. برای این منظور شهر گچساران و یاسوج واقع در رشته کوه های زاگرس در ایران به عنوان نمونه موردی با ترکیب روشهای سریع توسعه یافته توسط نویسنده و دانشجوی دکتری ایشان اقای دکتر ایوب دهقانی مورد مطالعه قرار گرفت و در نهایت نقشه های آسیب پذیری شهر در برابر زلزله احتمالی تهیه و ارایه شد.
نقشه ها و منابع موجود، نقشه های برنامه ریزی برای مدیریت بحران برای سطوح مختلف خطر بر اساس نقشه اسیب پذیری شهر ترسیم و در اختیار قرار گرفت. با استفاده از چنین روش های ساده و کارآمدی برای کلان شهرهایی مانند تهران، ملزومات و توصیه های اولیه برای برنامه ریزان شهری دردسترس آنها می تراند قرار بگیرد.
٢. معرفی اهمیت بررسی موضوع
ایران یکی از مناطق زلزله خیز در جهان محسوب میشود که عدم توجه به ضوابط لرزه ای لازم در طراحی سازه ها، مشکلات زیادی را پس از وقوع زلزله پدید خواهد آورد. از جمله خسارات زیادی که در زلزله های اخیر به کشور وارد شده است، میتوان به خسارتهای ناشی از زلزله بم اشاره کرد که باعث بروز مشکلات اساسی در مدیریت شهری و بحران پس از زلزله گردید.
به صورت دقیق تر، مشکل اساسی که باعث تشدید مشکلات ناشی از وقوع زلزله میشود عواملی است که بعد از حادثه مذکور اتفاق میافتد که ناشی از عدم وجود اطلاعات کافی از وضع موجود میباشد. با بررسی این موضوع در کشورهای در حال توسعه و یا توسعه نیافته به مشکلات مشابه برخورد خواهیم داشت، که اهمیت موضوع را در ارائه یک ارزیابی ساده و کم هزینه برای تشخیص میزان آسیب پذیری سازه ها در یک شهر و همچنین تهیه نقشه های مدیریت بحران را نشان میدهد.
در این مطالعه یک فرم ارزیابی ساده بر اساس تمامی پارامترهای دخیل در اسیب پذیری ساختمانهای مختلف در زلزله و علم نوین مهندسی زلزله و تجارب عملکرد بناهای ایران در زلزله های گذشته ( توابع اسیب پذیری ) تهیه شد و در این مورد خاص که بر اساس پارامترهای کلیدی آسیب پذیری ساختمان های واقع در شهر گچساران استوار بود، ارزیابی انجام یافت. از تجمیع این فرمها بانک داده های مورد نیاز استخراج شد و یک نرم افزار هوشمند برای ان نوشته شد.
سپس توابع آسیب پذیری کلی برای هر کدام از انواع ساختمان ها بسط داده شده و در پایان نقشه های آسیب پذیری شهر تهیه گردید. با بکارگیری از این نقشه ها و منابع موجود، نقشه های برنامه ریزی مدیریت بحران برای سطوح مختلف خطر در نقشه ای دیگر ترسیم شد. با استفاده از چنین روش های ساده و کارآمدی برای شهرهای در حال توسعه مانند گچساران، ملزومات و توصیه های اولیه برای برنامه ریزان شهری دردسترس آنها قرارگرفت.
بنده حقیر بر این باورم که می توان در موارد مشابه در نقاط مختلف ایران از جمله کلان شهرهایی همچون تهران از این روش برای برنامه ریزی های اولیه مدیریتی استفاد نمود تا مطالعات کاملتر و جامعتر و زمانبر و پر هزینه تر حاصل شود. نمی توان سالها منتظر ماند، شاید زمان برای مطالعات زمانبربرای بسیاری از شهرهای ما دیگر وجود نداشته باشد !!!!
٣. لرزه خیزی محل مورد مطالعه
شهر مورد مطالعه در منطقه ای با لرزه خیزی بالا واقع شده است. این ویژگی محلی نگرانی های زیادی را برای مدیران به وجود آورده است. شکل ۱ میزان لرزه خیزی منطقه را با در نظر گرفتن یک شعاع مورد مطالعه مشخص نشان میدهد. مشابه چنین نقشهای را میتوان برای هر شهر دلخواه و بر اساس گسل های اطراف آن شهر با روشهای تحلیل خطر به دست آورد. باید توجه داشت که انجام این فرایند برای کلانشهرها نیازمند صرف زمان بیشتری است.
شکل ۱. لرزه خیزی منطقه شهری مورد مطالعه٤. نحوه ارزیابی
در این روش یک فرم ارزیابی برای جمع آوری اطلاعات از ساختمان های موجود در شهر طراحی میشود. آیین نامه ها برای یک ارزیابی کلی راهکارهای مختلفی را ارائه داده اند. برای تهیه نقشه های آسیب پذیری و مدیریت بحران شهر گچساران ایین نامه زلزله ایران، ایین نامه ATC و FEMA و نشریات فنی ایران و یوگوسلاوی و همچنین سوابق عملکردی ساختمانهای ایران در زلزله ای گذشته مبنای مطالعه قرار گرفت و مطابق با شرایط ساخت و ساز در سازه های این شهر بخصوص یک راهکار ساده شده بر مبنای فرم ارزیابی سریع تهیه شد.
پارامترهایی که در این ارزیابی مورد مطالعه قرار گرفته شامل: اطلاعات کلی، نوع سازه ، نقص های موجود در سازه ها ، شرایط خاک، تعداد طبقات، نامنظمی سازه ها و مقاومت در برابر ضربه و پارامترهای مهم در پدافند غیر عامل (مدیریت بحران) میباشد. تکنیک های مورد استفاده از آیین نامه FEMA استخراج و مطابق با شرایط محلی کالیبره شد.
٥. جمع آوری اطلاعات
برای جمع آوری اطلاعات از ۱۲ نفر (دانشجو) به صورت دو گروه به رهبری کارشناس ارشد مهندسی زلزله استفاده شد. ابتدا شهر به دو قسمت تقسیم شده و با تقسیم هر قسمت به بخشهای کوچکتر مسیر حرکت برای هر عضو کاملا مشخص شد.
هر فرد میبایست یک فرم برای هر ساختمان در مسیر مشخص شده پر کرده و در نهایت فرم های اطلاعات در انتهای هر روز کاری جمع آوری و پس از بررسی و کنترل نهایی در بانک اطلاعات ذخیره میگردید. عموما بانک اطلاعات تدوین شده میتواند اطلاعات بسیاری در مورد تیپ بندی ساختمانها و نواقص سازه ای در اختیار تیم ارزیاب قرار دهد. شکل ۲ یکی از ساختمانهای تیپ فولادی را در شهر گچساران نشان میدهد که به صورت نشان داده شده در شکل ۳ فرم ارزیابی سریع برای آن پر شده است.
شکل ۲. نمونه ای از ساختمانهای فولادی در شهر مورد مطالعه
شکل ۳. فرم ارزیابی سریع پر شده برای ساختمان فولادی شکل ۲برای استفاده بهینه از اطلاعات جمع آوری شده، تمامی مشکلات فنی ساخت و ساز در شهر مورد مطالعه که در ساختمانهای مختلف مشهود بوده است عکسبرداری شد تا امکان شناسایی عوامل احتمالی تخریب سازه ها در هنگام زلزله مشخص شده باشد. شکل ۴ و ۵ نمونه هاییاز این نواقص سازهای را که به طور فراوان در شهر به چشم میخورد را نشان میدهد. اطلاعات جمع اوری شده برای بیش از ۱۰۰۰۰ سازه موجود در شهر توانایی یک نگاه جامع شهری برای برنامه ریزان شهری را فراهم نمود. جدول شماره ۲ نمونه ای از این اطلاعات را نشان میدهد.
شکل ۴. ساختمان مستعد پیچش به دلیل جانمایی نامناسب بادبندها
شکل۵. طبقه نرم در همکف ساختمان به دلیل حذف بادبند٦.توسعه اسیب پذیری و نقشه های برنامه ریزی مدیریت بحران
اطلاعات جمع آوری شده از سازه های موجود برای تشخیص میزان آسیب پذیری شهری و نقشه های مدیریت بحران استفاده شد. در شهر مورد مطالعه، میزان آسیب پذیری نواحی مختلف در پنج سطح با رنگهای متمایز در شکلهای شماره ۶ و ۷ نشان داده شده است. رنگ قرمز نشان از آسیب پذیری شدید و زرد آسیب پذیری متوسط و سبز نشان از ساختمان های با امنیت بهتر میباشد. همچنین پس از تحلیلهای مدیریتی لازم مکان های مهم از جمله محل اسکان موقت، محل سیلوهای ذخیره مواد غذایی، محل بیمارستان های صحرایی و مراکز پلیس و دیگر مکانهایی که میبایست قبل از وقوع حادثه در مورد آن برنامه ریزی داشت مشخص شده و در شکل ۷ آورده شد.
شکل ۶. نقشه آسیب پذیری لرزه ای شهر مورد مطالعهلازم به ذکر است که شکل شماره ۷ دارای لایه های مختلفی است که میتوان در صورت لزوم بقیه لایه ها را خاموش کرد و بنابراین با تمرکز بیشتری تنها لایه مورد نظر را مطالعه کرد. به عنوان مثال در صورتیکه برنامه ریزان شهری بخواهند مراکز امداد و نجات را مطالعه کنند، کافی است لایه امداد و نجات را در نرم افزار توسعه داده شده در حالت روشن قرار داده و دیگر لایه ها در وضعیت خاموش نگاه دارد. به این ترتیب تنها مراکز امداد و نجات در نقشه مشخص خواهد بود.
شکل ۷. نقشه مدیریت بحران لرزه ای شهر مورد مطالعهاز دیگر فواید این نقشه ها استفاده از اطلاعات ارائه شده در طراحی سازه های پدافند غیر عامل از جمله پناه گاه ها میباشد. مراحل مختلف انجام شده برای تهیه نقشه آسیب پذیری لرزهای و مدیریت بحران به صورت ساده در شکل ۸ با رعایت ترتیب اجرا آورده شده است. لازم به توضیح است که این روش قابل اعمال برای شهرهایی همچون تهران، مشهد مقدس و تبریز و دیگر کلانشهرها میباشد.
قبل از اعمال این روش برای هر شهر دیگر نکته ضروری آن است که شهر مذکور به دقت بررسی شود و اصلاحات لازم در این روش صورت پذیرد تا روش تشریح شده قابل کاربرد برای آن شهر خاص باشد. به هر صورت پر واضح است که روش ارزیابی سریع و تهیه نقشه های مدیریت بحران میتواند تا حدود زیادی مشکلات مدیریتی هنگام روبرو شدن با آسیبهای زلزله را حل نماید. مشکلاتی که همیشه در زلزله های مختلف در کشور عزیزمان متاسفانه تکرار میشوند. بدیهی است مدیریت بحران به معنی مدیریت سانحه های که شهر مستعد رخداد آن است، قبل از به وجود آمدن سانحه میباشد. پس از رخداد سانحه امکان بررسیهای جامع و تصمیم گیری صحیح از میان خواهد رفت.
شکل ۹ نقشه آسیب پذیری بیمارستانهای شهر تهران را که بر اساس همین روش تهیه شده است را نشان میدهد. بدیهی است وجود این نقشه که تنها به مطالعه وضعیت بیمارستانهای شهر تهران پرداخته است، تا چه میزان میتواند مفید باشد و اطلاعات گرانبهایی در مورد پراکندگی خسارت در بیمارستانها به دست میدهد.
اگر این کار برای کل شهر تهران با یک برنامه ریزی جامع صورت گیرد که بتوان نقشه های آسیب پذیری کل شهر و مدیریت بحران پیشنهادی را در لایه های مختلف یک نقشه گرد هم آورد، بدیهی است تا چه میزان میتواند در برنامه ریزی های مدیریتی کنونی شهری سودمند باشد. به عبارت دیگر بدون در دسترس داشتن چنین نقشه هایی صحبت از مدیریت بحران قبل از حادثه علمی نخواهد بود. البته روشهای دقیقتر هم تا اماده شدن نتایج بصورت موازی میتواند دنبال شود.
شکل ۸. مراحل تهیه نقشه های آسیبپذیری لرزهای و مدیریت بحران
٧.نتیجه گیری
روش سریع ارائه شده شامل جمع آوری اطلاعات از پتانسیل خرابی پس از وقوع زلزله از شهری با بیش از ۱۵۰۰۰سازه توسط ۱۲ نفر با یک روش متدولوژی ساده ارزیابی را بخوبی نشان میدهد. روش استفاده شده یک روند کیفی با جمع آوری اطلاعات با مشاهدات عینی بود. با قبول خطاهایی که در این روش ممکن است وجود داشته باشد برای شهرهایی با امکانات کم این روش ابزار و اطلاعات مناسبی را ارئه میدهد.
طراحان شهری میتوانند تا آماده سازی نقشه های دقیق برای تخمین دقیق تر وضعیت کنونی برای طراحی استراتژیک از همین نقشه های موجود تهیه شده بهره برداری کنند. بسیاری از شهر های ایران میتوانند از همین شیوه ساده سازی شده برای پیش برد اهداف مدیریتی بهره جویند.
شکل ۹. نقشه آسیب پذیری بیمارستانهای شهر تهران
- 11
- 3
