چشم‌انداز ۱۰ ساله شکر در جهان

دو سازمان «همکاری‌های اقتصادی و توسعه» (OECD) و «فائو» (FAO) چشم‌انداز تولید، مصرف و تجارت شکر طی سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۶ را بررسی کردند. پیش‌بینی‌ها حاکی از افزایش مازاد تولید شکر و افزایش حجم تجارت شکر در جهان در سال ۲۰۲۶ است. همچنین پیش‌بینی می‌شود فاصله میان تولید و مصرف شکر در ایران نیز در سال ۲۰۲۶ افزایش یابد. بر اساس گزارشی که از سوی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران به استناد داده‌های سازمان «همکاری‌های اقتصادی و توسعه» و «فائو» تهیه شده، پس از پنج سال متوالی مازاد جهانی تولید شکر، در سال ۲۰۱۵، تولید این محصول با کسری مواجه شد و با توجه به داده‌های اولیه این کسری در سال ۲۰۱۶ نیز ادامه یافته است.

با این حال انتظار می‌رود از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۶ عرضه شکر بر تقاضای آن پیشی بگیرد و با مازاد عرضه روبه رو شود. کمبود عرضه جهانی شکر در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ تا حدودی می‌تواند ناشی از کاهش تولید آن در برخی کشورهای مهم صادرکننده این محصول، از جمله برزیل، تایلند و هند باشد. در مقایسه با سایر کالاهای اساسی کشاورزی، قیمت بین‌المللی فعلی شکر نسبتا بالا است، اما طبق پیش‌بینی‌ها انتظار می‌رود قیمت شکر برای چند سال آتی مقداری کاهش یابد. کاهش رشد جمعیت و تغییر نگرش مصرف‌کنندگان به احتمال زیاد می‌تواند رشد تقاضای شکر را در آینده کاهش دهد.

بازار همچنان تحت تاثیر شوک‌های تولیدی، عوامل اقتصاد کلان و سیاست‌های داخلی خواهد بود که عملکرد بخش خرده فروشی شکر را شکل می‌دهد. تلاش‌هایی نیز برای آزادسازی بازار شکر در مناطق کلیدی تولید این محصول، از جمله اتحادیه اروپا و هند صورت گرفته، همچنین انتظار می‌رود تایلند در واکنش به شکایات ارائه شده از سوی برزیل در سازمان تجارت جهانی، برنامه‌های حمایتی خود را برای صنعت شکر اصلاح کند.

بر اساس پیش‌بینی‌ها انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۶، تولید و مصرف شکر ایران نسبت به سال ۲۰۱۷ با افزایش ۴۰۰ هزار تنی همراه باشد. پیش‌بینی می‌شود تولید شکر از ۷/ ۱ میلیون تن در سال ۲۰۱۷ به ۱/ ۲ میلیون تن در سال ۲۰۲۶ و میزان مصرف شکر ایران نیز از ۶/ ۲ میلیون تن در سال ۲۰۱۷ به ۳ میلیون تن در سال ۲۰۲۶ برسد. بر اساس پیش‌بینی‌های OECD و FAO، در آغاز دوره چشم‌انداز (۲۰۱۷ تا ۲۰۲۶) قیمت‌های بین‌المللی شکر در سطح بالایی قرار خواهند داشت، با این حال پیش‌بینی می‌شود پس از آن مقداری افت داشته باشد.

انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۶ قیمت شکر بالاتر از متوسط اسمی دو دهه گذشته ثبت شود؛ اما به لحاظ حقیقی انتظار می‌رود قیمت واقعی شکر در سال ۲۰۲۶ در سطح پایین تری نسبت به متوسط دو دهه پیش قرار گیرد. در سال ۲۰۱۷ قیمت اسمی شکر خام و شکر سفید به ترتیب معادل ۴۰۳ و ۴۸۸ دلار بر هر تن برآورد شده و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۶، قیمت اسمی شکر خام به ۳۶۷ دلار بر هر تن و قیمت اسمی شکر سفید به ۴۵۳ دلار بر هر تن برسد.

در عین حال، با فرض مناسب بودن شرایط آب و هوایی، چشم‌انداز مثبتی برای عرضه شکر در ۱۰ سال آینده پیش‌بینی می‌شود. بر اساس اطلاعات آماری سازمان OECD و FAO، در سال ۲۰۱۷ تولید جهانی شکر معادل ۱۷۹میلیون تن برآورد شده و انتظار می‌رود با متوسط رشد سالانه ۷/ ۱ درصدی تا سال ۲۰۲۶ به حدود ۲۱۰ میلیون تن برسد. موثرترین عامل در رشد تولید جهانی شکر طی دوره چشم‌انداز، افزایش تولید این محصول در آسیا و آمریکای لاتین و کارائیب خواهد بود. به‌طور کلی این دو منطقه بیشترین سهم از تولید جهانی شکر را در بردارند.

در سال ۲۰۱۷ سهم آسیا از تولید جهانی شکر حدود ۵/ ۳۵ درصد و سهم آمریکای لاتین و کارائیب معادل ۵/ ۳۴ درصد بوده و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۶ این ترکیب‌ها به ترتیب به ۳۸ و ۵/ ۳۴ درصد برسد. بزرگ‌ترین‌ تولیدکنندگان شکر در جهان برزیل، هند و تایلند هستند.

در این میان برزیل پس از سال ۲۰۱۵ از قیمت بالای این محصول سود بالایی نیز برده است. انتظار می‌رود طی افق چشم‌انداز، برزیل همچنان عامل تعیین‌کننده بر بازار جهانی شکر باشد و در صورت مساعد بودن شرایط آب و هوایی، میزان تولید آن در پایان افق چشم‌انداز افزایش یابد. پیش‌بینی می‌شود زیربخش‌های صنعت شکر در برزیل نیز با برطرف شدن مشکلاتی از قبیل شرایط آب و هوایی نامساعد و بحران‌های مالی در این کشور احیا شود. هند، تایلند و چین نیز به ترتیب سه کشور اول تولیدکننده شکر در آسیا هستند. انتظار می‌رود که در هند با توجه به تقاضای داخلی پایدار و گسترش تولید اتانول از نیشکر، تولید نیشکر در این کشور نیز بیشتر شود.

پیش‌بینی می‌شود تولید شکر هند به ۳۱.۱ میلیون تن در سال ۲۰۲۶ برسد. تایلند دومین تولیدکننده بزرگ شکر در منطقه جنوب شرق آسیا است که از سال ۲۰۱۰ تولید خود را افزایش داده است؛ با این حال در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ با خشکسالی مواجه بوده که این امر میزان تولید این کشور را نیز تحت تاثیر قرار داده است. با در نظر گرفتن شراط آب و هوایی مساعد، انتظار می‌رود تایلند موقعیت خود را در بازار حفظ کند؛ با اینکه میزان رشد تولید آن در دهه آتی نسبت به دهه گذشته کمتر خواهد بود.

طی دهه آینده تولید شکر تایلند با رشد سالانه ۳ درصدی همراه خواهد بود؛ اگر چه تاثیر تصمیم تایلند در جهت سهمیه (یارانه) شکر در تایلند در پایان سال ۲۰۱۷ در این مرحله هنوز نامعلوم است. در چین نیز برخلاف هند و تایلند، صنعت شکر با هزینه‌های بالای نیروی کار، اندازه‌های کوچک مزارع و بهره‌وری پایین مواجه است و گاهی اوقات حتی برای کشاورزان به صرفه است که کشت این محصول را با محصولی دیگر جایگزین کنند. با این وجود تولید شکر در این کشور طی افق چشم‌انداز با افزایش جزئی همراه خواهد بود.

طبق پیش‌بینی‌ها انتظار می‌رود با توجه به حذف سیاست‌های حمایتی شکر در برخی از بازارها، نوسان‌های قیمت شکر طی دوره چشم‌انداز نیز کاهش یابد. در طرف عرضه، اتحادیه اروپا سیستم سهمیه شکر خود را در اکتبر ۲۰۱۷ لغو می‌کند، در عین حال انتظار می‌رود تایلند نیز سهمیه تولید و مکانیزم حمایت قیمتی خود را تا پایان سال ۲۰۱۷ حذف کند. هند در سال ۲۰۱۳ برای مقابله با تکرار چرخه‌های تولیدی، سیاست‌هایی را برای بازار شکر خود معرفی کرد. همچنین انتظار می‌رود اصلاحات طرف تقاضا نیز با کاهش برنامه‌های یارانه مصرف شکر به دلیل فشارهای بودجه‌ای، انجام شود (مالزی، مصر و مراکش). به علاوه انتظار می‌رود در برخی بازارها (آفریقای جنوبی، مکزیک و تایلند) تقاضا برای شکر نیز از طریق اعمال مالیات شکر در نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر تحت تاثیر قرار گیرد