استاد دانشگاه صنعتی شریف: توتال را فراری دادیم تا چهار شرکت فاقد تجربه و تکنولوژی متولی تولید گاز شوند

روزنامه توسعه ایرانی نوشت: حدود دو هفته است که مملکت در تعطیلی به سر می‌برد؛ بهانه هفته اول تعطیلی آلودگی هوا بود و بهانه آنها در هفته دوم تعطیلی‌ها، سرما و برودت هوا است. اما شروع فصل سرما در کشور، یادآور یک بحران ریشه‌دار است؛ «ناترازی گاز». بنابراین برخی احتمال می‌دهند که علت اصلی تعطیلی‌ها کمبود گاز باشد.

وضعیت به صورتی رسیده است که رئیس‌جمهور از مردم عذرخواهی کرد و برای حل این مشکل نیز دولت، اقدام به راه‌اندازی پویشی به عنوان «دو درجه کمتر» کرده و از شهروندان خواسته است که تا حد امکان درجه وسایل گرمایشی خود را کاهش دهند تا در مصرف گاز صرفه‌جویی شود.

 در مطلب پیش‌رو، در گفت‌وگو با هاشم اورعی، رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی و استاد دانشگاه صنعتی شریف، به دلایل ناترازی گاز، مشکلات تولید و مصرف گاز و ارزیابی روش دولت برای برخورد با ناترازی، پرداختیم.

در تولید گاز دارای تکنولوژی و فناوری نیستیم

رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی درباره ناترازی گاز اظهار کرد: ناترازی گاز یک ماجرای عجیب و غریب جدیدی ندارد و همان مشکلاتی که در حوزه برق، بنزین و گازوئیل داریم، تقریبا برای گاز هم وجود دارد.

هاشم اورعی با اشاره به اینکه ایران دارای دومین ذخایر گاز جهان و سومین تولیدکننده گاز جهان است، عنوان کرد که از نظر ذخایر و استخراج گاز وضعیت کشور خوب است، ولی در حوزه‌های تولید و مصرف مشکل داریم.

او درباره مشکلات تولید گاز گفت: در سال‌های اخیر، یعنی در حدود دو دهه گذشته و بعد از اینکه پارس جنوبی را نهایی کردیم، دو اتفاق افتاد که تولید رشد نکرد. یکی اینکه تحریم‌ها کاری کرد که خارجی‌ها رفتند و دوم اینکه سرمایه‌گذاری نکردیم. 

این تحلیلگر حوزه انرژی تصریح کرد: مسئله مهمی که تاکنون قبول نکردیم و یا حداقل علنا اعلام نکردیم و باید بپذیریم این است که در بخش گاز صاحب فناوری نیستیم. در بخش گاز نه سرمایه داریم و نه تکنولوژی. برای مثال توتال را فراری دادیم و در نتیجه نه پول داریم و نه صاحب فناوری هستیم و نه توانستیم تولیدمان را مانند قطر بیشتر و بیشتر کنیم.

فراری دادن توتال حاصل فساد سازمان‌یافته بود

اورعی با یادآوری اینکه ۸۰ درصد چاه‌های ما در نیمه دوم عمرشان هستند و اگر اقدامی نکنیم تولید این چاه‌ها کاهش پیدا می‌کند، مطرح کرد: برای جلوگیری از کاهش تولید این چاه‌ها چه کردیم؟ برای اینکه این نقیصه را جبران کنیم، نمی‌توان گفت از سر جهالت بلکه به دلیل فساد، تولیدمان را زیاد نکردیم که هیچ بلکه کار را به افراد غیرمتخصص سپردیم.

او ادامه داد: حدود ۲ سال پیش بود که قراردادهایی با چهار شرکت اویک، پتروپارس، قرارگاه خاتم‌الانبیا و مپنا به ارزش ۲۰ میلیارد دلار بستیم که این شرکت‌ها کاری را که توتال و امثالهم نکردند، و یا بیرونشان کردیم که نکنند، انجام دهند.

این استاد دانشگاه صنعتی شریف خاطرنشان کرد: این شرکت‌ها نه فناوری، نه توان، نه تجربه و نه مدیریت کافی دارند و نباید اینطور فکر کرد که چون توتال از کار خارج شده پس مجبور بودیم کار را به این شرکت‌ها بسپاریم بلکه واقعیت اینست که توتال را بیرون کردیم که کار را به این شرکت‌ها بدهیم و در این فرآیند، فساد سازمان‌یافته نقش‌آفرینی کرده است.

حتی قادر به حفظ تولید گاز نیستیم

اورعی با تاکید بر اینکه تمام پیش‌بینی‌ها می‌گویند که تولید گاز ایران کاهشی خواهد بود، بیان کرد: امروز در بخش گاز صحبت از جلوگیری از کاهش تولید است و مانند برق نیست، پارسال توانستیم تولید برق را به اندازه یک سوم افزایش تقاضا افزایش دهیم؛ اما در بخش گاز حتی نمی‌توانیم تولیدمان را حفظ کنیم.

او اضافه کرد: کشورهایی که از چنین ذخیره گازی برخوردارند، با حداکثر سرمایه‌گذاری، گاز را استخراج و صادر می‌کنند و با پول حاصل از این کار، کشور خود را می‌سازند اما تولید ایران دائما پایین می‌رود.

این کارشناس همچنین عنوان کرد: تمام بررسی‌ها از جمله آخرین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید متوسط کمبود گاز امسال ما، ۷۳ میلیون متر مکعب در روز است و پیش‌بینی می‌کند در سال ۱۴۰۶ به روزی ۳۷۵ میلیون متر مکعب در روز برسد. به عبارت دیگر ناترازی گاز ما به شدت و به سرعت در حال افزایش است.

گاز تقریبا مجانی است

اورعی با اشاره به اینکه میزان صادرات گاز ما در مقایسه با میزان مصرفمان ناچیز و زیر ۵ درصد است، اظهار کرد: چه کار کردیم که علیرغم اینکه ذخایر زیادی داریم و گاز تولید می‌کنیم، نمی‌توانیم نیاز خودمان را تامین کنیم؟ اولا تمام مملکت را گازرسانی کردیم و برای خودمان هم کف زدیم که چه کار خوبی کردیم اما فارغ از اینکه نمی‌توانیم این نیاز را تامین کنیم.

او با یادآوری اینکه در اوایل دهه ۸۰ یک پروژه دکتری در دانشگاه اصفهان انجام و در آن پیش‌بینی شد که از سال ۱۴۰۰ به بعد دچار ناترازی گاز می‌شویم، ادامه داد: در شرایطی که می‌دانستیم در سال‌های آتی نمی‌توانیم نیاز خود را تامین کنیم، همه مملکت را گازرسانی کردیم.

رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی درباره دیگر مشکلات بخش مصرف، گفت: از طرف دیگر باز در اشتباه کامل، ۹۰ درصد نیروگاه‌های کشور را وابسته به گاز کردیم؛ گازی که باید می‌دانستیم نداریم. همچنین قیمت گاز در بخش خانگی، که ۷۰ درصد مصرف گاز ما خانگی است، تقریبا مجانی است و وقتی گاز مجانی می‌شود، یعنی به مردم می‌گوییم که این کالا را مصرف کنید و ارزشی ندارد.

سنگ ناترازی گاز به مراتب بزرگتر از بنزین و برق است

اورعی در ادامه بیان کرد: در بخش داخل هم سرمایه‌گذاری کافی روی زیرساخت‌ها، استفاده از فناوری روز، تعمیر خطوط لوله و... نکردیم و تلفات در مسیر زیاد است و در نتیجه به شرایطی رسیدیم که با وجود اینکه در بخش بنزین، گازوییل، برق مشکلات عدیده‌ای داریم اما در بخش گاز مشکلاتمان به مراتب بزرگتر است. 

او تصریح کرد: سنگ گاز به مراتب بزرگتر از سنگ برق، بنزین و ... است. اگر برای حل مشکلات گاز بخواهیم از امروز هم شروع کنیم، نیازمند ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه و ۴ تا ۵ سال زمان است که در این شرایط پول و زمان کافی را نداریم و این وضعیت بحرانی کشور است.

این استاد دانشگاه با عنوان اینکه که کار به جایی رسیده که تمام صنعت کشور خوابیده و تعطیل است، توضیح داد: ما چون گاز نداریم برق هم نداریم. برای مثال به شهرک صنعتی سپهر که در نظرآباد مستقر است نامه‌نگاری شده است که از روز ارسال نامه، مورخ ۲۳ آذر، گاز آنها قطع می‌شود و گاز کل شهرک هم قطع شده است و جالب اینست که اعلام نکرده‌اند که گاز تا کی قطع است و حتی عقلشان نرسیده که لااقل گاز را از فردای روز نامه‌نگاری قطع کنند.

در مسیر شوروی و سوریه گام برمی‌داریم!

اورعی درباره نتایج این ناترازی، اذعان کرد: من نگران اینکه افراد در خانه سرما بخورند، نیستم و حتی نگران کارخانه‌ها هم نیستیم، من نگرانم که به وضعیت شوروی و سوریه بیافتیم.

او ادامه داد: وقتی که شوروی از هم فروپاشید، موشک زیاد داشت اما وقتی پوشک کم آمد، فروپاشید؛ یعنی مردم مسکو برای سوپرمارکت‌ها صف می‌بستند اما جنس نبود یعنی اقتصاد ملی، شوروی را نابود کرد. همچنین درباره سوریه، تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ۲۰۱۱ میلادی ۶۷ میلیارد دلار بوده است و در سال ۲۰۲۱ به ۸.۹ میلیارد دلار رسیده و در سال ۲۰۲۴، ۶ میلیارد دلار شده است.

این تحلیلگر تاکید کرد: فروپاشی شوروی و سوریه به دلیل مسائل امنیتی و نظامی نبود بلکه آنها معلول بودند و علت اصلی فروپاشی، اقتصاد کشور بود و ایران هم در مسیر شوروی و سوریه، گام برمی‌دارد و این مسئله، نگران‌کننده است.

با هر روز تعطیل، ۱ میلیارد دلار به اقتصاد ملی لطمه می‌زنیم

اورعی درباره تاثیر ناترازی گاز بر تعطیلی‌های اخیر، اظهار کرد: فرض بر اینست که ناترازی انرژی، در این مورد خاص گاز و برق، باعث شده که مملکت دو هفته تعطیل باشد اما کار به جایی رسیده است که برخی افراد شک می‌کنند که شاید مسئله دیگری است و ما خبر نداریم!

او درباره نتایج این تعطیلی‌ها عنوان کرد: به آنهایی که اینجور بی‌محابا مملکت را تعطیل می‌کنند، باید گفت هر روزی که تعطیل می‌شود، ۱ میلیارد دلار به اقتصاد ملی لطمه می‌زنیم.

این استاد دانشگاه با تصریح بر اینکه روش‌هایی مانند تعطیل کردن اصلا راه‌حل نیست اما حاکمیت گوشش به این حرف‌ها بدهکار نیست، افزود: سوال اینست که آیا تعطیل کردن راه‌حل است؟ این روش در بهترین حالت یک قرص مسکن است که نه ۲۴ ساعت، بلکه ۱ ساعت درد را تسکین می‌دهد اما ساعت بعد، درد با شدت بیشتری برمی‌گردد.

نبود سرمایه اجتماعی برای همراهی با پویش دو درجه کمتر

اورعی در ادامه به ارزیابی پویش «دو درجه کمتر» پرداخت و گفت: در اینکه مردم انرژی را زیاد مصرف می‌کنند بحثی نیست و همچنین در اینکه مردم باید صرفه‌جویی کنند هم بحثی نیست.

او با اشاره به اینکه پویش دو درجه کمتر یک مشکل اجتماعی و یک مشکل اقتصادی دارد، درباره مشکل اول توضیح داد: اکثریت جامعه بنا بر همدلی و همکاری با دولت و نظام ندارد و یک نمونه آن، میزان مشارکت مردم در انتخابات است. لذا مردم در ناخودآگاه خود استدلال می‌کنند که حاکمیت در زمانی که می‌خواهد قوانینی مانند حجاب و عفاف و فیلترینگ را اعمال کند، آنها را آدم حساب نمی‌کند اما هنگامی که کارش گیر می‌کند، به سراغ مردم می‌رود!   این کارشناس مسائل انرژی تصریح کرد: متاسفانه سرمایه اجتماعی را به باد داده‌ایم در صورتی که سال‌هاست فریاد می‌زنیم و هشدار می‌دهیم که نباید جامعه را مقابل دولت قرار داد.

اورعی درباره مشکل اقتصادی پویش ۲ درجه کمتر نیز عنوان کرد: مشکل بسیار بحرانی شده است اما می‌خواهیم راه‌هایی را برویم که درد نداشته باشد و مثل اینست که کسی مبتلا به سرطان و نیازمند جراحی است اما می‌خواهد با راهی بدون درد، درمان شود.

او تاکید کرد که ما می‌خواهیم قیمت را گران نکنیم و یک کالای مفت را به مردم بدهیم و بگوییم کم مصرف کنند و عین اینست که جلوی یک انسان گرسنه یک غذای خوشمزه قرار دهیم و مانع خوردنش شویم. در نتیجه هم به دلیل اجتماعی و هم به دلیل اقتصادی، این پویش جواب نمی‌دهد؛ ضمن اینکه راه‌حل نیست و مسئله‌ای را حل نمی‌کند.

رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی در پایان خاطرنشان کرد: شجاعت، درایت و صداقت لازم را نه در دولت و نه در نظام نمی‌بینم که بتواند تیغ بردارد و ناترازی‌ها را حل کند.

رامتین موثق