به گزارش ایرنا،تردیدی نیست، هر دو آمار بر اساس موازین علمی محاسبه شده اند و نمی توان خرده ای بر روش های علمی که این دو نهاد گرفت که از آنها برای تعیین نرخ تورم استفاده می کنند.
در میزگردی که با حضور دکتر تیمور رحمانی استاد تمام دانشگاه تهران و متخصص در حوزه اقتصاد کلان، دکتر جواد حسین زاده معاون اقتصادی مرکز آمار ایران و خانم منصوره یزدانخواه مدیرکل دفتر شاخص قیمت های مرکز آمار ایران و دانشجوی دکتری اقتصاد واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی در خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) با عنوان 'چالش های تولید نرخ های مختلف تورم در کشور' برگزار شد، این موضوع از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفت.
در این نشست کارشناسان اعلام کردند با توجه به تعداد نمونه و همچنین تعداد مظنه های قیمت و تعداد مناطق شهری و روستایی که دو مرکز برای محاسبه نرخ تورم استفاده می کنند، طبیعی است که این دو نرخ متفاوت باشد.
همچنین در این نشست مطرح شد که اعلام دو نرخ از سویی می تواند به نوعی کنترل کننده یکدیگر باشند اما از سوی دیگر می تواند موجب نگرانی و بی اعتمادی مردم به آمار یک موضوع با دو نرخ متفاوت را ایجاد کند.
شاید مهم ترین نگرانی که از اعلام دو نرخ تورم حاصل می شود، تشکیک مردم به نرخ های اعلامی است که باید به سوی اعلام نرخ واحد از سوی یک مرکز گام برداریم.
اعلام نرخ تورم ملی از سوی مرکز آمار ایران گامی مهم است که از این پس مناطق روستایی با توجه به اینکه یک چهارم جمعیت کشور در آن زندگی می کنند، در نظر گرفته شود.
تورم روستایی به طور معمول از تورم شهری بالاتر است زیرا وزن کالاها در سبد مصرفی خانوارهای روستایی با شهری متفاوت است.
با توجه به اینکه شاخص نرخ تورم از میان سبدی با بیش از ۴۰۰ قلم کالا محاسبه می شود بنابراین نمی توان یک کالا را ملاک سنجش نرخ تورم دانست از اینرو تورم حسی ملاک درستی برای سنجش نرخ تورم نیست.
**محاسبه قیمت ها در مرکز آمار قدمت ۴۳ ساله دارد
معاون اقتصادی مرکز آمار ایران با اشاره به تاریخچه فعالیت مرکز آمار ایران در محاسبه شاخص های اقتصادی گفت: محاسبه تولید حساب های ملی و شاخص های قیمت ها از سال ۱۳۵۳ در این مرکز شروع شده است. طرح هزینه و درآمد سابقه ۶۰ تا ۷۰ ساله است که به تفکیک مناطق شهری و روستایی در کشور از سوی این مرکز تهیه می شود.
با تلاش های انجام شده و با همت متخصصان مرکز آمار ایران از این پس شاخص تورم به شکل ملی و به تفکیک مناطق شهری و روستایی و حتی این نرخ به تفکیک دهک های اقتصادی در این مرکز انجام خواهد شد.
برای محاسبه شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارها به ۸۳ هزار کارگاه مراجعه می کنیم که ۶۰ هزار کارگاه در مناطق شهری و ۲۳هزار دیگر در مناطق روستایی کشور است.
مرکز آمار ایران ۳۵۰ هزار مظنه قیمت را در سطح کشور بررسی می کند که ۲۲۰ هزار آن در مناطق شهری و ۱۳۰هزار در مناطق روستایی است. سبد محاسبه از این قیمت ها حاصل می شود. سبد کالای مصرفی خانوارهای شهری از ۴۵۱ قلم کالا و روستایی از ۲۷۹ قلم کالا محاسبه می شود.
به گفته معاون مرکز آمار ایران، برای محاسبه نرخ تورم از سوی این مرکز به ۲۲۵شهرستان،۲۹۰ منطقه شهری و ۵۹۷ آبادی مراجعه می شود. برای بدست آوردن قیمت ها به کل خرده فروشی ها مراجعه نمی کنیم بلکه به خرده فروشی مراجعه می کنیم که سبد کفایت درستی از سبد مصرفی خانوارها را داشته باشد.
فرآیندی که برای محاسبه نرخ تورم از سوی مرکز آمار ایران بکار گرفته می شود بر اساس استانداردهای بین المللی است. همه فرایندها در یک ماه مورد بررسی و محاسبه می شود .
** نرخ تورم در مناطق روستایی
حسین زاده با بیان اینکه ارزیابی در آمار تورم به چشم می خورد، توضیح داد: سیاستگذاری و برنامه ریزی ها عمدتاً با تاکید بر نرخ تورم مناطق شهری هدف گذاری شده است در حالی که در کشورهایی نظیر ایران مناطق روستایی به دلیل وسعت معنایی خاص دارند.
برای مثال در کشورهای هند و بنگلادش به ترتیب ۶۷ و ۶۵ درصد جمعیت در مناطق روستایی زندگی می کنند که این درصد قابل توجه است از اینرو با توجه به سهم ۲۶درصدی مناطق روستایی در ایران این رقم قابل توجهی است و باید در محاسبه نرخ تورم به آن توجه کرد.
کشورهایی که مناطق روستایی بخش قابل توجهی از جمعیت آن کشور را تشکیل می دهد، نرخ تورم به تفکیک مناطق شهری و روستایی اعلام می شود و در غیر اینصورت نرخ تورم ملی محاسبه می شود.
جمعیت روستایی در کشور اهمیت ویژه ای دارد. توسعه پایدار بدون در نظر گرفتن مناطق روستایی ناممکن است. هم اکنون تولید ناخالص داخلی،هزینه و درآمد و ضریب جینی بر اساس مناطق شهری و روستایی تهیه و منتشر می شود. حتی نیازهای آماری به سمت تهیه آمارهای شهرستانی هم رفته است. مناطق روستایی سهم ۲۶ درصدی از کل جمعیت کشور را دارند. همچنین مناطق یاد شده سهم ۱۹ درصدی از کل هزینه مصرفی خانوارهای کشور را به خود تخصیص می دهند. این مناطق سهم ۲۶ درصدی از کل تولید ناخالص داخلی کشور را دارند و ترکیب تولید در مناطق روستایی و شهری متفاوت است.
به گفته این مقام مرکز آمار ایران با توجه به اقدامات انجام شده از سوی این مرکز اعلام آمارهای مختلف در خصوص تورم در کشور از سوی مرکز آمار و بانک مرکزی می تواند چالش هایی را ایجاد کند.
** نرخ های متفاوت از سوی دو نهاد می توانند یکدیگر را کنترل کنند
بهرامی استاد اقتصاد دانشگاه تهران هم در ادامه بیان دیدگاه های معاون اقتصادی مرکز آمار ایران در خصوص اعلام دو نرخ مختلف از سوی مرکز آمار ایران و بانک مرکزی معتقد است: هیچ ایرادی ندارد که دو نرخ تورم از سوی دو نهاد اعلام شود زیرا هر کدام از عددها می تواند عدد دیگر را کنترل کند.
از سال ۱۳۱۵ شاخص بهای کالاهای مصرفی را بانک ملی محاسبه می کند. لزومی هم ندارد وقتی که دو نهاد این شاخص را محاسبه می کنند، سبد کالای آنها یکسان باشد زیرا این دو دستگاه حداقل به لحاظ تعداد مرکز جمع آوری و حتی سبد کالا متفاوت می باشند.
هر کشوری نیاز به نهاد یا نهادهای تهیه آمار دارد که وضعیت ایران در مقایسه با دیگر کشورها قابل قبول است.
دستگاه آماری کشور متمرکز است و این در حالی است که علاوه بر این مرکز، بانک مرکزی جمهوری اسلامی هم در برخی زمینه ها به محاسبه برخی شاخص های آماری می پردازد اما گستره مرکز آمار ایران را ندارد.
نکته مهم این است که دستگاه آمار متولی فقط جمع آوری نیست بلکه پردازش آمارها را هم بر عهده دارد تا اطلاعات خام را تبدیل به آمارهای جمع و جور کند. بسیاری از محققان از توانمندی مرکز آمار ایران بی خبرند و در صورت اطلاع بهتر می توانند از اطلاعات این مرکز بهره مند شوند.
**اعلام دو نرخ مختلف تورم دارای پیام هایی از سوی دو مرکز متولی است
استاد دانشگاه تهران و متخصص در حوزه اقتصاد کلان ادامه داد : در زمینه داده های اقتصادی که مهم ترین آنها تولید ناخالص داخلی و نرخ تورم است از گذشته دور هم بانک مرکزی و هم مرکز آمار ایران این کار را انجام می دادند. دو مرکز با محاسبه این دو نرخ به واقع می توانند به هم پیام دهند تا در صورت بروز هر گونه مشکلی به رفع آن تلاش کنند.
ضرورتی ندارد نرخ تورم دو نهاد عددی یکسان باشد. حداقل اینها از نظر تعداد مراکزی که اطلاعات را جمع آوری می کنند و همچنین سبد مصرفی، متفاوت هستند حتی اگر محاسبه یک شکل و سال پایه هم یک شکل باشد باز این دو شاخص قیمت که تهیه شود تفاوت دارند. وقتی این تفاوت وجود دارد باید همفکری کنند که چرا چنین تفاوت هایی بروز کرده است.
** محاسبه نرخ تورم در مناطق روستایی قابل توجه است
استاد دانشگاه تهران با اشاره به ضرورت محاسبه نرخ تورم در مناطق روستایی گفت: به دلیل اینکه سهم بخش روستایی قابل توجه است با این حال هنوز جمعیت روستایی در برخی از استان ها پررنگ است. بنابراین باید اطلاعات قیمت را به تفکیک مناطق شهری و روستایی جمع آوری کنیم و در نظر داشت که محاسبه نرخ تورم در مناطق روستایی قابل توجه است.
** شاخص قیمت، نظیر درجه سنجش تب است
بهرامی در ادامه طرح دیدگاه های خود در خصوص حسنات مختلف بودن نرخ های تورم اعلامی از سوی مرکز آمار ایران و بانک مرکزی معتقد است: شاخص قیمت در واقع مثل دستگاهی است که تب را می سنجند. سیاستگذار باید از کل وضعیت زندگی و تغییرات مطلع باشند(به اصطلاح دمای وضعیت اقتصادی را بسنجد).نرخ تورمی که ما به طور معمول می بینیم نرخ تورم در مناطق شهری است. در صورتی که نرخ تورم روستایی در برخی از موارد بیشتر از نرخ تورم شهری است بنابر این اگر فقط با نرخ تورم شهری بخواهیم سیاستگذاری کنیم اندکی خطا ایجاد می شود.
ضروری است اطلاعات قیمت در مناطق روستایی را داشته باشیم. از سوی دیگر سبدها در مناطق شهری و روستایی هم متفاوت است . در مناطق شهری قیمت مسکن اگر ۵۰درصد افزایش یابد با توجه به اینکه سهم مسکن در سبد خانوار شهری ۳۲درصد است طبیعتا فشار شدیدی به سبد هزینه خانوار شهری وارد می شود اما در مناطق روستایی به دلیل اینکه سهم مسکن در سبد هزینه خانوار روستایی ۱۲درصد است تغییر قیمت مسکن فشاری زیادی بر سبد هزینه خانوار روستایی وارد نمی کند.
اما ضریب مواد غذایی برعکس است .در مناطق روستایی سهم مواد غذایی در سبد هزینه خانوار بالا است اما این سهم در سبد خانوار شهری کمتر است.
بنابر این در صورتی که لازم است که نرخ تورم به تفکیک مناطق شهری و روستایی محاسبه شود، می توان نرخ تورم کامل تری را محاسبه کرد.
** علامت دادن دو نرخ تورم به یکدیگر شاید خوب باشد
مدیر کل دفتر شاخص های قیمت مرکز آمار ایران هم در پاسخ به دیدگاه های دکتر بهرامی استاد تمام دانشگاه تهران و متخصص در حوزه اقتصاد کلان در خصوص اعلام دو نرخ تورم از سوی دو نهاد گفت: شاید علامت دادن برای بررسی نتایج خوب باشد.اما در حوزه کلان و منطقه ای اگر در تصمیم گیری به نرخ تورم شهری اهمیت بیشتری بدهیم حتی یک دهم درصد هم می تواند اریب (چولگی) ایجاد کند.
طرح پژوهشی در مرکز آمار ایران انجام و مشخص شد سبد خانوار شهری و روستایی با هم متفاوت است به ویژه در سبد مصرفی اقلام خوراکی کمتر تفاوت دیده می شود اما در اقلام غیر خوراکی این تفاوتها مشخص است.
** توجه به ویژگی های منطقه ای می تواند عدالت اجتماعی را بیشتر محقق کند
یزدانخواه تاکید کرد: ضروری است نرخ تورم ملی باشد. در تصمیم گیری های کلان باید خانوار روستایی در نظر گرفته شود زیرا نقش مهمی در هزینه کل دارد. یک پنجم هزینه کل در خانوارهای روستایی است در حالی که حدود یک چهارم جمعیت کشور در مناطق روستایی زندگی می کنند.
۸۱ درصد فعالیت روستا در بخش تولید است و وقتی می خواهیم سیاست های کلان کشور بر اساس تولید باشد باید روستا را در نظر بگیریم. توجه به ویژگی های منطقه ای می تواند عدالت اجتماعی را بیشتر محقق کند. وقتی می خواهیم اقتصاد مقاومتی را در کشور محقق سازیم نیاز به تنوع آماری داریم و باید کل خانواده ها را در نظر بگیریم.
** تفاوت جامعه آماری برای محاسبه نرخ تورم
مدیرکل دفتر شاخص قیمت های مرکز آمار ایران در ادامه ابراز مخالفت با موضوع اعلام چند نرخی تورم در کشور با بیان اینکه شروع محاسبه شاخص قیمت روستایی از سال ۱۳۴۳ شروع شد،گفت: سال ۶۱ تورم روستایی محاسبه شد. در مناطق شهری ۲۳۱ شهر را پوشش می دهیم که شامل ۲۲۵منطقه شهری است و ۴۵۱ قلم کالا را در نظر می گیریم که این تعداد از بانک مرکزی بیشتر است. مظنه های قیمت مرکز آمار ایران باز هم بیشتر است. مرکز آمار ۲۳۰ هزار مظنه و بانک مرکزی ۱۲۱ هزار مظنه قیمت دارند.
** ۹۷.۵ درصد نرخ تورم در جهان در مراکز آماری محاسبه می شود
در این ادامه میزگرد ایرنا با عنوان چالش های تولید نرخ های مختلف تورم در کشور حسین زاده معاون اقتصادی مرکز آمار ایران در تایید دیدگاه های یزدانخواه در خصوص برتری محاسبه نرخ تورم از سوی مرکز آمار ایران نسبت به بانک مرکزی گفت:نرخ تورم در ۹۷.۵ درصد از کشورها از طریق سازمان های آماری انجام می شود و تنها در ۲.۵درصد از کشورها نرخ تورم از سوی بانک مرکزی صورت می گیرد.
بانک های مرکزی در کشورهای جهان قدمت بیشتری دارند اما مراکز آماری به دلیل فرایند توسعه در یک شرایط بیطرفانه و فنی و تخصصی در دنیا شکل گرفته اند. شاید ۷۰سال پیش شاخص ها عمدتا توسط بانک مرکزی تولید می شد اما در دنیا سیاست های پولی در اختیار بانک های مرکزی است. نظر به ضرورت رعایت اصل بیطرفی برای بانک های مرکزی برای سنجش درست سیاست های پولی می توان با شاخص نرخ تورم این سیاست ها را رصد کرد.
**وظیفه بانک مرکزی محاسبه شاخص ها نیست
حسین زاده در دفاع از این که مرکز آمار تنها نهاد استخراج نرخ تورم است، ادامه داد: وظیفه تخصصی بانک مرکزی محاسبه شاخص ها نیست بلکه بانک مرکزی کنترل کننده و ارزیاب وضعیت پولی در کشور است. در شرح وظایف بانک مرکزی تولید نرخ تورم و رشد اقتصادی دیده نمی شود. مرجع تصمیم گیری در خصوص اینکه مرکز آمار یا بانک مرکزی مسئول محاسبه نرخ تورم و یا رشد اقتصادی است بر عهده مرکز آمار ایران نیست. مقام معظم رهبری هم پیش از آغاز سرشماری اخیر این را به عنوان یک موضوع مهم مطرح کردند که آمار باید در یک مرکز واحد و علمی مطرح شود زیرا آمار یک محصول عمومی است .
مرکز آمار ایران کیفیت تولید آمار را به نحو شایسته ای ارتقاد داده است و این مهم از همان ابتدا از سوی این مرکز شروع شده است و همچنان ادامه دارد. هم اکنون نحوه محاسبه نرخ تورم را گسترش داده ایم و به تعیین نرخ تورم ملی رسیدیم.
** ضرورت توجه به اصل بیطرفی در محاسبه نرخ تورم
معاون اقتصادی مرکز آمار ایران با اشاره به چالشی دیگر که محاسبه نرخ تورم برای بانک مرکزی ایجاد می کند، گفت: وقتی شما شاخصی که عملکرد خودت را ارزیابی می کند، خود تولید می کنید، اصل بیطرفی تحت الشعاع قرار می گیرد لذا اصل بیطرفی از موارد مهم است.
یکی از موارد دیگری که در تولید دو گانه نرخ تورم از سوی دو نهاد وجود دارد تو در تویی سازمانی و موازی کاری است که باعث از بین رفتن منابع می شود و این در حالی است که سرمایه اجتماعی نسبت به تشکیک آمار کاهش می یابد و بحث اینکه کدام درست است و چرا دو نرخ باید باشد ، اینها خود به باور عمومی و سرمایه اجتماعی لطمه می زند. حتی اگر یک دهم تفاوت در محاسبه باشد به دلیل نمونه گیری طبیعی است . در روش نمونه گیری و تعمیم به جامعه ، خطاهای نمونه ای رخ می دهد. وقتی شما از یک موضوع واحد، دو عدد را محاسبه کنید، اعتماد عمومی نسبت به آن آمار کم می شود. آمار یک امر حاکمیتی نظیر امنیت است. در صورتی که به امنیت اعتماد کم شود باعث ناامنی می شود.
آمار باید علامت درست به برنامه ریزان بدهد. عدم اعتماد، انحراف استانداردی در کنار آن قرار می دهد علاوه بر آنکه هدر رفت منابع را هم ایجاد می کند و مردم نسبت به ما بی اعتماد می شوند.
** در صورت تفاوت فاحش نرخ تورم مرکز آمار و بانک مرکزی موضوع نیاز به بررسی دارد
رحمانی استاد دانشگاه تهران و متخصص در حوزه اقتصاد کلان در ادامه دفاع خود از مزایای وجود دو آمار مختلف از نرخ تورم در کشور با بیان اینکه نرخ تورم و رشد اقتصادی شاخص هایی بسیار مهم هستند و پایه تصمیم گیری در سیاست های اقتصادی و تحلیل ها حول این دو کمیت است، گفت: روند کلی در ارائه دو آمار مشکلی ندارد.
وی با اشاره به کارشناسان مرکز آمار ایران که در این نشست حضور داشتند، گفت: دوستان مرکز آمار اعلام می کنند که محاسبه نرخ تورم در این مرکز کاملا علمی است. تردیدی نیست که همکاران ما در بانک مرکزی هم این موضوع را اعلام می کنند. وقتی که مسئول کنترل تورم باشی شاید صلاح نباشد که نرخ تورم را هم خودت محاسبه کنی هر چند نرخ تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی به طور معمول بالاتر از مرکز آمار ایران است. بنابر این بانک مرکزی از این که نرخ تورم را کمتر اعلام کند تا بتواند سیاست های پولی بانک را تایید کند، سخنی بی پایه است.
اگر اختلاف قابل توجه باشد هر دو نهاد باید نگران باشند. اگر نرخ تورم ۲۵ درصد باشد بر اساس اعلام یکی از این مراکز ۲۶درصد باشد، اختلاف قابل توجه نیست اما اگر یکی هفت و دیگری پنج باشد، مهم است و این اختلاف باید مورد بررسی قرار گیرد.
** تورم احساسی به سبد غذایی مردم بستگی دارد
بهرامی ادامه داد : نرخ تورمی که اعلامی شود با آن چیزی که مردم در بازار می بینند ممکن است متفاوت باشد و به عبارتی تورمی را مردم احساس می کنند که در نرخ واقعی تورم نیست اما این دلیل نمی شود که در آمار نرخ تورم مشکلی باشد.
نرخ تورم ممکن است برای خانوارهای گوناگون متفاوت باشد زیرا هر خانواده ای از یک سبد استفاده می کند. ممکن است افزایش قیمت گوشت به نظر مهم بیاید اما افزایش قیمت نان چندان به نظر نیاید. برداشت مردم از آمارها متفاوت است و بیشتر به سبد غذایی آنها بازمی گردد.
وی با بیان اینکه تفاوت زیادی در رفتار خرید در مناطق شهری وجود ندارد، گفت: در مناطق روستایی رفتارهای خرید تفاوت می کند و حتی ممکن است چشمگیر باشد.
تواتر مبادلات در شهرها بالا است به همین دلیل مظنه قیمت در شهرها ممکن است قابل اعتمادتر باشد.
** علل اختلاف تورم رسمی و حسی در بین مردم
مدیر کل دفتر شاخص های قیمت مرکز آمار هم با اشاره به اهمیت وزنی کالاها در سبد مصرفی خانوار گفت: برخی ممکن است ایراد بگیرند که تورمی که ما در جامعه حس می کنیم بالاتر از رقم اعلامی باشد اما اگر به سهم وزنی کالاها در سبد مصرفی خانوار توجه کنیم متوجه می شویم به طور مثال تورم سبزیجات نسبت به سال قبل ۳۷.۷ و نقطه ای ۲۰.۸ تورم است.
تورم حسی وقتی میانگین وزنی کالاها را در نظر می گیریم، بیشتر قابل درک است. وقتی جامعه آماری متفاوت می شود تردیدی نیست که نرخ تورم هم متفاوت می شود. مرکز آمار برای تورم شهری از ۲۳۱ شهر و بانک مرکزی اطلاعات خود را از ۷۹ شهر بدست می آورد. طبیعی است وقتی شهرهای بزرگ تر را در نظر می گیرند وزن را به سمت قیمت های بزرگ تر و بیشتر برده می شود. برای همین نرخ تورم مرکز آمار ایران برای مردادماه ۷.۹ و از سوی بانک مرکزی ۱۰ محاسبه شده است.
- 12
- 4
