احتکار چیست؟ (+ احکام احتکار)

احتکار نه تنها باعث تورم می شود بلکه در صورت ادامه آن، آثار ناهنجار معنوی دارد

معنی احتکار چیست؟

احتکار از مادۀ «حکر» است و حکر به معنای ذخیره کردن طعام به امید و انتظار چیزی است. به کسی که این عمل را انجام می دهد «محتکر» گفته می شود. بنظر بعضی از لغت شناسان، احتکار به معنای جمع آوری و نگهداری طعام و آنچه که خورده می شود، به امید گران شدنش است.

طبق قانون چنانچه اخلال در امر توزیع مایحتاج عمومی از روش احتکار عمده نیازمندی های عمومی برای ضربه زدن به نظام، مقابله با آن یا با علم به مؤثر بودن اقدام در مقابله با نظام باشد مرتکب باید محاکمه شود.

احتکار نه تنها باعث تورم می شود بلکه در صورت ادامه آن، آثار ناهنجار معنوی هم به دنبال خواهد داشت و در آخر در زنجیره نظام جامعه اختلال ایجاد کرده و جامعه ای فاسد خواهد ساخت.

یکی از وجوه اشتراک تعاریف لغوی و اصطلاحی احتکار، تأکید آن ها بر انبار کردن و نگهداری مواد غذایی و عدم اشاره به نگهداری سایر کالا و اجناس است که البته با توجه به وضعیت اقتصادی و اجتماعی و محدودیت نیازهای ضروری آن زمانه، امری طبیعی است.

در اصطلاح حقوقی، احتکار عبارت است از رفتار کسی کالای مورد احتیاج و ضروری عامه مردم را زیاده از مصرف خود نگه داشته و برای جلوگیری از فروش به دولت یا مردم، پنهان کند.

حکم فقهی احتکار

در مورد حرام بودن یا کراهت احتکار بین فقها اختلاف است. بنا بر آنچه که به مشهور فقیهان شیعه نسبت داده اند در صورتی که کالایی به اندازه کافی در بازار وجود نداشته باشد و نگهداری آن باعث زیان به سوق المسلمین شود، احتکار آن حرام است. احتکار از مسائلی است که مستقیماً با مصالح جامعه مسلمین مربوط است و جلوگیری از احتکار از وظایف حکومت اسلامی است.

در مورد حرام بودن یا کراهت احتکار بین فقها اختلاف است

در اصطلاح فقهی هم به حبس گندم، جو، خرما، کشمش و روغن حیوانی و پرهیز از فروش آن ها احتکار گفته می شود و طبیعتاً احتکار کننده کسی است که به این عمل مذموم مبادرت می ورزد.

حکم شرعی احتکار

بطور مسلم، احتکار در شرع مقدس نهی شده است. عدۀ متعددی از فقها نیز حکم به تحریم آن داده اند، هرچند برخی دیگر، دلایل حرمت را کافی ندانسته و حکم به کراهت داده اند. ولی در هر صورت بعضی از مجازات های محتکر (مثل به فروش گذاشتن اموال احتکار شده) مورد اجماع علما است.

با آنکه حرمتِ احتکار طبق آنچه در روایات آمده و نظر مشهور هم همان است، فقط در غلّاتِ چهارگانه و در روغن حیوانى و روغن نباتى است که طبقات مختلف جامعه به آن نیاز دارند.

مجازات و قوانین حقوقی احتکار

از نظر حقوقی هم، احتکار جرم به حساب می آید و در قوانین حقوقی مجازات هایی برای محتکر در نظر گرفته شده است. در قانون متمم بودجه سال ۱۳۱۷ ایران (مصوب ۲۹ ماه اسفند ۱۳۱۶) مجازات هایی مثل حبس و تأدیهٔ غرامت در نظر گرفته شده بود. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مجازات هایی مانند محرومیت از خدمات دولتی برای محتکر پیش بینی شده است.

در قانون اساسی ایران مجازات هایی برای احتکار در نظر گرفته شده است

جریمه احتکار چیست؟

جریمه احتکار با عنایت به دفعات تکرار در طول هر سال به شرح زیر است:

الف- مرتبه اول: الزام محتکر به عرضه و فروش کل کالاهای احتکار شده و جریمه نقدی معادل پنجاه درصد قیمت روز کالاهای احتکار شده.

ب- مرتبه دوم: الزام محتکر به عرضه داد و ستد کل کالاهای احتکار شده و جریمه نقدی معادل دو برابر قیمت روز کالاهای احتکار شده و نصب پارچه یا تابلو بر سر در محل کسب بعنوان متخلف صنفی به بازه زمانی یک ماه.

ج- مرتبه سوم: الزام محتکر به عرضه خرید و فروش کل کالاهای احتکار شده و جریمه نقدی معادل پنج برابر قیمت روز کالاهای احتکار شده و نصب پارچه یا تابلو بر سر در محل کسب بعنوان متخلف صنفی و تعطیل محل کسب به مدت یک ماه.

روایاتی در خصوص احتکار

۱. قسمتی از نامه امیرالمومنین به مالک اشتر: از احتکار شدیداً جلوگیری کن، چرا که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از آن منع فرمود و باید معاملات با شرایط آسان صورت گیرد: با موازین عدل و نرخ هایی که نه به فروشنده زیان رساند و نه به خریدار، و هر گاه کسی پس از نهی تو از احتکار، دست به چنین کاری زند او را کیفر ده ولی هیچوقت در مجازات افراط نکن.

۲. امام موسی کاظم (ع) از پیامبر (ص) روایت می کند:« اگر بنده ای بعنوان دزد، به نزد خدا رود، در نظر من بهتر است تا بعنوان «محتکر»، که چهل روز ارزاق را احتکار کرده باشد.»

۳. احتکار باعث سقوط خصلت های انسانی است: امیرالمومنین حضرت علی (ع) می فرمایند:« احتکار رذیلت است.» «احتکار خصلت فاجران است» و «رنج رساندن به مردم از راه احتکار، از خصلت هاى مردم نادان است.»

۴. محتکر گنهکار است؛ امام علی (ع):« محتکر اهل معصیت و گناه کار است.»

احتکار باعث سقوط خصلت های انسانی است

۵. من جمله روایات دربارهٔ نکوهش احتکار حدیث ذیل است: عن علی (ع) نهی عن الحکره بالبلد ... حضرت علی (ع) از احتکار نمودن در شهر نهی نموده است. احتکار و افزایش قیمت به ویژه برای مردم شهرنشین سخت و دشوار است و علی(علیه السلام) در این روایت به این نکته حساس اشاره دارد.

گردآوری: بخش اقتصاد سرپوش