رضایت تیم اقتصادی دولت از عملکرد خود!

«نگران تورم در ایران هستم». این نکته را تنها هاشم پسران، اقتصاددان مطرح ایرانی در عرصه بین‌الملل اعلام نکرده است. حالا شمار کارشناسانی که نگرانی خود را از تورم اعلام می‌کنند، از شمار انگشت‌های دست فراتر رفته و بسیاری معتقدند در این فضا باید نگران وقوع ابرتورم در ایران بود. تورم در ایران عمری بیش از پنج دهه و کشور ما دیرپاترین تورم جهان را دارد؛ چرا که همواره در این سال‌ها نرخ تورم در این مرز و بوم دو رقمی بوده است.

عصر دیروز نیز مرکز آمار در جدیدترین گزارش خود بعد از مدت‌ها سکوت؛ نرخ تورم اسفند ماه را ۸/۴۵ درصد اعلام کرد.اقدامی شگفت بود! زیرا در شرایطی که رهبر انقلاب سال جاری را سال مهار تورم اعلام کرده‌اند؛ مرکز آمار و بانک مرکزی دیرزمانی است از انتشار آمار تورم خودداری می‌کنند. سیامک قاسمی،‌کارشناس اقتصادی، در واکنش به این اتفاق در صفحه شخصی خود نوشته است: «بیماری را تصور کنید که در تب می‌سوزد و تنها درمانی که به ذهن پزشکش می‌رسد این است که تب‌سنج را پنهان کند. این دقیقا اقتصاد ایران است، رشد قیمت مسکن و اجاره مسکن و تورم عمومی به بالاترین حد تاریخی رسیده است و دولت رئیسی، فقط انتشار ماهانه تورم مسکن و تورم عمومی را متوقف کرده است.»  

در دیگر سوی مقامات دولتی معتقدند در مهار تورم بسیار مناسب عمل کرده و توانسته‌اند بر تورم موجود در کشور غلبه کنند.   همتی، رئیس کل اسبق بانک مرکزی که البته در سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری نیز رقیب ابراهیم رئیسی بود، در واکنش به وضعیت کنونی و اظهارات سخنگوی دولت، نوشته است: «مردم به اندازه کافی از روند شتابان ‌تورم در جریان تأمین معیشت روزانه خود رنج می‌برند. اگر توان کنترل آن را ندارید، حداقل ‌تورم نقطه به نقطه را ناشیانه با ‌تورم سالانه مقایسه نکنید تا نتیجه بگیرید که تورم را به ۴۶ درصد کاهش داده‌اید.»

حالا بسیاری می‌گویند احتمال وقوع ابرتورم در ایران بالاست و ممکن است در سال جاری ایران با چنین بحرانی روبرو شود.

 هاشم پسران، اقتصاددان ایرانی درباره سناریوی وقوع ابرتورم و دلاریزه شدن اقتصاد ایران می‌گوید: «تا اینجا نیز من متعجبم که چگونه هنوز در اقتصاد ایران ابرتورم رخ نداده است.» او در ادامه می‌افزاید که «علت این مساله به تداوم صادرات نفت و محصولات پتروشیمی ایران و دسترسی کشور به دلار بازمی‌گردد.» طبق نظر این اقتصاددان، در صورتی که رشد کم اقتصاد ایران تداوم پیدا کند و صادرات نیز شاهد افزایش نباشد، رسیدن سطح تورم به ۶۰ یا ۷۰درصد دور از انتظار نیست.

اما شاید سئوال اصلی این باشد که ابرتورم چیست؟ شرایط ابرتـورمی، چرخـه‌ای اسـت کـه بـا افـزایش سـریع، بـیش از حـد و خـارج از کنتـرل سـطح عمـومی قیمت‌هـا شـروع شـده و هـر نـوع رفتـاری از سـوی سیاست‌گذار با افزایش قیمت‌ها پاسخ داده می‌شود.

به عبارت دیگر چرخۀ ابرتورم چرخه‌ای فزاینده است و ظرف یک یا دو سال، تورم‌های بلندمدت ۲۰ درصد، ناگهان به بالای ۱۰۰ درصد  افزایش می‌یابند.

دهه متفاوت ۹۰،دهه شکننده اقتصاد ایران

 میانگین تورم بلند مدت ایران در حدفاصل سال‌های ۱۳۳۹ تا ۱۴۰۰ دوره ۱۶ درصد اسـت. با این حال وضعیت تورمی ایران در دهه ۹۰، وضعیتی متفاوت‌تر و شکننده‌تر نسبت به سال‌های گذشته بوده است. بر این اساس بررسی تورم نقطه به نقطه و تورم میانگین ایران، در حد فاصل سال‌های ۱۳۹۱ تا دی ماه ۱۴۰۱ داده‌های مهمی را در بر دارد.

هر چند در سال‌های ابتدایی دهه نود ایران با تورم بسیار بالا روبرو بود اما درسال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶ یعنی در دوره مسئولیت دولت یـازدهم (دولـت اعتـدال)، اقتصاد ایران کـاهش تورم و ثبات نسبی اقتصاد را تجربه کرد اما در فروردین ۱۳۹۷ نقطۀ چرخش وضعیت تورم در ایران رخ داد. این تاریخ، با خروج امریکا از برنامۀ جامع اقدام مشترک(برجام) همزمان است. از این ماه به بعد نرخ تورم نقطه به نقطه روند صعودی پیـدا کـرده اسـت. پـس از چنـد مـاه روند نزولی، تورم نقطه به نقطه مجددا از سال ۱۴۰۱ نزدیـک بـه صعودی و بالاتر از تورم میانگین قرار گرفته اسـت.

هر چند رضایت دولتی‌ها از وضعیت تورمی در ایران مشهود است، اما در تازه‌ترین اتفاق در گزارشی که به امضای حسین عبده تبریزی، رئیس اسبق بورس اوراق بهادار رسید نیز تاکید شده است که در چند ماه اخیر احتمال وقوع ابرتورم در ایران تقویت شده است .

 در این گزارش تاکید شده است اگر در ماه‌های آتی تغییر روندی صورت نگیرد، تمامی شواهد حاکی از آن است که ایران با سرعت در حال حرکت به سمت ابرتورم است.

ضرورت اصلاحات اقتصادی

منظور از تغییر شرایط اما، اصلاحات گسترده اقتصادی است. نکته اینجاست که هر اصلاح اقتصادی و سیاستی در وضعیت جـاری ایـران، بـه تصـمیم‌گیری‌های سـخت سیاسـی گـره خـورده اسـت. از این رو خوش بینانه‌ترین و نامحتمل‌ترین سناریو، انجام اصلاحات اقتصادی است. گذار به تورم پایین و پایدار، مستلزم نهادینه‌سازی سیاستگذاری و مدیریت صحیح است. اتخاذ سیاست‌های هدف‌گذاری نرخ تورم، استقلال بانک مرکزی، تصویب و اجـرای قاعـده  مـالی و اصـلاح سـاختار بودجـۀ دولت راه‌کارهایی است که در بیش از ۹۰ کشور دیگر اجرا شده و منجر به حصول تورم‌های تک رقمی شده اسـت. در ایران اما وضعیت متفاوت است. تحریم طولانی‌مدت حالا تبعات گسترده خود را آشکار می‌کند. قطع روابط بانکی ایران با جهان از یک سو و مسدود شدن راه‌های ورود ارز و کسب درآمد برای ایران از سوی دیگر فشار اقتصادی را در این سال‌ها دو چندان کرده و تسری تحریم به صنعت نفت و گاز، منابع درآمدی ایران را بیش از پیش کاهش داده است.

در این فضا برخی این سئوال را مطرح می‎کنند که آینده تورم در ایران چیست اما پیش‌بینی تورم در شرایطی که چرخـۀ تـورمی فعـال شـده باشد، امری محال است. بررسی داده‌هـای تـورم سـودان در سال ۲۰۲۰، لبنان در سال ۲۰۲۱، ونزوئلا در سال ۲۰۱۵، زیمباوه در سال ۲۰۱۹، کنگو در سال ۱۹۹۱ و بلاروس در سال ۱۹۹۳ و سایر کشورهایی که ابرتورم را تجربه کرده‌‎اند، نشان می‌دهد که احتمال بروز این پدیده در ایران دور از ذهن نیست و کشور ما نیز در این فضا در معرض تورم بالا قرار دارد.

بسیاری معتقدند اصلاحات بودجه‌ای و پیگیری روش انقباضی و قطع بودجه دستگاه‌های غیرمولد در مرحله اول و ممانعت از چاپ پول و اقدامات تورم‌زا و امتناع از شوک‌درمانی از سوی دیگر اقداماتی است که می‌تواند در کوتاه‌مدت به کند شدن چرخه تولید تورم در ایران منجر شود؛ اما نکته این است که رضایت مقامات دولتی از عملکردشان راه را بر هر تغییری بسته است و این نگرانی را ایجاد کرده که روند کنونی همچنان تداوم داشته باشد. روندی که به تضعیف گسترده طبقه متوسط و فقیرتر شدن فقرا در ایران منجر خواهد شد.

باران زرین قلم