محمدابراهیم رئیسی در گفت‌وگو با ایلنا، در ارزیابی احداث سد بر روی ارس از سوی کشورهای ایران و آذربایجان و نقش بازدارندگی آن بر اقدامات ترکیه روی این سد گفت: سدهای خداآفرین و قیزقلعه‌سی مجموعه سدهایی هستند که از مدت‌ها پیش برای بهره‌برداری مشترک از منابع آبی ارس بین ایران و روسیه قدیم و بعدها بین ایران و آذربایجان تعریف شده بود. نکته مهم در این زمینه این است که منظور اصلی احداث هر دو سد تنظیم آب برای اهداف کشاورزی است، اما امکان تولید برق هم دارند؛ مثلا خداآفرین یک نیروگاه صد‌مگاواتی سمت ایران و یک نیروگاه صد‌مگاواتی هم سمت آذربایجان دارد، همچنین قیزقلعه‌سی یک نیروگاه ۴۰مگاواتی سمت ایران و یک ۴۰مگاواتی سمت آذربایجان دارد؛ یعنی هم‌زمان دو منظور مختلف را برآورده می‌کنند ولی هدف اصلی‌شان تنظیم آب برای کشاورزی است. او افزود: اما نکته مهم این است که وقتی این سدها ساخته می‌شدند، ارمنستان به آذربایجان حمله کرد و آذربایجانی‌ها از منطقه بیرون رفتند و این سد با هماهنگی ایران و ارمنی‌ها ساخته شد و تقریبا به مراحل پایانی خود رسیده بود که دوباره آذربایجان مناطق را تحت اشغال درآورد و اکنون مجددا یک سد مرزی بین ایران و آذربایجان احداث شده است. به‌هرحال این دو سد یکی از سازه‌های مهمی بودند که امکان استفاده از ارس را برای ایران و آذربایجان فراهم می‌کنند. طبیعی است که ما هرچه از پتانسیل ارس بیشتر استفاده کنیم، امکان این را که در بالادست برداشت‌هایی انجام شود و ما بعدا نتوانیم از آن سود ببریم، کمتر می‌کند. این عضو کنفدراسیون آب گفت: ما هنوز در مجموعه ارس دو نیروگاه جریانی به سمت ارمنستان به نام «مغری» و دیگری در سمت ایران به نام قره‌چیلر داریم که سال‌ها‌ست به روش‌های مختلف در حال تأمین مالی هستیم که ۸۰۰ مگاوات برق تولید کند. مطالعات آن تمام شده و بیش از ۱۰ تا ۱۵ سال است که برای اجرا متوقف است، در‌حالی‌که می‌تواند کمک کند ظرفیت بهره‌برداری را از ارس بالا ببریم. البته طرح‌های کشاورزی هم برای برداشت از ارس تعریف کرده‌ایم؛ یعنی اینکه برنامه‌ریزی نسبتا مناسبی روی ارس داریم که برخی نهایی شده، برخی در حال اجرا و برخی نیز هنوز به اجرا درنیامده است.
او درباره تأثیر اقدامات ترکیه روی ارس گفت: قطعا اتفاق بالادست این رودخانه به شدت طرح گاپ و اقدامات روی دجله و فرات نیست، اما برخی نگرانی‌ها هم وجود دارد که شاید اتفاقات گاپ در ارس هم تکرار شود. ترکیه در بالادست ارس کشاورزی چندانی ندارد که بخواهد از آن استفاده کند، مگر اینکه آب را به نقاط دیگر منتقل کند. رئیسی تأکید کرد: مهم‌تر از هر چیزی باید یادمان باشد که رودخانه‌های مرزی محل تقابل کشورها نیستند، بلکه محل این است که کشورها با هم تعامل کنند و منافع مشترکی از رودخانه‌های مرزی داشته باشند؛ آنگاه به جای اینکه در حال کشمکش باشیم، امکان اینکه بتوانیم بهره‌برداری بهتری از منابع آبی مشترک داشته باشیم، افزایش خواهد یافت. برخی کشورها آب دارند، اراضی ندارند و بالعکس.
او گفت: مثلا ایجاد اتحادیه منطقه‌ای در این زمینه بین ایران، آذربایجان، سوریه و عراق امکان مناسب‌تری فراهم می‌کند که بتوانیم تعاملات بهتری در این زمینه داشته باشیم. به نظر می‌رسد باید به این نکته فکر کنیم تا می‌توانیم برنامه‌هایی را که قبل‌تر پیش‌بینی می‌کردیم، هرچه سریع‌تر به اجرا درآوریم. سال‌ها‌ست که سد خداآفرین ساخته شده ولی بیش از چهار یا پنج سال است که امکان بهره‌برداری از دو نیروگاه صد‌مگاواتی فراهم نشده است. قرار بود از محل پولی که ما برای ساخت این دو نیروگاه و سد برای هر دو کشور ایران و آذربایجان پرداخت کردیم، تأمین شود؛ یعنی بنا بود آذربایجان سهم خود را پرداخت کند که ظاهرا این اتفاق نیفتاده است. البته مذاکرات زیادی در قالب کمیسیون مشترک ایران و آذربایجان در‌خصوص هزینه‌ها صورت گرفته و هنوز هم جریان دارد و احتمالا به نتایجی هم رسیده است.
این کارشناس حوزه آب خاطرنشان کرد: مهمترین موضوع در حوزه ارس این است که بتوانیم همین سازه‌هایی را که روی ارس احداث کرده‌ایم، به بهره‌برداری کامل برسانیم. اکنون یک نیروگاه صد‌مگاواتی در خداآفرین، یک نیروگاه صد‌مگاواتی در قره‌چیلر و یک نیروگاه ۴۰مگاواتی در حوزه ارس داریم؛ یعنی ۲۴۰ مگاوات نیروگاه برقابی آماده داریم که به دلیل عدم سرمایه‌گذاری نتوانسته‌ایم از آن استفاده کنیم. ما مخزن خوبی در خداآفرین داریم و نیروگاه قره‌چیلر نیز جریانی است و به خشک‌سالی و کم‌آبی هم ربطی ندارد و نیروگاه قیزقلعه‌سی هم که از بالا تنظیم می‌شود. نتیجه اینکه به نظر می‌رسد اگر بخواهیم در حوزه ارس برنده باشیم باید تأسیساتی را که در محدوده این رودخانه قرار دارد، سریع‌تر به بهره‌برداری برسانیم و این مهمترین اقدامی است که ایران در کنار دیپلماسی فعال در بالادست ارس باید داشته باشد. او درباره آلایندگی ارس و راهکار حل این معضل نیز توضیح داد: در این رابطه باید کنوانسیون مشترک شکل گیرد. ارمنستان یک معدن مس در این منطقه دارد و یکی از مهمترین عوامل آلایندگی این رود است که در حوزه نیروگاه قره‌چیلر مطرح است. اکنون مقامات مربوطه کشورهای ذی‌نفع در حال بررسی و گفت‌وگو موضوع هستند؛ چراکه یکی از نکات مهم بهره‌برداری از ارس حفظ مسائل محیط‌زیستی آن است. اکنون کسانی که در منطقه حوضه ارس حضور دارند، از تولیدات آبی این رودخانه به علت بوی فلزات سنگین استفاده نمی‌کنند؛ بنابراین همکاری مشترک را می‌طلبد که بتوانیم با هم مسئله را حل کنیم.
رئیسی تأکید کرد: هیچ مسئله محیط‌زیستی بدون تعامل حل نخواهد شد. وقتی در مورد رودخانه‌های مرزی قوانین سفت و سختی نداریم، چیزی جز پیمان منطقه‌ای به ما کمک نمی‌کند که با هم فعالیت کنیم؛ همان‌گونه که در حوضه دانوب فعالیت‌های منطقه‌ای برای مدیریت مشترک حوضه به وجود آمده است. به نظر می‌رسد راهکار و دیپلماسی مناسب، ایجاد سازمانی برای مدیریت مشترک حوضه است که مسائل زیست‌محیطی را هم شامل می‌شود.
- 18
- 4
