ایمنی روی بمب متحرک

دریانوردی کار دشواری است. دوری از خانواده، روزها، هفته‌ها و ماه‌ها، شناور بر روی دریا و انجام کارهای سخت و طاقت‌فرسا بر روی کشتی به‌طور روزانه و روتین، اما آنچه دریانوردی را فراتر از سخت‌بودن، خطرناک نیز می‌کند، خطرهایی است که در دریا هر شناوری را تهدید می‌کند. در میان همه شناورها، نفتکش‌های غول‌پیکر، بیش از همه در معرض خطرات گوناگون هستند. از همین رو است که استانداردهای ایمنی و پروتکل‌هایی ایمنی که باید از سوی خدمه نفتکش رعایت شود، بسیار بیشتر و مفصل‌تر از بقیه شناورهاست، شاید یکی از دلایل اصلی‌اش محموله‌ای باشد که نفتکش حمل می‌کند. محموله‌ای که باعث می‌شود نفتکش را بمب شناور بنامند. محموله‌ای آتش‌زا که در صورت عدم رعایت اصول ایمنی، به‌راحتی مشتعل می‌شود و همه کشتی را طعمه حریق دیوانه‌وار آتش می‌کند.

کشتی نفتکش، شناور ویژه‌ای است که برای حمل مقادیر بالای نفت طراحی شده است، به‌طورکلی دو نوع تانکر نفت وجود دارد، تانکر نفت خام و تانکر فرآورده‌های نفتی. به نفتکش بزرگی که ظرفیت آن از ۱۶۰ تا ۳۲۰‌هزار تن باشد، اصطلاحا نفتکش غول‌پیکر (VLCC) گفته می‌شود. به نفتکش بسیار بزرگی که ظرفیت آن بیش از ۳۲۰‌هزار تن باشد، نفتکش کوه‌پیکر (ULCC) می‌گویند.

کشتی نفتکش مخصوص حمل نفت خام به صورت فله طراحی و ساخته شده است. این کشتی‌ها در ابعاد مختلف وجود دارند. سطح عرشه این کشتی‌ها از لوله‌ها و پمپ‌ها پوشیده شده است که مخصوص حمل و انتقال نفت خام هستند. نفتکش جدید دارای پوشش‌های خاص برای جلوگیری از نشت نفت به آب دریا هستند. ظرفیت و اندازه این نفتکش‌ها متفاوت است، ولی برای طبقه‌بندی آنها حدودی را تعریف کرده‌اند که برحسب گنجایش نفت خام تقسیم‌بندی شده است.

هندی سایز: بین ۱۰/۰۰۰ تا ۳۴/۹۹۹ تن

هندی مکس: بین ۳۵/۰۰۰ تا ۴۹/۹۹۹ تن

پانا مکس: بین ۵۵/۰۰۰ تا ۷۹/۹۹۹ تن

افرا مکس: بین ۸۰/۰۰۰ تا ۱۱۹/۰۰۰ تن

سوئز مکس: بین ۱۲۰/۰۰۰ تا ۱۹۹/۹۹۹ تن

(Very Large Crude Carrier (VLCC: بین ۲۰۰/۰۰۰ تا ۳۱۹/۰۰۰ تن

(Ultra Large Crude Carrier (ULCC: بیش از ۳۲۰/۰۰۰ تن که بزرگترین آن ۵۶۴/۹۳۹ تن گنجایش دارد.

شکل ظاهری نفتکش‌ها تقریبا شبیه کشتی‌های فله‌بر بوده، به‌جای دریچه‌های بزرگ، روی مخازن دریچه‌های کوچکی دارند که از آن دریچه‌ها به منظور بازرسی مخازن استفاده می‌شود. عمل تخلیه و بارگیری در نفتکش‌ها با پمپ‌های قوی انجام می‌گیرد. برای نصب این پمپ‌ها محل جدایی غیر از محل مخازن و موتورخانه در نظر گرفته شده است. پمپ‌ها معمولا در اتاقی به این نام قرار دارند. بدنه تانکرهای ساخته‌شده قبل از‌ سال ۱۹۸۴ دو جداره نیستند، اما برابر قانونی که سال۱۹۸۴ میلادی تصویب شد، تمامی نفتکش‌هایی که اخیرا ساخته شده‌اند ملزم به داشتن بدنه‌های دوجداره شده‌اند. درواقع توسعه و گسترش قابل ملاحظه در ساختمان نفتکش‌ها، بعد از جنگ دوم جهانی بوده است و قبل از آن به دلیل میزان کم، استخراج نفت در کشورهای تولیدکننده، نفتکش‌های کوچک و معدودی در خدمت حمل‌ونقل نفت بوده‌اند.

با استخراج روزافزون نفت و بنا به نیاز مبرم کشورهای صنعتی، پیشرفت صنعتی کشتی‌سازی به جایی رسید که در اوایل دهه٧٠ (۱۹۷۰ میلادی) کشور ژاپن اقدام به ساختن نفتکش‌هایی به ظرفیت ۵۰۰/۰۰۰ تن کرد و درحال حاضر برابر آمار و ارقام ارایه‌شده نفتکش‌ها بالاترین ‌درصد حمل‌ونقل دریایی را به خود اختصاص داده‌اند.

فرق عمده تانکرهای بزرگ با کوچک این است که تانکرهای کوچک به علت حمل مواد متنوع فرآورده‌های نفتی دارای انبارهای متعددی هستند، درحالی‌که در تانکرهای بزرگ تعداد انبارها کم است. تانکرها معمولا جرثقیل‌های کوچکی دارند که با آن لوله‌های ترمینال را بلند کرده و به لوله‌های کشتی متصل می‌کنند. تعداد کارکنان تانکرها کمتر از کشتی‌های کالای عمومی است، اما از دستگاه‌های مکانیکی برای شستن و تمیز کردن انبارها استفاده می‌شود. بارگیری و تخلیه نفت خام توسط پمپ‌های نصب‌شده روی عرشه یا پمپ‌های سکوی بارگیری انجام می‌شود.

موارد ایمنی بر روی نفتکش

بر روی نفتکش موارد ایمنی بسیار وجود دارد که همواره باید تست شده و مورد توجه قرار بگیرند. تست این موارد ازجمله کارهای روزانه و روتین خدمه کشتی، از ملوانان گرفته تا کاپیتان کشتی است. یکی از نخستین موارد، عدم‌استعمال دخانیات بر روی کشتی است. البته این‌طور نیست که بر روی نفتکش نتوان سیگار کشید، مکان‌های مخصوصی در نفتکش تعبیه شده است که در آن سیگارکشیدن مانعی ندارد. غیر از این، این امر در سراسر کشتی بشدت رعایت می‌شود و هرگونه تخطی از این امر باید به کاپیتان گزارش داده شود.

برای دیگر مواردی که به نوعی با آتش سروکار دارند نیز دستورالعمل‌هایی وجود دارد که باید رعایت شوند، حتی در مکان‌هایی که سیگارکشیدن در آن‌جا مجاز است نیز چیزی به نام فندک معمولی وجود ندارد. فندک‌هایی در آن مکان تعبیه شده که بسیار شبیه به فندک خودرو است و با انرژی برق داغ می‌شود. خدمه‌های کشتی به هیچ وجه حق ندارند چیزهایی از قبیل فندک و کبریت را به کابین‌های‌شان ببرند. آنها به هیچ‌وجه حق ندارند این وسایل را بر روی عرشه کشتی با خود به همراه داشته باشند.

در برخی موارد نظیر انجام عملیات آزادسازی گاز، سیگارکشیدن حتی در داخل مکان‌های مخصوص نیز ممنوع است، چراکه گاز حتی ممکن است در آن‌جا نیز منتشر شود.

در دریا، استفاده از اجاق خوراک‌پزی سیار و دیگر وسایل پخت‌وپز باید تحت شرایط خاصی انجام شود. پیش از استفاده از این وسایل باید از بسته‌بودن درها و همچنین عدم انتشار گاز هیدروکربن، اطمینان حاصل شود.

وقتی تانکر در اسکله است، استفاده از گاز آشپزخانه و دیگر وسایل پخت‌وپز که آتش عریان ایجاد می‌کنند، کاملا ممنوع است. استفاده از دیگر وسایل پخت‌وپز که از جریان برق استفاده می‌کنند نیز باید با احتیاط کامل انجام شود. هیترهای برقی تنها باید در مکان‌هایی خاص نصب شوند. هرگز نباید از این وسایل در مکان‌هایی که احتمال وجود گاز قابل اشتعال می‌رود، استفاده کرد.

کسانی که بر روی عرشه هستند، باید بدانند که استفاده از برخی وسایل الکتریکی در مکان‌هایی که خطرناک محسوب می‌شوند، ممنوع است. استفاده از وسایل الکتریکی در کابین‌ها، به غیر از دوربین، ماشین حساب و ریش‌تراش ممنوع است. استفاده از این وسایل البته در عرشه کشتی کاملا ممنوع است، چراکه معمولا در عرشه کشتی گازهای قابل اشتعال وجود دارند.

سیم‌کشی و استفاده از هرگونه سیم سیار برای وصل‌کردن وسایل الکتریکی به جریان برق در کشتی ممنوع است. خدمه تنها مجازند از پریزهایی که در کشتی هست، استفاده کنند.

خدمه کشتی حق ندارند بر روی عرشه کفش‌هایی بپوشند که در ساخت آنها فلز به کار رفته است، چراکه فلز ممکن است موجب ایجاد جرقه شود. به‌طورکلی هنگام انجام آزادسازی گاز، خدمه کشتی باید درهای کابین‌ها را ببندند تا از نفوذ گاز به داخل کابین‌ها ممانعت شود.

تمامی نقص‌های دستگاه‌های الکتریکی، اتصالات برقی و سیم‌کشی‌ها ازجمله قطع و وصل‌شدن روشنایی لامپ‌ها باید فورا به افسر مهندس مسئول گزارش داده شود. لامپ‌هایی که نقص در روشنایی دارند، باید در صورت امکان و در اسرع وقت تعویض شوند، لامپ‌هایی که نقص روشنایی دارند مهر و موم شوند و اتصالات باید فقط به وسیله افسر مهندس ناظر تعویض شود. بار الکتریکی زیاد در یک مدار مجاز نیست، زیرا ممکن است باعث آتش‌سوزی شود.

اطفای حریق در کشتی

احتمال آتش‌سوزی برای تانکرهایی که مواد سوختی و قابل اشتعال حمل می‌کنند بسیار بیشتر است. هنگام آتش‌سوزی، اطفای حریق باید به‌موقع صورت بگیرد. اگر حریق گسترش یابد و از کنترل خارج شود، خسارات جانی و مالی جبران‌ناپذیری به‌دنبال خواهد داشت. نکات مهمی که درخصوص جلوگیری از آتش‌سوزی باید مورد نظر قرار گیرند عبارتند از:

هوشیاری، نظم و علاقه‌مندی به کار، بهترین راه جلوگیری از آتش‌سوزی است.

در آشپزخانه از روشن گذاشتن اجاق، زمانی که کسی از آن استفاده نمی‌کند، باید اجتناب شود. همچنین روغن‌های پاشیده به اطراف باید کاملا تمیز شوند و از قرار دادن پارچه، وسایل تنظیف و مواد اشتعال‌زا در اطرف اجاق‌گاز اجتناب شود.

آتش‌سوزی می‌تواند از انداختن سیگار یا کبریت روشن در محل‌های غیرمناسب یا در محل‌هایی که بخار و گازهای احتراق‌زا وجود دارد، به وجود آید. باید دقت شود که کبریت‌ها و ته‌سیگارها کاملا خاموش و آنگاه درون سطل آشغال انداخته شوند.

از رنگ زدن، پالیش، روغن و گریش روی سیم‌های الکتریکی خودداری شود.

از افراد غیرمجاز جهت تعمیرات وسایل الکتریکی استفاده نشود، همچنین اتصالی در ابزارهای برقی می‌تواند باعث ایجاد آتش‌سوزی شود.

خشک‌کردن لباس با هیترها و المنت‌های گرم‌کن خطرناک است و حتی‌الامکان از این گونه وسایل جهت گرم کردن کابین استفاده نشود.

به نقطه اشتعال و احتراق خودبه‌خود مواد باید توجه داشت.

موتورخانه محلی است که عوامل ایجاد حریق، یعنی هوا، حرارت و سوخت در آن یک‌جا جمع شده‌اند، بنابراین باید توجه کرد که لوله‌ای نشتی نداشته باشد. خن آن عاری از روغن و مواد سوختنی دیگر باشد و کهنه‌های مصرف‌شده در روی دستگاه قرار نداشته و در سطل‌های در دار قرار بگیرد و در فرصت لازم به بیرون جهت تخلیه انتقال یابد. آمار نشان داده که بیش از ٦٠درصد آتش‌سوزی‌های موتورخانه به علت پاشیدن سوخت و روغن روی قسمت‌های داغ و پرحرارت موتورها و غیره پیش آمده است.

 نگهبانان و پرسنل کشتی باید به وظایف خود مسلط و از نحوه کار سیستم هشداردهنده، تجهیزات اطفای حریق و نقشه‌های کنترل آتش باخبر باشند.

مواد قابل اشتعال نظیر بنزین را از وسایلی که آتش‌زا هستند، نظیر افشانه‌های دستی، سیگار و ابزار جرقه‌زن دور نگه دارید.

از وسایل اطفای حریق به نحواحسن نگهداری شود و آنها را مناسب با نوع آتشی که امکان دارد در آن محل به وجود‌ آید، انتخاب کنید.

هنگام جوشکاری و برشکاری باید حتما کپسول اطفای حریق و نفر کمکی در محل حضور داشته باشد و قبل از جوشکاری محل کار تمیز شود.

تصمیم برای ترک کشتی

تصمیم به ترک‌کردن کشتی صدمه‌دیده تنها زمانی انجام می‌گیرد که فرمانده و خدمه تمام اقدامات لازم به منظور نجات کشتی را انجام داده‌اند، ولی به نتیجه نرسیده‌اند. صدور فرمان ترک کشتی فقط به دستور کاپیتان کشتی انجام می‌گیرد و همه کارکنان باید این دستور را از زبان کاپیتان بشنوند. یک ضرب‌المثل دریایی می‌گوید تا زمانی که کشتی شما را ترک نکرده، هرگز نباید آن را ترک کنید، زیرا تا زمانی که احتمال شناور باقی‌ماندن کشتی وجود داشته باشد، بهترین وسیله نجات خود کشتی خواهد بود.

پس از شنیدن دستور ترک کشتی از زبان کاپیتان تمامی نفرات باید اقدمات زیر را انجام دهند:

 جمع‌آوری و به همراه بردن آب، غذا، پتو و لباس‌های اضافی

پوشیدن جلیقه نجات

نوشیدن آب به اندازه کافی

رسیدگی به مجروحان و مصدومان احتمالی

جمع‌شدن همه افراد در محل مناسب و مشخص‌شده روی عرشه اصلی

یادداشت‌کردن اطلاعاتی همچون آخرین موقعیت کشتی، سمت و سرعت باد و جهت جریان آب و نزدیک‌ترین فاصله از سواحل و خطوط کشتیرانی هنگامی که دستور کشتی توسط کاپیتان صادر شد و زمان لازم برای استفاده از قایق‌های نجات وجود نداشت، خدمه باید سریعا کشتی را ترک کرده و به داخل آب بپرند. برای انجام این عمل، موارد زیر باید رعایت شود:

اطمینان حاصل از این‌که جلیقه نجات صحیح پوشیده‌شده و بندهای آن محکم است.

حتی‌المقدور از پایین‌ترین بخش عرشه کشتی باید به داخل آب پرید.

محل فرود در آب باید بررسی شود، به گونه‌ای که نفرات یا موانعی در آن قسمت وجود نداشته باشد.

تمامی وسایل اضافی نظیر ساعت، حلقه انگشتر، گردنبند، عینک و وسایل برنده باید از فرد دور شود.

قبل از پریدن به داخل آب، حالت بدن را باید به‌طور عمودی قرار داد و سر و چشم‌ها به سمت افق باشد.

هنگام پریدن به آب تا آن‌جا که ممکن است باید از بدنه کشتی فاصله گرفت.

از شیرجه زدن به داخل آب باید خودداری شود.

اگر پروانه‌های کشتی درحال چرخیدن است، از سینه کشتی باید به داخل آب پرید.

قایق نجات

این قایق‌ها معمولا در نوع سرپوشیده و غیرسرپوشیده وجود دارند، ولی همگی آنها باید شرایط و خصوصیات زیر را داشته باشند:

با وجود تمامی نفرات و تجهیزات کامل، توانایی پایداری و شناوری در هر شرایط دریا را داشته باشند.

در زمان حرکت کشتی با سرعت پنج گره بتوان آنها را به آب انداخت.

حداقل ٦ گره سرعت داشته باشند.

سوخت کافی جهت حداقل ٢٤ساعت دریانوری را داشته باشند.

بدنه آنها از استقامت و استحکام کافی برخوردار باشد که اگر از ارتقاع ٣ متری به داخل آب افتاد، صدمه نبیند.

دارای یک یا دو محل تخلیه آب یک‌طرفه در کف باشند.

مجهز به موتور و سکان باشند.

توانایی یدک‌کردن قایق نجات بادی ٢٥ نفره با حداثر ظرفیت را داشته باشند.

بزرگترین حوادث دریایی جهان

کاپیتان چاره‌ای نداشت جز این‌که دستور دهد قایق‌های نجات را به آب بیندازند. مسافران کشتی از ترس به خود می‌لرزیدند و هر یک سعی می‌کردند خود را به قایق نجات برسانند و جایی برای خود باز کنند، اما دیگر خیلی دیر شده بود. کشتی لحظه‌به‌لحظه بیشتر در آب غرق می‌شد. این سرنوشت مسافرانی بود که دچار بدترین حوادث دریانوردی در طول تاریخ شدند.

بدترین حادثه‌های تاریخ دریانوردی

تصادف در مه غلیظ

کشتی «امپرس ایرلند» یکی دیگر از فاجعه‌های دریایی را در ٢٩مه ‌١٩١٤ رقم زد. این کشتی کانادایی، در رودخانه سنت‌لاورنس با یک کشتی نروژی در اولین ساعات روز تصادف کرد و فاجعه‌ای مرگبار به وقوع پیوست. در این حادثه جان ‌١٠١٢ نفر ازجمله ٨٤٠ مسافر و ١٧٢ خدمه گرفته شد. در اولین ساعات روز، مه غلیظی حاکم بود و کشتی کوچکتر نروژی به دلیل ضعف دید با سمت راست امپرس برخورد کرد.

در اثر این برخورد سنگین، قسمت زیرین کشتی سوراخ شده و آب به بخش‌های داخلی کشتی نفوذ کرد و بسیاری از افرادی که در پایین کشتی به سر می‌بردند، خفه شدند. سرعت غرق‌شدن کشتی آن‌قدر زیاد بود که حتی فرصت استفاده از قایق‌های نجات نیز نبود، از میان سرنشینان کشتی فقط ٤٦٥ نفر زنده ماندند.

ظرفیتی بیش از حد توان

کشتی مسافربری دولتی «ام وی لوجولا» متعلق به سنگال، در ٢٦سپتامبر ٢٠٠٢ در نزدیکی ساحل گامبیا در اقیانوس اطلس واژگون شد و نزدیک به‌ هزارو٨٦٣ نفر جان خود را از دست دادند. گفته می‌شود غرق‌شدن این کشتی بعد از حادثه دونا پاس بدترین اتفاق در طول تاریخ دریانوردی غیرنظامی است. بنا به گزارش‌های موجود، کشتی بیش از حد ظرفیت سوار کرده بود و برای همین وقتی در روز حادثه طوفان شروع شد، با اولین ضربه‌های موج‌های سهمگین دریا، لوجولا واژگون شد. طبق آمار از ٢‌هزار مسافر کشتی، فقط ٤٦ نفر ازجمله یک زن باردار زنده ماندند.

شیرجه در آب‌های شعله‌ور

در بیستم دسامبر ١٩٨٧، کشتی مسافربری فیلیپینی «ام وی دونا پاس» به مقصد مانیل به راه افتاد، نیمه‌های شب وقتی همه مسافران در خواب بودند، کشتی به تنگه تابلاس در اقیانوس آرام رسیده بود که ناگهان با کشتی حمل سوخت «ام‌تی ‌وکتور» تصادف کرد. محموله کشتی وکتور ٨٨٠٠ بشکه بنزین، نفت‌خام و صنایع پتروشیمی بود، از این‌رو به محض این‌که دو کشتی با یکدیگر برخورد کردند، محموله سوخت وکتور آتش گرفت و در اولین ثانیه‌های این تصادف، کشتی وکتور در آتش سوخت و در عرض چند دقیقه آتش‌سوزی به دونا پاس سرایت کرد.

 در پی سرایت آتش، انفجار عظیمی رخ داد که ترس و وحشت زیادی بین مسافران ایجاد کرد، آب‌های اطراف کشتی به علت نشست سوخت، شعله‌ور شده بودند. دکل نور روی عرشه افتاده بود و مسافران در تاریکی به سختی می‌توانستند جلیقه‌های نجات را پیدا کنند و پس از پیدا کردن جلیقه‌ها، تازه متوجه شدند که همه آنها قفل هستند.

هر یک از خدمه کشتی سعی می‌کردند مردم را آرام کنند، اما هیچ یک از آنها راهی برای نجات مسافران از مرگ نداشتند. مسافران برای نجات جان خود، در آب‌های شعله‌ور و پر از کوسه شیرجه می‌زدند تا شناکنان خود را به آب‌های امن برسانند. دوناپاس پس از دو ساعت و وکتور پس از چهار ساعت غرق شدند. هشت ساعت از این حادثه گذشته بود که مسئولان با تأخیر کشتی‌ها متوجه حادثه شدند و عملیات جست‌وجو و نجات بسیار دیر آغاز شد. از بین مسافران کشتی دوناپاس، فقط ٢٦ نفر زنده ماندند و دو نفر از خدمه وکتور جان سالم به در بردند.

سمانه خادمی