نقش کارکنان سد دز و کرخه در جلوگیری از غرق شدن خوزستان در سیلاب

شما حاضرید درست در نقطه اوج سیل و درست در دقایق نفسگیری که میلیون‌ها نفر با نگرانی خبرهای لحظه‌ به‌ لحظه وضعیت سدهای خوزستان را دنبال می‌کنند، وارد اتاق کارتان در دل یکی از این سدها شوید؟ می‌دانید دریاچه‌ای بزرگ با میلیاردها مترمکعب آب پشت سرتان بی‌قراری می‌کند و هزاران زندگی پیش روی‌تان. کار و زندگی در مرز باریک دیواره‌ای بتونی میان مرگ و زندگی چه حس و حالی دارد؟ سعید می‌گوید: «اینکه نگاه میلیون ها آدم به عملکرد تو باشد مسئولیت ما را سنگین‌تر می‌کند. این اولین سیلابی نیست که ما تجربه می‌کنیم و خوشبختانه با همکاری هم توانسته‌ایم همه این سیلاب‌ها را به سلامت پشت سر بگذاریم و این بار هم تلاش می‌کنیم تا موفق باشیم.»

سعید عباسی یکی از مهندسان جوان سد دز است که در بخش پایداری سد فعالیت می‌کند و از روز اول سیلاب همراه با دیگر اعضای تیم مسئولیت کنترل سازه سد را برعهده دارند و با دقت نتایج را روی نمودار بررسی می‌کنند. می‌گوید نگرانی مردم در مناطق پایین دست طبیعی است. همه آنها خانواده خودمان هستند. ما با افزایش دقت و سرعت تلاش می‌کنیم تا افراد کمتری از این سیلاب دچار آسیب شوند.

فضای این روزهای سد دز شباهت زیادی به اتاق جنگ دارد. همه نگاه‌ها به مانتیور بزرگی است که لحظه به لحظه وضعیت ورودی و خروجی آب را نشان می‌دهد. هر چند دقیقه یک بار یک نفر با صدای بلند وضعیت را گزارش می‌کند و دستوری صادر می‌شود. کسی به خانواده‌اش فکر نمی‌کند چون همه خوزستان خانواده آنهاست. تعطیلی برای آنها معنی ندارد و هر لحظه به نوبت برای بررسی سازه سد و همچنین ورودی و خروجی آب به روی سازه می‌روند. این روزها رفت و آمد به سد کرخه و دز بیش از همیشه است و مسئولان با حضور در این دو سد از آخرین وضعیت آن اطلاع کسب می‌کنند.

همه به‌صورت سه شیفت مشغول کار هستند و کمتر کسی است که از فعالیت آنها و تلاشی که شاید هیچ گاه دیده نشود اطلاعی دارد. سعید پنج سالی است که در بخش پایداری سازه سد دزفعالیت می‌کند و قبل از آن در بخش بهره‌ برداری بوده. این روزها دو سد بزرگ کرخه و دز در کانون اخبار ایران قرار گرفته و هر از چند گاهی شایعه‌ای مبنی بر سرریز شدن آب از آنها یا حتی شکسته شدن شان در فضای مجازی منتشر می‌شود. سعید عباسی با اشاره به اینکه سد دز در زمان احداث یکی از بزرگترین سدهای خاورمیانه بوده می‌گوید: «در شرایط ویژه، بازرسی‌ها بیشتر می‌شود. ما از همان روزهای آغاز سیل در سد حضور داشتیم.

روزی که باران شدیدی می‌بارید و ورودی آب بالا بود سه نفر از همکاران برای اندازه‌گیری و بررسی وضعیت روی سازه رفته بودند اما شدت بارندگی به حدی بود که گیر افتادند.» او می‌گوید: «خوشبختانه حالا شرایط عادی است و تلاش مدیریت سد این است که بتوان شرایط عادی را حفظ کرد. حس مسئولیت در بین همه نیروهای جوان سد دز در همه ایام سال وجود دارد. من اهل اندیمشک هستم و حس مردم مناطق گرفتار در سیلاب را درک می‌کنم. یکی از ویژگی‌های اصلی کار ما این است که باید دقت بالایی داشته باشیم چون نتایج این کار اهمیت زیادی دارد. بنابراین با دقت شرایطی را که ممکن است باعث فرسایش و آسیب سازه شود کنترل می‌کنیم و به همین دلیل نگرانی و استرس کار ما بالاست. هر روز تعدادی از بستگان و اطرافیان که اهواز یا اطراف زندگی می‌کنند تماس می‌گیرند و از وضعیت سیلاب سؤال می‌کنند و ماهم با توجه به اطلاعاتی که از میزان آورده ورودی و خروجی آب داریم به آنها اطلاعاتی می‌دهیم. خوشبختانه با فروکش آب شرایط نرمال است و امیدواریم در روزهای آینده هم بتوانیم این شرایط را حفظ کنیم.»

سد کرخه تنها دیواری است که توانست سیلاب مهیب را مهار کند و برای حفظ این دیوار و صدها هزار مردمی که چشم امیدشان به کارکنان جوان آن است شب و روز نمی‌شناسند. برای آنها این روزها کار چیزی فراتر از وظیفه است. کرم زیدی از مهندسان سد کرخه با حرارت خاصی از تلاش همکارانش در این روزهای پر حادثه می‌گوید: «این روزها نجات مردم خوزستان دغدغه همه ماست و همه در بخش‌های مختلف با دقت زیاد وظایف‌مان را انجام می‌دهیم. اگر قبل از سیلاب روزی سه بار وضعیت ورودی و خروجی آب کنترل می‌شد اما این روزها هر ساعت این کنترل انجام می‌شود.

خوشبختانه وضعیت سد پایدار و نرمال است و سیلاب که ورودی آن بالای ۸۴۵۰ متر مکعب در ثانیه بود به ۲ هزار متر مکعب کاهش پیدا کرده است. در بخش نیروگاه تلاش می‌کنیم تا وضعیت تولید برق را در شرایط پایدار قرار دهیم. به هرحال ما در خط اول مقابله با سیل هستیم. این روزها همه خوزستان دست به دست هم داده‌اند و ما هم تلاش می‌کنیم با امکانات سد سیلاب را مهار می‌کنیم و در پایین دست هم جوان‌ها دست در دست هم با زدن سیل بند از ورود آب به شهرها و روستاها جلوگیری می‌کنند. باران رحمت الهی است ولی وقتی از کنترل خارج شود تبدیل به سیل سرکش می‌شود. مسئولیت مهمی این روزها بر شانه‌های ما سنگینی می‌کند و این روزها نگاه همه ایران به سد کرخه است.»

مهندس زیدی از همدلی مردم می‌گوید: «از شروع سیل همه ما در وضعیت آماده باش هستیم. این مدت چند بار همراه خانواده کمک‌هایی را که جمع‌آوری کرده بودیم به پلدختر بردم و چندبار هم در پایین دست و در روستاهای اطراف شوش در کنار مردم سیل بند زدیم. اتحاد و همدلی همکاران من در سد کرخه در کنار مردمی که برای نجات شهر و روستا تلاش می‌کنند بی‌نظیر است.»

سد خانه و کاشانه ما است

 ۱۷ سال زندگی کنار سد و کار در اتاق کنترل و فرمان خاطرات زیادی را برای مرتضی ساخته است. او و دیگر جوانانی که در اتاق فرمان حضور دارند در خط مقدم مقابله با سیلاب هستند و بخوبی می‌دانند که نگاه خیلی‌ها به آنهاست. می‌گوید کار در سد شغل موروثی آنهاست و پدرش هم سال‌ها در این سد کار کرده است. مرتضی فضیلت نیا از وضعیت این روزهای سد دز و تلاشی که برای مهار سیلاب‌ها توسط همکارانش انجام می‌گیرد صحبت می‌کند و پیش از آن از دلایل ساخت یک سد و اینکه سرریز آب تفاوت اساسی با لبریز شدن آب و سرازیر شدن آن از روی سد دارد، می گوید: «هر سازه آبی برای اجرای سه هدف ساخته می‌شود؛ مهار سیلاب‌ها، تولید برق و تأمین آب کشاورزی. در همین راستا سه تونل در سازه ساخته می‌شود.

تونل سرریز که آب‌های مازاد را تخلیه می‌کند، تونل آب بر اصلی که وظیفه چرخش توربین‌ها و تولید برق را برعهده دارد و تونل آب کشاورزی که برای تأمین آب کشاورزی منطقه باز می‌شود. برخی تصور می‌کنند باز شدن دریچه‌های سرریز به معنی این است که آب در سد لبریز شده و از روی دیواره سد به آن طرف ریخته درحالی که این‌طور نیست.

در تمام سازه‌های آبی، همه ورودی‌ها و خروجی‌ها با تجهیزات و ابزار دقیق در اتاق کنترل بررسی و در زمان نیاز، تونل سرریز باز می‌شود.»

 او از وضعیت سد و حال و روز همکارانش با آغاز سیل می‌گوید: «در اتاق کنترل سد با همه وجود برای مهار سیلاب تلاش می‌کنیم. سال ۹۵ توانستیم سیلابی را که شدت آن از سیلاب امسال بیشتر بود کنترل کنیم و این بار هم با لطف خدا و تلاش همکاران آن را مهار خواهیم کرد. هر روز تماس زیادی با ما گرفته می‌شود و لحظه‌ای نیست که مردم و مسئولان با ما در ارتباط نباشند. بخوبی نگرانی آنها را درک می‌کنیم و ما به‌عنوان خط مقدم در برابر سیل خود را مسئول می‌دانیم. باید بگویم عمر مفید سد دز ۱۰۰ سال است و در برابر زلزله ۱۰ ریشتری هم مقاوم است.

دیواره آن بتنی دوجداره قوسی است که بخوبی می‌تواند در برابر آب و سیل مقاومت کند. با توجه به پیش‌بینی‌هایی که از سیلاب داشتیم از بهمن ماه سال گذشته دریچه‌های سرریز را بازکردیم تا بتوانیم با دنبال کردن یک خط نرمال اوضاع را کنترل کنیم. از روزهای شروع سیل همه ما در آماده باش صددرصد بودیم و به چیزی جز مهار سیلاب و نجات جان مردم فکر نکردیم. خوشبختانه با تدبیری که اندیشیده شد با تلفات جانی مواجه نشدیم. روزهای اول به‌دلیل بارش شدید باران بخشی از طبقات نیروگاه که دراختیار بهره‌برداری است دچار آبگرفتگی شد و دو نفر از همکاران برای برای بستن شیرهای نمونه‌گیری مجبور شدند زیر آب بروند. ما با سد انس گرفته‌ایم.

سال هاست که در خانه‌های سازمانی نزدیک سد زندگی می‌کنیم و می‌توانم بگویم سد دز به نوعی هم محل کار ما و هم خانه و کاشانه ماست.»

تا آخر می‌مانیم

«سد کرخه تا به امروز سیلاب‌های مهیب بسیاری را مهار کرده و اگر این سد وجود نداشت و اگر تلاش مهندسان و پرسنل این سد نبود سیلاب عظیم ۱۲ فروردین استان خوزستان را به زیر آب می‌برد. بچه‌ها همه باهم برای به سرانجام رساندن کار تلاش می‌کنند تا این رودخانه وحشی را مهار کنند.»

مهندس محمدرضا یزدانی‌پور مدیرعامل سد کرخه با تأکید بر اینکه حس مسئولیت‌پذیری کارکنان جوان سد باعث شد تا از فاجعه بزرگ جلوگیری شود می‌گوید: «این روزها سد‌سازی موافقان و مخالفان زیادی پیدا کرده اما واقعیت این است که اگر سد کرخه ساخته نمی‌شد امروز خوزستان و بخصوص بخش غربی آن به زیر آب رفته بود. سد کرخه علاوه بر کنترل سیلاب و تأمین آب کشاورزی، آب شرب ۲۶ شهر و هزار و ۲۰۰ روستای استان خوزستان را تأمین می‌کند. رودخانه کرخه سومین رودخانه پرآب کشور است و یکی از رودخانه‌های وحشی کشور هم محسوب می‌شود. حوضه آبریز این رودخانه ۴۳ هزار کیلومتر مربع است.

تا امروز در کنار همه همکاران چند سیلاب مهیب را مهار کرده‌ایم که سیلاب ۸ بهمن ماه سال گذشته و سیلاب‌های ۵ فروردین و ۱۲ فروردین امسال از آن جمله بود. خوشبختانه شرایط سد در حد نرمال قرار گرفته و ما با تخلیه آب باید خودمان را برای سیلاب‌های بعدی آماده نگه داریم. متأسفانه افرادی که هیچ اطلاعاتی از سد و سرریز شدن آب ندارند شایعاتی را در فضای مجازی مطرح می‌کنند که صحت ندارد. آب به هیچ عنوان از روی سد عبور نمی‌کند و ما اگر بخشی از مخازن را به مناطق پایین دست سرریز نکنیم نمی‌توانیم سیلاب‌های بعدی را کنترل کنیم.

وقتی در شرایط اضطراری قرار می‌گیریم دستورالعمل‌ها تغییر می‌کند و بچه‌ها با مشخص کردن نقاط حساس آنجا را هر لحظه مانیتورینگ می‌کنند تا بتوانیم شرایط را کنترل کنیم. اگر سیلاب با ۸ هزار متر مکعب در ثانیه رها می‌شد جان خیلی از مردم به خطر می‌افتاد و کسی فرصت ترک خانه را هم پیدا نمی‌کرد. ما و همه کارکنان سد و نیروهای جوان و با تجربه آن تا آخرین لحظه در این خاکریز می‌مانیم تا سیلاب‌ها را کنترل کنیم.»

آیا شما حاضرید به جای یکی از این جوانان باشید با خانه‌ای که زیر دیواره سد است و دفتر کاری در کناره آن. هرلحظه باید روی دیواره بروید و اوضاع را بررسی کنید؛ باران شلاقی می‌بارد، میلیاردها مترمکعب آب پشت سرتان موج برمی‌دارد و هزاران چشم رو به روی‌تان بی‌قراری می‌کند.

یوسف حیدری