دوشنبه سیاه در بازار نفت

 روزهای سیاه طلای سیاه در بازارهای جهانی در حال رکوردشکنی است. دیروز قیمت نفت خام در بازار آتی آمریکا برای سررسید ماه مه بیش از ۳۵ درصد کاهش یافت و به مرز ۱۱ دلار بر بشکه رسید. این بزرگ‌ترین افت قیمت‌ها در یک روز از زمان تاسیس بازار آتی است. نزدیک شدن به زمان انقضای سررسید قراردادها، خریدار را در نهایت وادار به دریافت نفت به شکل فیزیکی خواهد کرد. بنابراین و با توجه به ضعف شدید تقاضای فیزیکی و پر بودن انبارهای ذخیره‌سازی، سقوط آزاد بهای طلای سیاه رقم خورد.

تابلوی قیمتی در بازار نفت دیروز در شرایط بسیار مبهم و گیج‌کننده‌ای قرار گرفت. در‌حالی‌که بهای نفت‌خام آمریکا با ۳۵ درصد کاهش تا مرز ۱۱ دلار بر بشکه عقب نشینی کرده و به کمترین سطح از سال ۱۹۹۸ رسیده بود که نفت برنت بیش از دو برابر این نرخ قیمت‌گذاری می‌شد. برنت با ۶ درصد کاهش بیش از ۲۶ دلار بر بشکه معامله می‌شد. این اختلاف قیمتی سوالات بسیاری را به خصوص برای دنبال‌کنندگان نه چندان حرفه‌ای بازار نفت ایجاد کرده بود. اما توجه به این نکته که قیمت‌های اعلام شده روی تابلو نه قیمت‌های نقدی، بلکه مربوط به بازار آتی و با سررسیدهای مختلف است از این ابهام می‌کاست. در واقع قیمت اعلام شده برای نفت‌خام آمریکا مربوط به سررسید ماه مه بود؛ در‌حالی‌که قراردادهای سررسید ماه مه برای نفت شاخص برنت منقضی شده و روز گذشته روی تابلوی اعلانات برای این نفت شاخص قیمت‌های سررسید ماه ژوئن اعلام شد. سررسید قراردادها برای نفت‌خام آمریکا معمولا با چند روز تاخیر بعد از قراردادهای برنت منقضی می‌شود و موضوع چندان عجیبی نیست. اما آنچه روز گذشته موجب مبهم شدن فضا شده بود، اختلاف شدید قیمت‌ها در سررسیدهای مختلف بود. در واقع این سطح از اختلاف بین قیمت قرارداد دو ماه در تاریخ بی‌سابقه‌ است. مهمترین عامل چنین اتفاقی ترس از نبود تقاضا است. در واقع با نزدیک شدن سررسید قراردادهای ماه مه در بازار آمریکا خریداران نگران تحویل نفتی هستند که نه مشتری برای مصرف دارد و نه جایی برای ذخیره کردن.

WTI در سررسید‌های مه و ژوئن

 قیمت نفت‌خام آمریکا سررسید ماه مه در بازار آتی روز گذشته تا لحظه تنظیم این گزارش(ساعت ۱۶ به وقت تهران) با ۳۵ درصد افت به حدود ۱۱ دلار بر بشکه رسید که کمترین قیمت طی ۲۲ سال اخیر محسوب می‌شود. آنطور که بلومبرگ گزارش می‌دهد، این قراردادها در پایان معاملات امروز(سه‌شنبه) منقضی می‌شود. با انقضای این قراردادها، عملا قیمت نفت در بازار آتی در کمترین فاصله با قیمت‌های نقدی قرار گرفت. اما نفت‌خام آمریکا در قراردادهای سررسید ماه ژوئن با قیمت‎های بالاتری به فروش می‌رسید. بر اساس داده‌های منتشر شده از سوی اینوستینگ در زمان تنظیم این گزارش، قیمت نفت‎خام آمریکا سررسید ماه ژوئن با ۱۰ درصد کاهش نسبت به قیمت‌های قبلی به حدود ۵/ ۲۲ دلار بر بشکه رسیده بود.

آنچه به کاهش شدید قیمت‌ها در قراردادهای سررسید ماه مه منجر شد، حجم اندک معاملات و همچنین نزدیک شدن به سررسید انقضای این قراردادها بود. به‌طور معمول روزانه ده‌ها میلیارد دلار قرارداد در بازار آتی نفت‌خام آمریکا از لحاظ مالی تسویه می‌شود، با این حال آن تعداد قراردادی که تا پیش از پایان سررسید بسته نشوند، وارد بازار فیزیکی شده و به شکل تحویل نفت‌خام بسته می‌شوند. این تحویل‌ها به هاب‌های ذخیره‌سازی کوشینگ-اوکلاهاما ارسال می‌شود. این هاب‌ها خود از طریق خطوط لوله به کانادا، غرب‌میانه آمریکا، غرب ایالت تگزاس و همچنین نزدیکی خلیج مکزیک به‌عنوان مبادی مصرف وصل می‌شوند. اما از آنجا که به‌دنبال شیوع کرونا و اعمال محدودیت‌های ترددی، مصرف نفت در آمریکا مانند بسیاری از کشورهای جهان کاهش یافته، دریافت نفت از هاب کوشینگ اوکلاهاما نیز کم شده است. از این رو حجم این ذخایر به سرعت رو به پر شدن است.

داده‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان می‌دهد که میزان موجودی نفت‌خام در ذخایر کوشینگ به‌عنوان هاب اصلی ذخیره نفت این کشور نسبت به آخر فوریه رشد ۴۸ درصدی را تجربه کرده و به بیش از ۵۵ میلیون بشکه رسیده است. این در حالی است که طبق برآوردهای این اداره، حجم ذخایر کوشینگ در ماه سپتامبر تنها ۷۶ میلیون بشکه بوده است. این خبر بدی است برای کسانی که قرارداد اختیار خرید یا Long Posittion برای سررسید ماه مه دارند و هنوز قراردادهای خود را نبسته‌اند. چراکه با انقضای این قراردادها تا پایان معاملات روز سه‌شنبه آنها مجبورند ظرف چند روز به فروشنده خبر دهند که نفت را در بازه ۳۱ روزه ماه مه به چه شکل تحویل خواهند گرفت. با نرخ کنونی پر شدن ذخایر کوشینگ، یافتن فضای خالی برای انبار کردن نفت بسیار دشوار خواهد شد مخصوصا برای تاجران مالی که به ندرت با دنیای فیزیکی بازار نفت سر و کار دارند. این موضوع یکی از دلایل فروش شدید و با قیمت‎های بسیار پایین در معاملات روز گذشته نفت در سررسید ماه مه شد، موضوعی که اختلاف قیمت این قراردادها را با قراردادهای سررسید ژوئن به بیش از ۹ دلار بر بشکه رساند. برخی بر این باورند که ممکن است تا زمان انقضای قراردادهای سررسید مه، نفت‌خام آمریکا افت قیمت بیشتری را تجربه کند. آیا زمان تک رقمی شدن یا حتی صفر شدن قیمت نفت فرا رسیده است؟ در روزهای اخیر احتمال صفر و حتی منفی شدن قیمت نفت مطرح شده است؛ موضوعی که «دنیای‌اقتصاد» در گزارش روز یکشنبه خود با عنوان «قیمت نفت صفر می‌شود؟» به آن پرداخته بود. پیر اندرواند، یکی از معامله‌گران مطرح نفت در این خصوص گفته است: «زمانی که ذخایر و خطوط لوله پر شده‌اند، هیچ محدودیتی برای کاهش قیمت‌ها نمی‌توان در نظر گرفت.» با این حال برآوردها حاکی از آن است که در صورت وقوع، عمر منفی شدن قیمت‌ها خیلی کوتاه باشد، چراکه عرضه به سرعت افت خواهد کرد.

سوپرکونتانگو بازار طلای سیاه

همانطور که گفته شد روز گذشته اختلاف قیمت نفت‎خام آمریکا در سررسیدهای ماه مه و ژوئن به حدود ۹ دلار رسید. رسیدن به چنین اختلاف قیمتی در سررسید‌های دو ماه متوالی موضوعی نیست که پیش از این رخ داده باشد و نشان از ساختار کونتانگوی شدید در بازار نفت دارد. کونتانگو به شرایطی گفته می‌شود که قیمت‌های نقدی نفت از قیمت‌های آتی کمتر و نشان‌دهنده مازاد عرضه در بازار در کوتاه‌مدت است. رکورد قبلی فاصله قیمتی قراردادهای سررسید دو ماه متوالی در بازار آتی نفت، مربوط به دسامبر ۲۰۰۸ است که فاصله قراردادهای ماه اول و دوم به حدود ۵/ ۸ دلار بر بشکه رسیده بود. بلومبرگ عامل دیگر فاصله زیاد بین این دو قرارداد آتی را وجوه نقدی بسیاری می‎داند که به قراردادهای سررسید ژوئن سرازیر شده است. تنها صندوق مالی نفت آمریکا هفته گذشته ۲۵ درصد از قراردادهای سررسید ژوئن نفت‌خام آمریکا را به خود اختصاص داد.

مایکل لینچ، رئیس موسسه «انرژی اند اکونومیک ریسرچ» در این خصوص به مارکت واچ می‌گوید: «کونتانگوی تاریخی بازار نفت نشان‌دهنده بشکه‌هایی هستند که در بازار نقدی نمی‌توانند خریداری پیدا کنند و با قیمت‌های بسیار پایینی فروخته می‎شوند.» به گفته لینچ، این شرایط یعنی یا ذخایر بیشتر از آنچه گمان می‌شود پر شده‌اند یا حداقل معامله‎گران انتظار دارند که خیلی زود این اتفاق بیفتد.

وضعیت سوپرکونتانگو پیش از این در گزارش ماهانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت‌خام مورد توجه قرار گرفته بود. بر اساس گزارش ماهانه اوپک، «همه نفت‌های شاخص در ماه مارس هم گام با هم به سمت یک ساختار سوپر کونتانگو حرکت کردند. چراکه نگرانی از افت تقاضا در کنار رشد عرضه چشم‌انداز مازاد عرضه بر تقاضا را به سطوح بی‌سابقه‌ای رسانده است.» این سازمان پیش‌بینی کرده که مازاد عرضه در فصل دوم ۲۰۲۰ به ۱۵ میلیون بشکه در روز برسد، با این حال آژانس بین‌المللی انرژی شرایط را ترسناک‌تر و میزان مازاد عرضه در این فصل را ۲۳ میلیون بشکه در روز برآورد کرده است.

تفاوت شرایط لجستیکی برنت و WTI

اما در بازار نفت برنت قراردادهای ماه مه منقضی شده و تقویم قراردادهای آتی این نفت شاخص از ماه ژوئن آغاز می‌شود، این موضع دلیل اختلاف قیمت شدید برنت و WTI روی تابلوی اعلانات شد. قیمت برنت در قراردادهای سررسید ماه ژوئن ۴/ ۱ دلار بر بشکه معادل ۵ درصد کاهش به ۶۵/ ۲۶ دلار بر بشکه رسیده بود. در‌حالی‌که سررسید ژوئن WTI حدود ۵/ ۲۲ دلار بود. بنابراین اگر سررسید ژوئن را برای هر دو نفت شاخص در نظر بگیریم، می‎بینیم که اختلاف قیمت آنها حدود ۴ دلار است نه بیش از ۱۰۰ درصد.

نگاهی به تقویم قیمتی سررسیدهای مختلف برای هر دو نفت شاخص نشان می‌دهد که با گذشت زمان قیمت‌های آتی مدام افزایش یافته و قیمت در سررسیدهای آگوست به بعد برای هر دو نفت شاخص در کانال ۳۰ دلار قرار می‌گیرد. به نظر می‌رسد معامله‎گران بازار نفت انتظار دارند که بحران کرونا مقطعی بوده و مشکلات پیش آمده در سمت تقاضا در ماه‌های آتی کاهش و حتی رفع شود. از سوی دیگر اما اختلاف قیمت برنت و نفت‌خام آمریکا در سررسیدهای ماه‌های پیش‌رو نشان می‌دهد که بیشترین اختلاف آنها مربوط به سررسید ژوئن است و به مرور این اختلاف به حدود ۲ دلار کاهش می‎یابد. این موضوع احتمالا به تفاوت ساختاری تولید و ذخیره‌سازی برنت و WTI باز می‎گردد. به نظر می‎رسد نفت‌خام وست تگزاس اینترمدیت بیشتر از نفت شاخص برنت تحت تاثیر مسائل لجستیکی ذخیره‌سازی قرار دارد. از این رو نوسان قیمت‌ها در بازار نفت آمریکا شدیدتر و ساختار کونتانگو با شدت بیشتری بر این بازار حاکم است.

یکی از تحلیلگران بازار نفت با نام دیوید وینز در این خصوص می‌گوید: «برنت، نفت‌خامی است که به آب‌های آزاد راه دارد و مشمول محدودیت‌های ذخیره‌ای مانند شاخص WTI کوشینگ یا WTI مدیلند نیست. به گفته این کارشناس، نفت‌خام آمریکا که با شاخص WTI نشان داده می‌شود در خشکی تولید و مکان‌های محدودی برای ذخیره دارد. ادامه روند پر شدن این ذخایر با نرخ‌های کنونی(۵ میلیون بشکه در هفته) به این معناست که ذخایر کوشینگ در کمتر از دو هفته سرریز خواهد کرد. موجودی ذخایر نفتی آمریکا برای ۱۲ هفته متوالی افزایشی بوده است. بر اساس آخرین آمار، در آخرین هفته بیش از ۱۹ میلیون بشکه به این ذخایر افزوده شد که بیشترین رشد هفتگی در تاریخ آمریکا محسوب می‎شود.