ایران کشوری است که پنج بار همه پرسی در آن برگزار شده است و نزدیک به سه دهه از آخرین باری که این اتفاق در آن رخ داده است، می‌گذرد. در حقیقت فضای سیاسی کشور به سمت و سویی رفت که مطرح شدن چنین امری از جمله خطوط قرمز محسوب می‌شد.
با وجود چنین فضایی، حسن روحانی برای بار دوم در سخنرانی خود در ۲۲ بهمن این پیشنهاد را در راستای حل برخی از مشکلات مطرح کرد. یکی از نخستین واکنش‌هایی که نسبت به این اتفاق وجود داشت، مربوط به سخنگوی شورای نگهبان است که این پیشنهاد را کارشناسی نشده دانست. با این وجود این چهره سیاسی روز یکشنبه در بخشی از صحبت‌های خود ضمن موافقت با این اتفاق عنوان کرد که همه پرسی را سیاسی نکنید. این سخنرانی نه تنها ابهامات مربوط به آینده همه‌پرسی در ایران را رفع نکرد بلکه با چنین گزاره‌ای بر ابهامات آن افزود.
حسن روحانی رئیس دولت دوازدهم در سی ونهمین سالگرد پیروزی انقلاب پیشنهاد همه پرسی را مطرح کرد، وی با بیان اینکه برگزاری همه‌پرسی به عنوان راه‌حلی برای خروج از بن‌بست‌ها است، اظهار کرد: «قانون اساسی بن‌بست‌ها را برداشته و ظرفیت بزرگی دارد و اگر در موضوعی با هم بحث داریم، باید به اصل ۵٩ مراجعه کنیم که طبق آن باید به آرای مردم مراجعه کرد.» وی گفت: «اگر جناح‌ها اختلافی دارند، صندوق آرا را بیاوریم و هر چه مردم گفتند، عمل کنیم. اسلام، ایران و ملت ایران برای ما اصل است.»
پیشنهادی درست اما راهی نادرست
درست از روزی که رئیس دولت دوازدهم این پیشنهاد را مطرح کرد، بسیاری نسبت به صحبت‌های وی که بر اساس قانون اساسی هم بود، واکنش‌های تندی نشان دادند که بیشتر از در گروه اصولگرایان و مسئولان نهادهای انتصابی بودند و عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان هم یکی از اولین کسانی بود که نسبت به این مسئله واکنش نشان داد. وی در واکنش اولیه خود پیشنهاد برگزاری همه‌پرسی را کارشناسی نشده خواند و با اشاره به ظرفیت‌های متنوع قانون اساسی ایران نوشت: «ما هم نگرانیم چرا این ظرفیت‌ها به درستی به کار گرفته نمی‌شوند. مثلا چرا نباید سوال و استیضاح در رویکرد مجلس محترم وجود داشته باشد.»
به رغم این واکنش اولیه سخنگوی شورای نگهبان در روز یکشنبه مجددا در این رابطه صحبت کرد اما نظری کاملا متفاوت نسبت به گذشته داشت. کدخدایی با بیان اینکه همه‌پرسی در دو اصل قانون اساسی بیشتر مطرح نیست، گفت:«اصل ۵۹ و اصل ۱۷۷ قانون اساسی به همه‌پرسی اشاره دارد و به موجب اصل ۱۱۰، فرمان همه پرسی از اختیارات رهبری محسوب می‌شود.» وی در ادامه افزود: «شورای نگهبان در این دایره موافق همه پرسی است و اتفاقا می‌گوییم که همه پرسی را سیاسی نکنید، چرا که محدوده آن مشخص به این دو مورد است.»
در حقیقت، یکی از انتقاداتی که نسب به روحانی مطرح می‌کردند این بود که نحوه نادرستی را در طرح مسئله انتخاب کرد اما اظهارات سخنگوی شورای نگهبان با توجه به واکنش اولیه این نهاد چنین سوالی را ایجاد می‌کند که چرا به یکباره رویه خود را تغییر دانند و از سوی دیگر جمله «همه پرسی را سیاسی نکنید» آینده مبهمی برای این اتفاق پیش روی ما می‌گذارد. اسماعیل گرامی مقدم فعال سیاسی اصلاح‌طلب در گفت‌وگو با «ابتکار» در رابطه با تغییر رویکرد شورای نگهبان نسبت به این مسئله عنوان کرد:
« به هر حال این واکنش به این حقیقت مربوط است که شورای نگهبان نمی‌تواند از قانون اساسی عدول کند و شورای نگهبان باید به قانون عمل کند و قانون اساسی در خصوص رفراندوم به تفصیل در این خصوص صحبت کرده است. کلید همه‌پرسی هم در دستان مقام معظم رهبری است و رهبری در صورتی که درباره مسئله‌ای تردید داشته باشد و احساس کند که نیاز به نظرسنجی وجود دارد، می‌توان از این ظرفیت قانون اساسی استفاده کرد.»
وی تصریح کرد: « نزدیک به سی سال از اصلاح قانون اساسی می‌گذرد، در شرایط کنونی بسیاری از قوانین نیاز به بازنگری دارند و با توجه به پویایی و تغییراتی که در دنیا به وجود آمده است، نظام هم باید پویایی خود را که همان بروز رسانی مطابق با مطالبات مردم است، صورت دهد.»
همانطور که درسطور بالا اشاره شد، برخی نسبت به نحوه بیان این مطلب توسط رئیس دولت دوازدهم انتقاداتی را مطرح کردند. حسین کنعانی مقدم فعال سیاسی اصولگرا در گفت‌وگو با« ابتکار» با اشاره به اینکه مشکل شورای نگهبان با نحوه بیان و شرایطی بوده که روحانی آن را بیان کرده است، گفت: «بحثی که در این زمینه وجود دارد این است که تفسیر قانون اساسی بر عهده شورای نگهبان است. بنابراین بهتر بود که آقای روحانی موضوع را با شورای نگهبان در میان می‌گذاشت تا در خصوص امکان‌پذیری چنین امری مطلع شود و بعد هم مراحل قانونی طی شدن این مسئله را مدنظر قرار می‌داد
که در قانون اساسی هم این روش صحیح است و مشخص است که باید از چه کانالی عبور کرد. هنگامی که چنین مسئله مهمی در یک تریبون عمومی مطرح می‌شود و آن هم بدون اینکه تبعات حقوقی آن از قبل مورد بررسی قرار گرفته باشد، ممکن است مورد بهره برداری‌های سیاسی قرار گیرد و هم اینکه موضوع اینگونه تلقی شود که بیشتر جنبه سیاسی دارد و دنبال این هستند که از این مسئله استفاده سیاسی کنند.» وی تصریح کرد: «این شیوه بیان پیامدهای خاص خود را دارد و ممکن است، علاوه بر تشویش اذهان عمومی اوضاع سیاسی را به سمت و سوی نادرستی ببرد.»
ابهام در سیاسی شدن
دغدغه دیگری که سخنرانی کدخدایی ایجاد کرد، گزاره «همه پرسی را سیاسی نکنید» است که انتظار می‌رفت تا توضیح بیشتری در این خصوص ارائه شود اما به همین جمله مبهم بسنده کردند. گرامی مقدم در این رابطه بیان کرد: « روح رفراندوم و قانون اساسی سیاسی است، بنابراین اگر چنین اتفاقی رخ بدهد ذاتا سیاسی محسوب می‌شود اما اگر منظور این باشد که سیاسی‌کاری نشود سخن درستی است و در صورت رخ دادن چنین اتفاقی باید مراقب این اتفاق باشیم که جریان‌های سیاسی از این اتفاق سوء استفاده نکنند، اما در کلیت این امر مشکلی ندارد و در صورت تایید رهبری امر ی پسندیده است.»
وی در ادامه با اشاره به دغدغه های روز مردم اظهار کرد: « این روزها چالش‌هایی وجود دارد که یکی از مهم ترین آنها مطالبات زنان است که خواهان حجاب اختیاری هستند. بحث دیگر، هم مربوط به قانون جرایم سیاسی است که باید مورد بررسی قرار گیرد و از سوی دیگر، نظارت استصوابی هم از جمله دغدغه‌هایی است که می‌توان با استفاده از همه پرسی شرایط آن را بهبود بخشید.» وی تصریح کرد: «با توجه به دغدغه‌هایی مطرح شد، این احتمال هم وجود دارد که پس از مطرح کردن این مطالبات بگویند همه پرسی را سیاسی نکنید، در صورت به وقوع پیوستن چنین اتفاقی باید گفت که به دنبال بهانه هستند تا از برگزاری همه پرسی طفره بروند و بهانه تراشی کنند که این اتفاق رخ ندهد.»
گرامی مقدم در ادامه افزود: « بسیاری از این مسائل را به بهانه سیاسی بودن می‌توان حذف کرد، در آن صورت، دیگر چه چیزی برای نظرسنجی باقی می‌ماند؟» گرامی مقدم خاطرنشان کرد: «من معتقدم که با توجه به ۶۰ میلیون نفری که پس از انقلاب به دنیا آمده اند و این حقیقت که هیچ ارتباطی با شرایط و اوضاع دوران انقلاب ندارند، طبیعتا جوانان امروز در خصوص مطالبات تفاوت‌هایی با نسل قدیم دارند. از سوی دیگر، دنیای امروز هم مدرن شده است و دغدغه‌هایی همچون حقوق بشر مورد توجه قرار دارد.
با این اوصاف، نیاز به تغییر اصلاح اجتناب‌ناپذیر است و برای پویایی نظام چاره‌ای جز این نداریم که برگزاری همه پرسی را در راستای مطالبات مردم بپذیریم.» در مقابل کنعانی مقدم در خصوص جمله همه پرسی را سیاسی نکنیم، توضیح داد: «نحوه بیان این موضوع و پیگیری آن بسیار مهم است و اگر شورای نگهبان چنین عبارتی را به کار برده‌اند به همین مسئله اشاره داشته‌اند و خواستند بگویند که باید از سیاسی‌کاری در این زمینه خود داری ورزیم.
اگر در همان ابتدای امر مسئله همه پرسی از طرق نامه نگاری و پیگیری از طریق مراجع قانونی صورت می‌گرفت، این اتفاق راحت‌تر بررسی می‌شد. معلوم نیست آقای روحانی با چه هدفی این مسئله را پیشنهاد کرد؟ دقیقا این جملات در پاسخ به نحوه بیان آقای روحانی مطرح شده است و بیشتر تاکید و توجه ویژه‌ای در نحوه طرح مسئله داشته‌اند. به هر حال شورای نگهبان با اصل قانون اساسی مخالفتی ندارند و به دنبال اجرای قانون اساسی هستند اما برای اجرای هر قانونی باید شرایط و مواردی آن را در نظر داشت.»
این فعال سیاسی اصولگرا در ادامه مصاحبه با اشاره به اینکه در شرایط کنونی مسئله ای نیست که نیاز به نظرسنجی همگانی داشته باشد، مطرح کرد: « باید در ابتدای امر مشخص شود که آن مسئله خاص از طریق مراجع قانونی دیگر همچون مجلس قابل حل نیست. آیا حقیقتا همه پرسی تنها راه ورود به این قضیه است. دیگر زمان آن است که رئیس جمهوری در این خصوص شفاف صحبت کند و حال که شرایط همه پرسی هم فراهم شده است دقیقا عنوان کنند چه مسئله‌ای باعث شده تا این پیشنهاد را مطرح کنند.»
با این تفاسیر می‌توان چنین برداشت کرد که شورای نگهبان به دلیل موقعیت و وظایفی که دارد نمی‌تواند ظرفیت‌های قانون اساسی را نادیده بگیرد. با این اوصاف، چاره ای جز پذیرفتن این امر ندارد اما این بدان معنا نیست که حقیقتا تمایلی به رخ دادن این اتفاق دارند. بنابراین، با افزودن شرط دوری از سیاسی شدن این اتفاق مسئله را بلاتکلیف نگاه می‌دارد تا در صورت لزوم از این قضیه جلوگیری کند.
- 17
- 6
