سوخت رشدهای جهشی بورس تهران چیست؟

معاملات دیروز بورس تهران با رشد نمادهای کالایی همراه شد. حرکت دسته‌جمعی بزرگان بازار سهام جهش ۷۸۰ واحدی شاخص کل را به‌دنبال داشت. جهش دماسنج بازار سهام در فضای کنونی و پس از رکود نسبی معاملات هفته‌های اخیر، یادآور سال‌های نه‌چندان دور است. در گزارش‌های متعددی «دنیای اقتصاد» در ماه‌های اخیر به اثر رشد نرخ دلار بر جذابیت بازار سهام اشاره کرده بود. در این خصوص گزارشی با عنوان «حباب‌سنج دلاری بورس تهران» که در میانه بهمن سال گذشته منتشر شد به بررسی وضعیت بورس در سال ۹۷ پرداخته بود. در این گزارش به واکنش همراه با تاخیر بورس نسبت به جهش نرخ دلار اشاره شده بود.

اما نکته‌ای که بعضا کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد «جنس متفاوت رشد بورس» در واکنش به اتفاقات بنیادی این‌چنینی است. اقتصاد کشور پیش از این نیز تلاطم ارزی با این شدت را تجربه کرده بود. بر این اساس می‌توان با نگاهی به وضعیت بورس در آن دوران به درک نسبی از شرایط کنونی معاملات سهام رسید. این موضوع ممکن است برای معامله‌گران اهمیت چندانی نداشته باشد اما می‌تواند در انتخاب استراتژی مناسب در معاملات سهام سال ۹۷ اثر مهمی داشته باشد. البته هر یک از نمادها بسته به شرایط بازار جهانی و همچنین وضعیت اقتصاد داخل با متغیرهای متفاوتی روبه‌رو هستند. این متغیرها با دقت بیشتری در سایت تخصصی «دنیای بورس» مورد بررسی قرار گرفته است.

سرعت انفجاری رشد شاخص سهام

نگاهی به رویه تاریخی شاخص کل بورس تهران از ابتدای سال ۹۱ تا میانه دی سال ۹۲ (هم‌زمان با سقف چندین شاخص) کاملا بر شتاب بسیار زیاد سهام در مسیر صعودی تاکید دارد. در حالی‌که دلار از پایان سال ۹۰ مسیر صعودی را در پیش گرفت و جهش‌های مداومی را تجربه می‌کرد اما روند شاخص کل در نیمه نخست سال ۹۱ چندان مطلوب نبود و در مجموع شاخص کل بورس تهران در ۶ ماهه نخست این سال رشد کمتر از یک درصدی را تجربه کرد.

در ادامه اما بورس سرانجام با یک فاز تاخیر به رشد نرخ دلار و تورم افسارگسیخته واکنش نشان داد و در نتیجه در نیمه دوم سال ۹۱ دماسنج بازار سهام رشد بیش از ۴۳ درصدی را به ثبت رساند. در این دوره ۱۲۲ روز معاملاتی را بورس تهران به ثبت رسانده است که با تقسیم این دو عدد، رشد میانگین روزانه شاخص کل در این مدت حدود ۳۶/ ۰ درصد بوده است (با توجه به واحد این عدد یعنی میزان رشد به روز می‌توان آن را به‌عنوان سرعت یا نرخ رشد روزانه بورس مطرح کرد). این پایان مسیر نبود و با ادامه رشد نرخ دلار و همچنین تورم افسارگسیخته که اقتصاد کشور را در‌نوردید.

شاخص بورس در نیمه اول ۹۲ نیز خوش درخشید. به این ترتیب در این مدت نیز شاخص کل به‌صورت میانگین رشد روزانه بیش از ۵/ ۰ درصدی را تجربه کرد. در ادامه سرعت حتی فراتر رفت و در تعداد ۷۲ روز معاملاتی (از ابتدای پاییز تا میانه دی) شاخص کل رشد ۴۵ درصدی را تجربه کرد. میانگین رشد روزانه شاخص در این مدت (سرعت رشد) به ۶/ ۰ درصد رسیده است. رشد شاخص بورس تهران تا جایی پیش رفت که بر عمده کارشناسان بازار سهام تشکیل حباب قیمتی در بسیاری از نمادها محرز شد.

به منظور درک سرعت رشد شاخص در این دوران می‌توان صعود شاخص در سال گذشته را مرور کرد. در این خصوص شاخص کل بورس در نیمه دوم سال گذشته و همراه با رشد قیمتی نمادهای کالایی رشد بیش از ۱۲ درصدی را تجربه کرد. میانگین رشد روزانه شاخص در این مدت زمان ۱/ ۰ درصد بوده است. رشد شاخص کل بورس تهران در معاملات دیروز با جولان نقدینگی در نمادهای «فارس» و «فولاد» به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ نمادهای بازار سهام کشورمان حدود ۸/ ۰ درصد بوده است.

رفتارشناسی رشدهای انفجاری بورس

اما علت رشدهای این‌چنینی شاخص بورس تهران از نوع نگرش فعالان بازار سهام کشورمان به این موضوع ناشی می‌شود. در این خصوص محرک اصلی رشد شاخص بورس در سال‌های گذشته به‌صورت عمده حقیقی‌ها بوده‌اند. یکی از نشانه‌های این موضوع شاخص تغییر مالکیت از حقوقی به حقیقی در بازار سهام است. موج نقدینگی از سمت حقیقی‌های بازار سهام دو ویژگی عمده دارد. نخست اینکه این نقدینگی با پشتوانه ضعیف‌تری از تحلیل به سمت سهام حرکت می‌کند (البته در شرایط کنونی سواد تحلیلی حقیقی‌ها بسیار نسبت به گذشته پیشرفت کرده است) و علاوه بر این آگاهی کمتر نسبت به شرایط، معمولا حرکت این نقدینگی را با شجاعت بیشتری همراه می‌کرد. بر این اساس می‌توان علت هجوم نقدینگی را متوجه شد.

نکته دوم سرایت رفتار هیجانی به کل بازار است. باید در نظر داشت که معامله‌گران به‌خصوص حقیقی‌ها به شدت از فضای عمومی بازار اثر می‌پذیرند. در شرایط کنونی نیز هراس جا ماندن از قافله صعودی بورس با توجه به حافظه بازار از رشدهای تاخیری بورس پس از جهش ارزی، کافی است تا این رفتار به کل بازار سرایت کند. در بخش قبل به حافظه بازار از رشدهای پرشتاب بازار سال‌های نه‌چندان دور اشاره شد این موضوع علت رشدهای پرشتاب مانند روز گذشته را مشخص می‌کند.

در این خصوص فضای پیش از آغاز روند صعودی ناشی از اظهار نظر کارشناسان مختلف و همچنین رسانه‌ها نیز زمینه‌ساز جهش شاخص را فراهم می‌کنند. در معاملات دیروز بازار سهام نیز گرچه در ادامه روزهای گذشته معاملات تا حدودی کم‌رمق دنبال می‌شد اما هراس از عدم کسب بازدهی در روزهای آتی چاشنی هیجان را به موج نقدینگی به خصوص از سوی معامله‌گران حقیقی تزریق کرد. در این شرایط وضعیت بنیادی برای رشد سهام آماده است و بهانه‌ها نیز جرقه‌ای برای هجوم نقدینگی محسوب می‌شود.

دو نکته از گزارش‌های پیشین «دنیای اقتصاد»

در گزارش‌های پیشین «دنیای اقتصاد» و همچنین با جزئیات بیشتر از صنایع مختلف در «دنیای بورس» به این موضوع اشاره شده بود که فضا برای رشد سهام مهیا است اما نباید از صنایع و نمادهای مختلف انتظار بازدهی یکسان را داشت. در گزارش با عنوان «پازل ۱۲ تکه‌ای بورس تهران» به تفکیک صنایع مختلف در مسیر صعودی شاخص بورس پرداخته شد. همان‌طور که در این گزارش نیز عنوان شده بود صنایع کالایی همچنان می‌توانند در بورس تهران یکه‌تازی کنند.  

علاوه بر این از مطالب گزارش‌های پیشین مرور دو نکته خالی از لطف نیست. نخست اینکه بورس تهران نسبت به رشد نرخ دلار در اقتصاد کشور در ماه‌های اخیر بی‌واکنش بوده است. بر این اساس شاخص کل بورس تهران نسبت به اوایل دی ماه سال گذشته تغییر چندانی نداشته است این در حالی است که بر اساس نرخ‌های لفظی امروز بازار ارز، دلار در این مدت رشد بیش از ۴۰ درصدی را تجربه کرده است. در حالی‌که شرکت‌های کالایی به‌طور مستقیم از افزایش نرخ دلار منتفع می‌شوند بی‌واکنشی بورس به جهش ارز تنها به مثابه جمع شدن فنر بورس است که در انتظار اشاره‌ای برای آزادسازی انرژی ذخیره‌ شده است.

طی روزهای گذشته گرچه پیشنهاد وزارت صنعت درخصوص فرمول‌گذاری رانتی قیمت پایه فلزات در بورس کالا به منظور سرکوب مصنوعی تورم و به بهانه حمایت از تولید نگرانی‌هایی را میان فعالان بازار سهام به وجود آورده بود اما معاملات روزهای اخیر بورس کالا تا حدود زیادی خیال معامله‌گران را از این موضوع راحت ساخت. عملکرد ماهانه شرکت‌های کالایی در فروردین می‌تواند رشدهای پرشتاب قیمتی سهام را توجیه کند.

در شرایطی که قیمت جهانی کالاها افت شدیدی را نسبت به سقف قیمتی خود ماه‌های قبل تجربه نکرده است، جهش نرخ دلار مبالغ فروش شرکت‌ها را رشد خواهد داد. گرچه در بخش هزینه‌ای نیز شرکت‌ها با افزایش هزینه مواجه می‌شوند اما سرعت این رشد نسبت به فروش کمتر به نظر می‌رسد. بر این اساس اگر فروش شرکت‌های کالایی را به یک کیک بزرگ تشبیه کنیم هم اندازه کیک بزرگ‌تر می‌شود هم برشی که از این کیک جدا می‌شود بزرگ‌تر خواهد بود (افزایش حاشیه و مقدار ریالی سود ناخالص).

نکته دیگری که باید به آن توجه کرد رشد ارزش معاملات در بازار دیروز بود. «دنیای اقتصاد» در گزارش‌های بازار ابتدای سال ۹۷ با عنوان شروع سبز بازار سهام به این موضوع اشاره کرده بود که گرچه ارزش معاملات پایین است اما همین ارزش پایین معاملات نیز با توجه به فضای متفاوت معاملات کالایی‌ها امکان رشد این نمادها را فراهم می‌کرد. علاوه بر این به این موضوع نیز اشاره شده بود که رشد ارزش معاملات احتمالا با کوچ نقدینگی از دیگر گروه‌ها به سمت کالایی‌ها همراه خواهد بود. معاملات دیروز بورس تهران این موضوع را تایید می‌کند. با توجه به شرایط موجود ادامه این رویه دور از انتظار نیست اما این موضوع احتمالا در موج‌های بعدی می‌تواند جبران شود.

بررسی موج‌های صعودی احتمالی

در ادامه رشد قیمتی دیروز احتمالا کالایی‌ها همچنان به سیگنال‌های موجود واکنش مثبت نشان دهند. در این خصوص رویه نرخ دلار در بازار آزاد، عملکرد ماهانه شرکت‌ها، عملکرد واقعی سال مالی گذشته و رسیدن به فصل مجامع شرکت‌ها و تقسیم سود از انگیزه‌های صعود سهام به شمار می‌روند. اما موانعی نیز برای صعود بازار سهام مشاهده می‌شوند. در این میان همچنان ریسک سیاست‌گذاری اشتباه و استفاده از ابزار پولی مانند افزایش نرخ سود وجود دارد. این موضوع فرصت موجود درخصوص رشد نرخ دلار برای اقتصاد کشور را می‌تواند بار دیگر به تهدید تبدیل کند.

سیاست‌گذار نباید فراموش کند بخش قابل توجهی از تلاطم اقتصادی کنونی ریشه در وضعیت بغرنج بانک‌ها دارد. در حالی‌که افزایش نرخ دلار و در ادامه تورم می‌تواند به رشد دارایی بانک‌ها (سمت راست ترازنامه بانک‌ها) منجر شود و کفاف بدهی‌های قابل توجه بانک‌ها به سپرده‌گذاران را بدهد اما اگر از ابزار رشد نرخ سود استفاده شود به تبع رشد دارایی‌ها، بدهی‌های بانک (سمت چپ ترازنامه بانک‌ها) نیز با شتاب بیشتری رشد خواهد کرد و هزینه کنونی که اقتصاد با رشد افسارگسیخته دلار متحمل می‌شود بی‌فایده بوده و باید در انتظار رخداد دوباره این بحران با ابعادی بزرگ‌تر در آینده‌ای نزدیک بود. 

با توجه به این موضوع انتظار برای موج تورمی در اقتصاد کشور نیز وجود دارد. در این خصوص باید امید داشت که دولت به جای سرکوب مصنوعی تورم و انتظار برای جهش تورمی در آینده‌ای نه‌چندان دور کم‌کم به دنبال آزاد کردن تدریجی فنر تورمی در اقتصاد کشور باشد. با این سناریو در ادامه رشد نرخ دلار، افزایش تورم عمومی نیز دور از انتظار نیست. بر این اساس گرچه صنایع غیرکالایی مسیر نزولی را در پیش گرفته‌اند اما این وضعیت بسته به سرعت رشد صنایع کالایی می‌تواند در موج بعدی جبران شود.

به این ترتیب پس از رشد کالایی‌ها با انتظار برای موج تورمی یا حتی بدون موج تورمی دیگر نمادها نیز می‌توانند به تدریج از حالت رخوت خارج شوند. افزایش سودآوری شرکت‌ها به دنبال موج تورمی یا ارزش جایگزین صنایع بر اساس دلار از مواردی هستند که فعالان بورس در دوره‌های مختلف به آن واکنش نشان داده‌اند و در این خصوص می‌توانند موثر باشند.