نوسان‌های ارزی در آینه صنایع فرابورس

نخستین ماه معاملات فرابورس ایران در سال جاری با افت سه درصدی شاخص اصلی این بازار(آیفکس) پایان یافت. نماگر این بازار که در واپسین روز کاری سال گذشته در سطح ۱۰۹۶ واحد قرار داشت در جریان معاملات هفته نخست سال جدید، روند رو به رشدی را طی کرد و تا سطح یکهزار و ۱۱۳ واحد افزایش یافت و به این ترتیب رکورد تازه‌ای برای این متغیر ثبت کرد.

اما با اتمام تعطیلات نوروزی در روز پانزدهم فروردین‌ماه، شاهد بروز التهابات مجدد در بازار ارز، جهش بی‌سابقه نرخ دلار و در نتیجه نگرانی و عقب‌نشینی سهامداران در سمت خرید سهام و افت قیمت‌ها بودیم. بنابراین، از نیمه دوم این ماه، شاخص فرابورس با حرکت در مسیر نزولی، ضمن بازگشت به سطح یکهزار و ۵۵ واحد، در پایین‌ترین سطح خود طی یکصد روز گذشته (از دهم دی‌‌ماه) ایستاد. سرانجام، شاخص این بازار در آخرین روز معاملات، یعنی چهارشنبه هفته گذشته با صعود نسبی در سطح یک هزار و ۶۳‌واحد قرار گرفت.

 بهبود نسبی ارزش سهام در فرابورس طی دو روز انتهایی هفته گذشته را باید در فضای نسبتا متعادل بازار ارز جست‌وجو کرد. در واقع در هفته گذشته با اجرای سیاست‌های جدید بانک مرکزی در قبال بازار ارز، شاهد فروکش‌کردن هیجانات منفی و کاهش فشار فروش سهام و در نتیجه رشد نسبی شاخص بودیم. هر چند در نهایت، شاخص فرابورس زیان ۳ درصدی را در مقیاس ماهانه ثبت کرده است. چنان که اشاره شد، در نیمه نخست فروردین به دلیل فضای نیمه‌تعطیل بازارها تغییر جدی در دو سوی عرضه و تقاضای سهام صورت نگرفت و شاخص فرابورس رشد

ملایمی را تجربه کرد. به نظر می‌رسد وضعیت متعادل بازارها، در کنار حذف فشار فروش در معاملات اسفندماه و حرکت ملایم نرخ دلار در مسیر صعودی، محرک تقاضای سهام در بازه زمانی مزبور بوده است. اما این روند دوام چندانی نداشت و در نیمه دوم فروردین شاهد چرخش جدی در شاخص و اصلاح قیمت‌ها بودیم که عمدتا متاثر از دلار و نگرانی‌های اجتناب‌ناپذیر بیرون از بازار سهام بود.

با عبور از نیمه نخست و بازگشت بازارها به روند عادی خود، شاهد خودنمایی هیجان‌های سفته‌بازانه و شکل‌گیری فضای ملتهب در بازار ارز و سکه بودیم. رئیس کل بانک مرکزی و دیگر مقامات پولی علت اصلی جهش نرخ دلار در هفته سوم فروردین را به علل غیراقتصادی نسبت دادند. با این حال، چنین رویدادی با توجه به زمینه‌های اقتصادی برای رشد دلار از جمله حجم عظیم کل‌های پولی و رشد چشمگیر نقدینگی طی سال‌های اخیر پیش‌بینی‌پذیر بود و اغلب اقتصاددانان نیز پیش از این، نسبت به بازشدن فنر دلار هشدار داده بودند.

از این رو، می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که هم‌افزایی زمینه‌های اقتصادی و نگرانی‌های سیاسی، به ویژه نگرانی سرمایه‌گذاران از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، منجر به جهش بی‌سابقه نرخ دلار و رسیدن به مرز ۶ هزار تومان برای این متغیر شد. این رویداد مهم سبب شد تا بانک مرکزی که متولی حفظ ارزش پولی ملی است، مستقیما وارد عمل شود و با اعلام نرخ ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی به روند فزاینده و پرشتاب نرخ دلار خاتمه دهد. نتیجه‌ چنین سیاستی، سردرگمی و بروز رفتار هیجانی از سوی سهامداران در سمت خرید یا فروش سهام بود.

نوسان‌های ارزی در آینه صنایع فرابورس

اگر برآوردی از سهم سهام وابسته به دلار در بورس و فرابورس داشته باشیم، می‌توانیم نقش‌آفرینی نرخ دلار در دادوستد سهام را بهتر دریابیم. بررسی آمارها نشان می‌دهد حدود یک‌چهارم ارزش بازار اول و دوم فرابورس به صنایع کالایی این بازار تعلق دارد. از این رو، سهامی که به ترتیب زیر عناوین گروه‌های پتروشیمی، فلزات اساسی و فرآورده‌های نفتی دسته‌بندی می‌شوند، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم متاثر از نوسان نرخ ارز مبادله‌ای و بازار آزاد هستند.

در این بین، سهام زیرمجموعه گروه پالایشی یا فرآورده نفتی از رشد نرخ ارز مبادله‌ای منتفع می‌شوند و از سوی دیگر، اغلب سهام صنایع پتروشیمی و فلزات اساسی از تغییرات نرخ ارز آزاد تاثیر می‌پذیرند. همچنین، ذکر این نکته نیز لازم است که نرخ ارز مبادله‌ای در تغییر قیمت نهاده‌های تولیدی یا خوراک گروه پتروشیمی تاثیرگذار است. برخی گروه‌های دیگر نیز به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از نوسان ارز متاثر می‌شوند که در بین آنها می‌توان به گروه‌هایی مانند محصولات دارویی یا غذایی اشاره کرد که به واسطه واردات نهاده‌های تولید از افزایش یا کاهش نرخ ارز متضرر می‌شوند.

بنابراین بخش عمده ارزش سهام فرابورس از نوسان نرخ ارز اثر می‌پذیرد و ما با بررسی چند مورد می‌توانیم تصویر دقیق‌تری از تحولات یک ماه اخیر سهام فرابورس به دست دهیم. برای این کار، ما تاثیر قیمت دو سهام از بنگاه‌های بزرگ فرابورسی را بررسی می‌کنیم که بار اصلی تغییرات شاخص را به دوش می‌کشند. چنان که پیش از این اشاره شد، دو شرکت پتروشیمی مارون و پتروشیمی زاگرس که زیرمجموعه گروه پتروشیمی به شمار می‌روند، حدود ۴۰ درصد ارزش کل بازار را در اختیار دارند. از این‌رو، بیشترین تاثیر را بر شاخص فرابورس طی این دوره بر جا گذاشتند.

به واسطه ساختار صنعت پتروشیمی، نوسان نرخ ارز در هزینه و درآمد این شرکت‌ها تاثیر قابل‌توجهی خواهد داشت. برای مثال شرکت پتروشیمی زاگرس که عنوان بزرگ‌ترین‌ متانول‌ساز بازار سهام را یدک می‌کشد، به واسطه صادرات نزدیک به صددرصدی محصولاتش بیشترین تاثیر را از نرخ دلار می‌پذیرد. بنابراین همبستگی بسیار بالای ارزش سهام این بنگاه با نرخ دلار منجر به نوسان پردامنه قیمت سهام «زاگرس» طی روزهای اخیر شد. به‌طوری که عنوان بیشترین نقدینگی بازار اول و دوم فرابورس جذب سهام این نماد در مقیاس ماهانه شد.

از سوی دیگر، طی دو هفته گذشته شاهد قیمت‌گذاری محصولات فلزی و پتروشیمی در بورس کالا بودیم. فرآیند نرخ‌گذاری قیمت محصولات کالایی در بورس کالا طی دو هفته اخیر نشان داد که اعلام نرخ جدید برای دلار، قیمت پایه محصولات کالایی را تحت‌فشار قرار داده است. مبنای قیمت‌گذاری محصولات کالایی در بورس کالا نرخ دلار بازار آزاد است که با اعلام نرخ جدید از سوی دولت، یعنی ۴ هزار و ۲۰۰ تومان برای دلار شاهد فشار بر قیمت‌ مواد خام بودیم. محصولات پلیمری پتروشیمی -که مارون نیز یکی تولیدکنندگان آن است- در آخرین جلسات معاملاتی بورس کالا با کاهش قیمت پایه و پایانی مواجه شدند و همین امر در تقاضای سهام شرکت‌های وابسته از جمله «مارون» منعکس شد.

اما افت شاخص تنها مختص کاهش قیمت در صنایع بزرگ و کالایی نبود و اغلب گروه‌های فرابورسی افت شاخص را در مقیاس ماهانه ثبت کردند. به عبارت دقیق‌تر، شاخص ۲۰ صنعت از صنایع ۲۴گانه فرابورس طی معاملات ماه فروردین با کاهش مواجه شد. در این میان شاخص گروه محصولات کاغذی ضمن افت بیش از ۱۶‌درصدی، بیشترین کاهش شاخص را طی یک ماه گذشته در بین صنایع فرابورس به ثبت رساند.

صنایع کوچکی چون گروه رایانه، زراعت و کانه‌های غیرفلزی فرابورس نیز در یک ماه اخیر به ترتیب سقوط ۵/ ۱۴، ۱۳ و ۱۳ درصدی را ثبت کردند و در رتبه‌های دوم تا چهارم جدول صنایع با بیشترین افت شاخص در ماه فروردین قرار گرفتند. در بین گروه‌های بزرگ فرابورس، شاخص صنعت فلزات اساسی بیش از ۴ درصد کاهش یافت. سهام گروه پالایشی نیز که انتظار می‌رفت با رشد قیمت نفت به سطحی فراتر از ۷۰ دلار و همچنین افزایش ۱۱ درصدی نرخ ارز مبادله‌ای با استقبال از سوی سهامداران روبه‌رو شود، به دلیل حاکمیت فضای منفی بر بازار همچون شاخص گروه پتروشیمی افت ۵/ ۲ درصدی را ثبت کرد.

از سوی دیگر، در فضای منفی حاکم بر بازار طی معاملات فروردین ماه، دو گروه فرابورسی با رشد شاخص مواجه شدند. در واقع، گروه عرضه برق و گاز در صدر فهرست صنایع به لحاظ بازدهی قرار گرفت و رشد ۶/ ۱ شاخص را به ثبت رساند. شاخص گروه واسطه‌گری مالی نیز در بازه زمانی مزبور با رشد ناچیز ۲/ ۰ درصدی مواجه شد تا در کنار گروه عرضه آب، برق و گاز جزو صنایعی باشند که رشد بازدهی را ثبت کرده‌اند. شاخص دو گروه قند و شکر و سیمان نیز تغییر معناداری در فروردین‌ ثبت نکردند. عدم تغییر شاخص گروه سیمان، توقف تک‌نماد این گروه یعنی نماد معاملاتی سیمان‌لار‌سبزوار بود. از سوی دیگر، چنانکه اشاره شد با افزایش تحرک سهامداران در نماد معاملاتی پتروشیمی زاگرس، بیشترین نقدینگی طی دادوستدهای فروردین‌ماه در سهام گروه پتروشیمی فرابورس گردش داشت.

به عبارت دقیق‌تر، سهامداران فرابورس حدود ۸۲ میلیارد تومان سهم متعلق به گروه پتروشیمی را در یک ماه گذشته بین خود دست‌به‌دست کرده‌اند. به عبارت دیگر، نزدیک به ۲۷ درصد از ارزش معاملات خرد سهام در بازارهای اول و دوم به این صنعت تعلق داشته است. همچنین ۲۳ درصد از جریان نقدینگی در بازار اول و دوم جذب سهام گروه فلزات اساسی شد. بنابراین  بیش از نیمی از ارزش معاملات خرد سهام به این دو گروه بزرگ تعلق داشته است. افزون بر این، گروه محصولات غذایی نیز به لطف استقبال سهامداران از نماد تازه‌وارد تبرک در رتبه سوم جدول صنایع با بیشترین ارزش معاملات قرار گرفت و بیش از ۱۱ درصد ارزش معاملات خرد سهام را به خود اختصاص داد.

روند باثبات بازدهی در بازار بدهی

با وجود تلاطم نسبتا زیاد در قیمت سهام و رفت‌و برگشت شاخص فرابورس طی یک ماه گذشته، بازار بدهی روند باثباتی را به لحاظ حجم و ارزش معاملات و همچنین میزان بازده اوراق تجربه کرد.

در روزهای پایانی سال گذشته به دلیل ترافیک عرضه اوراق خزانه شاهد فشار روی قیمت اوراق و در نتیجه افزایش بازده کل در این بازار بودیم؛ به‌طوری که میانگین نرخ سود موثر اوراق خزانه در روزهای پایانی اسفندماه(۲۶ اسفند) تا محدوده فراتر از ۲۴ درصد افزایش یافت. سپس در دو روز پایانی اسفند ماه با کاهش فشار فروش شاهد رشد قیمت اوراق خزانه و بازگشت نرخ سود موثر به محدوده ۲۱ درصد بودیم. این روند طی یک ماه گذشته نیز در معاملات اوراق خزانه منعکس شد. هر‌چند از شدت جریان نقدینگی در این بازار اوراق خزانه کاسته شد اما برآیند دو نیروی عرضه و تقاضا طی یک ماه گذشته حاکی از روندی پایدار است.

در مجموع میانگین روزانه ارزش معاملات اوراق خزانه در فروردین ماه حدود ۴۳ میلیارد تومان بود(این رقم برای معاملات اسفندماه ۱۱۱ میلیارد تومان بوده است). اما با وجود کاهش ۶۰ درصدی ارزش معاملات اوراق خزانه میانگین نرخ سود موثر این اوراق در محدوده ۲۰ تا ۲۱ درصد نوسان داشت که نشان‌دهنده انتظارات فعالان بازار بدهی به نرخ سود بدون ریسک است.