۶ ریسک صنایع بورسی از نگاه نشریه «پلاتس»

شامگاه سه‌شنبه ۱۸ اردیبهشت ماه رئیس‌جمهوری آمریکا به‌صورت رسمی خروج این کشور از توافق هسته‌ای با ایران را اعلام کرد. ترامپ علاوه بر خروج آمریکا از برجام، به اعمال تحریم‌های اقتصادی جدید اشاره کرد. هرچند به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، همچنان ایران به دوران قبل از برجام بازنخواهد گشت، اما نمی‌توان این موضوع را انکار کرد که ممکن است تصمیم ترامپ تاثیرات عمده‌ای بر بخش نفت، گاز طبیعی، فلزات و پتروشیمی داشته باشد. اثرات این تحریم‌ها را می‌توان درخصوص بازار سهام ایران بررسی کرد.

در حال حاضر بیش از نیمی از بازار سهام ایران را شرکت‌های مرتبط با بخش‌های نفت و گاز، پتروشیمی و فلزات تشکیل می‌دهند. صنایع مختلف بورسی همچون پتروشیمی، پالایش، فلزات، حمل‌و‌نقل، خودرو و حتی سرمایه‌گذاری‌ها و بیمه‌ای‌ها نیز می‌توانند از تحریم‌های احتمالی اثر بپذیرند. در این خصوص پلاتس در گزارشی به بررسی تاثیر اعمال مجدد تحریم‌های خزانه‌داری آمریکا بر بخش نفت و گاز، پتروشیمی و فلزات ایران پرداخته است.

فلزات

به عقیده پلاتس تحریم‌های آمریکا می‌تواند از سرعت رشد ظرفیت تولید فولاد ایران بکاهد. پس از توافق هسته‌ای ایران تصمیم گرفت تا ظرفیت تولید فولاد خود را از ۳۲ میلیون تن در سال به ۵۵ میلیون تن تا سال ۲۰۲۵ میلادی (۱۴۰۴ شمسی) برساند. باید توجه داشت تحریم‌های جدید دارای وجه مالی قوی بوده و هدف آن، کاهش سرمایه‌گذاری و اتصال به سیستم بانکی بین‌المللی است. به این ترتیب انتظار توقف و آسیب جدی به طرح‌های سرمایه‌گذاری زنجیره تولید فولاد وجود دارد. توافق هسته‌ای مجالی را برای شرکت‌های تجهیزاتی اروپا به منظور سرمایه‌گذاری و افزایش حضور در بخش فولاد ایران مهیا کرده بود.

حال در این شرایط انتظار می‌رود پروژه‌های فولادی پس از اعمال تحریم‌ها با مشکلات جدی در زمینه تامین مالی مواجه شوند.  حوزه صادرات نیز برای شرکت‌های فعال در این صنعت اهمیت ویژه‌ای دارد. در حال حاضر با توجه به رکود فعلی اقتصاد ایران و انتظار تداوم آن، صادرات رگ حیاتی صنعت فولاد است. ایران در سال‌های اخیر تبدیل به صادرکننده بزرگی در بازار فولاد شده است؛ چرا که بازار داخلی این کشور توانایی جذب میزان تولید کنونی را نداشته و مازاد تولید به بازارهای دیگر کشورها سرازیر می‌شود.

میزان صادرات فولاد و آهن اسفنجی ایران به گفته اتحادیه تولیدکنندگان فولاد این کشور در سال مالی منتهی به مارس ۲۰۱۸، از ۹ میلیون تن فراتر رفته و میزان صادرات محصولات نیمه ساخته فولادی مانند بیلت و اسلب نیز با رشد سالانه‌ ۸۴ درصدی به ۸۷/ ۶ میلیون تن رسیده است. به گفته این نهاد ایران تصمیم دارد میزان صادرات فولاد و آهن اسفنجی خود را در سال مالی منتهی به مارس ۲۰۱۹ را به ۱۲ تا ۱۳ میلیون تن افزایش دهد.

در حال حاضر کاهش ارزش ریال در مقابل دلار، سطح رقابت‌پذیری صنعت فولاد ایران را افزایش داده است تا رسیدن به هدف صادرات مورد نظر، بیش از گذشته در دسترس باشد. به علاوه اکثر مشتریان ایران بدون استفاده از روش L/‎ C و گشایش اعتبار اسنادی و عمدتا از طریق معامله‌گرانی که ارتباطی با آمریکا ندارند، انجام می‌شود که خود می‌تواند صادرکنندگان محصولات فولادی را  از تحریم‌های آمریکا مصون نگه دارد.

پالایش و پتروشیمی

پیش از اجرایی‌ شدن برجام مشکلات زیادی برای توسعه صنعت پالایش و پتروشیمی مشاهده شد. مشکل اخذ لایسنس‌های لازم برای اجرای طرح پتروشیمی و همچنین کیفی‌سازی پالایشگاه‌ها یکی از مشکلات اساسی است که احتمالا این صنعت در مسیر توسعه با آن مواجه خواهد بود.  به عقیده پلاتس با وضع مجدد تحریم‌های آمریکا بر ضد ایران، برنامه ایجاد ۴/ ۴ میلیون تن ظرفیت تولید پلی اتیلن ایران که قرار بود تا سال ۲۰۲۵ به اجرا درآید، در هاله‌ای از ابهام قرار می‌گیرد. تحریم‌های جدید مشکلاتی را در زمینه تامین مالی۶۰ میلیارد دلاری این پروژه‌ها ایجاد خواهد کرد و ورود تکنولوژی از سوی شرکت‌های بین‌المللی به ایران را مختل خواهد کرد.

نفت

بازگشت تحریم‌ها در بخش نفت، فضای کلان اقتصادی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. افت درآمد دولت بر شدت کسری بودجه ساختاری اقتصاد کشور خواهد افزود و بزرگترین پیمانکار اقتصاد ایران (دولت) را ملزم به کنار گذاشتن طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای در مسیر رشد اقتصادی خواهد کرد. براساس نظرسنجی موسسه پلاتس از تحلیلگران بازار انرژی، تحریم‌های نفتی آمریکا بر علیه ایران در ابتدا کمتر از ۲۰۰ هزار بشکه از صادرات نفت کشور را کاهش خواهد داد و در بازه ۶ ماهه نیز میزان افت صادرات ایران کمتر از ۵۰۰ هزار بشکه در روز خواهد بود.

در این میان به نظر می‌رسد با همراهی متحدان آمریکا در شرق آسیا یعنی ژاپن و کره جنوبی و کاهش خرید نفت از سوی این کشورها، صادرات نفت ایران نیز در نیمه ابتدایی سال ۲۰۱۹ به میزان ۲۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یابد. برخی از تحلیلگران بر این باورند که اجرای این تحریم‌ها در نهایت می‌تواند یک‌میلیون بشکه از صادرات نفت ایران در روز را مختل کند.

از سوی دیگر به گفته آژانس بین‌المللی انرژی، در حال حاضر اوپک دارای ظرفیت مازادی برابر با ۴۱/ ۳ میلیون بشکه در روز است که این ظرفیت می‌تواند در فاصله ۹۰ روز به مدار تولید وارد شود، عمده این ظرفیت در اختیار عربستان سعودی است. در حال حاضر ۷۰۰ هزار بشکه از نفت خام ایران در روز به اروپا صادر می‌شود. در شرایط کنونی به نظر می‌رسد پالایشگاه‌های اروپایی در حال آماده‌سازی خود برای بازگشت تحریم‌ها هستند.  در این میان وزیر اقتصاد ترکیه اعلام کرده که این کشور تصمیمی برای تغییر روابط تجاری با ایران ندارد. ایران در دو دهه گذشته بزرگ‌ترین‌ تامین‌کننده نفت خام ترکیه بوده است.

گاز طبیعی

ایران پس از روسیه بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد، با وجود این، میزان صادرات این محصول از سوی ایران چندان قابل توجه نیست. در حال حاضر روزانه ۴۰ میلیون متر مکعب از گاز طبیعی ایران به ترکیه، عراق و ترکمنستان صادر می‌شود. با وجود این، ایران قصد دارد به سرعت میدان‌های گازی پارس جنوبی را توسعه دهد تا سهم خود را در بازار صادراتی گاز طبیعی افزایش دهد. در این میان تحریم‌های آمریکا می‌تواند مشکلاتی را برای حضور شرکت‌های غربی از جمله توتال در پارس جنوبی پدید آورد. با وجود این توتال در حال لابی کردن در واشنگتن است تا بتواند از معافیت‌هایی در زمینه تحریم‌های آمریکا برخوردار شود.

حمل‌و‌نقل

صنعت حمل‌ونقل‌ از دیگر صنایع بورسی است که در صورت بازگشت تحریم‌ها متاثر می‌شود، چرا‌که خروج آمریکا از برجام به معنای بازگشت تحریم‌های مستقیم علیه فعالیت‌های بنادر ایران در کنار تحریم‌های خطوط کشتیرانی خواهد بود. در حال حاضر ۱۳ قرارداد به ارزش ۱۰۰ هزار میلیارد ریال در دسامبر گذشته میان بخش خصوصی ایران و سازمان بنادر و دریانوردی به امضا رسیده است. بازگشت دوباره تحریم‌ها احتمالا زیر پای این طرح‌ها را خالی خواهد کرد که شامل نوسازی بندر شهید رجایی، بزرگ‌ترین بندر ایران و یک پایانه جدید در بندر امام خمینی به ارزش ۲۴۰ میلیون دلار است. بازگشت تحریم‌ها به‌صورت بالقوه به بندر چابهار نیز ضربه خواهد زد.

خودرو

در شرایطی که تحریم‌های آمریکا مجددا در ۹۰ و ۱۸۰ روز آینده اعمال خواهد شد، سوال اصلی عملکرد کشورهای دیگر به خصوص اروپایی‌ها در مقابل این جریان است. هر چند کشورهای اروپایی در حال حاضر بر پایبندی به برجام تاکید کرده‌اند اما همان‌طور که اشاره شد باید دید تا چه زمانی زیر فشار آمریکا که احتمالا روز‌به‌روز بیشتر خواهد شد، دوام می‌آورند. بلافاصله پس از خروج آمریکا از توافق برجام، سفیر آمریکا در آلمان به شرکت‌های آلمانی دستور داد تا در طول مهلت تعیین‌شده، قراردادهای خود را با ایران متوقف کنند. 

فرانسه فردای خروج آمریکا از برجام بر پایبندی خود در برجام تاکید کرد. در سال‌های قبل و پس از اجرای برجام مجامع خبری پر شد از اخبار مربوط به خروج پژو از ایران. این‌بار اما فرانسه سرمایه‌گذاری بسیار بیشتری در بازار خودروی ایران کرده است و به اعتقاد بسیاری دلیلی برای همسو شدن با آمریکا ندارد و ممکن است رنو و پژو همچنان در ایران بمانند. اما همه چیز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.