چرا نفت خام سبک در بورس انرژی مشتری ندارد؟

آبان امسال برای اولین بار یک میلیون بشکه نفت خام سبک در بورس انرژی عرضه شد که در نهایت سه خریدار، ۲۸۰ هزار بشکه نفت را به قیمت هر بشکه ۷۴ دلار و ۸۵ سنت خریدند. در ادامه عرضه نفت در بورس انرژی، ۲۰ آبان امسال ۷۰۰ هزار بشکه نفت خام سبک ایران برای دومین مرحله عرضه شد و به قیمت هر بشکه ۶۴.۹۷ دلار به فروش رسید. در نتیجه قیمت هر بشکه نفت در بورس ایران حدود ۱۰ دلار نسبت به بار اول کاهش یافت. عرضه نفت خام در بورس انرژي را شورای عالی هماهنگی اقتصادی با هدف متنوع‌سازی روش‌های فروش نفت به‌صورت ارزی تصویب کرد. براساس این طرح، وزارت نفت مي‌تواند با استفاده از ظرفیت بخش‌خصوصی برای صادرات، نفت خام و فرآورده‌های نفتی را به قیمت رقابتی، در بورس داخل کشور به فروش برساند. به اين معنا كه بالاترين مرجع تصميم‌ساز اقتصادي كشور چنين تصميمي را اتخاذ كرده است. با اين حال از همان ابتدا بسيار ي از كارشناسان اين حوزه چنين تصميمي را در شرايط فعلي اقتصاد كشور مناسب نمي‌دانستند. با اين حال اين تصميم اجرايي شد و تا به امروز چهار مرحله از عرضه نفت خام در بورس انرژي اتفاق افتاده كه به نظر مي‌رسد اين عرضه‌ها نتوانسته چندان موفق عمل كند.

قيمت‌گذاري رقابتي

در همان زمان كه زمزمه‌هاي ورود نفت خام به بورس شنيده مي‌شد، سید علی حسینی، مدیر‌عامل بورس انرژی در گفت‌وگو با فارس گفته بود: به نظر می‌رسد عرضه نفت خام بر مبنای قیمت پایه و در حدی تعیین شود که امکان مانور امور بین‌الملل شرکت ملی نفت برای تخفیف فراهم شود. بر اساس مصوبه‌ای که منتشر شده، وزارت نفت می‌تواند با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی برای صادرات، نفت خام و فرآورده‌های نفتی را به قیمت رقابتی در بورس انرژی به فروش برساند. سازوکار قیمت‌گذاری در بورس نفت به‌طور رقابتی خواهد بود و هر‌گونه رقابت معکوس قیمتی در این بازار منتفی است. فقط برای عرضه نفت خام انتظار می‌رود رقابت بر اساس تعیین قیمت پایه یا تعیین حد مشخصی برای مانور اداره امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران برای ارائه تخفیف پایین تر از قیمت پایه وضع شود. معاملات بورس نفت بر اساس ریال ایران منتفي است و مبنای معاملات در این بازار، ارزی خواهد بود. مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی دولت برای عرضه نفت‌خام در بورس انرژی گامی مهم در زمينه استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه کشور است.

حذف یارانه‌های سوخت

در خصوص موضوع ورود نفت به بورس انرژي، محمود خاقاني، كارشناس بين‌المللي انرژي نيز چندي پيش به «قانون» گفته بود: این تصمیم، اقدام تازه ای نیست و دردولت دهم نيز چنین تصمیمی اتخاذ شد که به دلايل مختلف به اجرا درنیامد. کارشناسان آشنا به سوابق بورس بین‌المللی نفت ایران از این بابت و از تصمیم وزارت نفتی که مهندس زنگنه در رأس آن است، متعجب هستند که چرا مهندس زنگنه به برنامه و تصمیم‌های خوبی که قبل از دولت نهم و دهم در وزارت نفت برنامه‌ریزی شده بود، بازنگری نمی‌کند؟ درآن دوران هدف از حذف یارانه‌های سوخت تعریف شده بود تا این روزگاری را که در آن به سرمی‌بریم، تجربه نکنیم. در دولت‌هاي قبل از دولت نهم برنامه حذف يارانه‌هاي سوخت به صورت علمي مطالعه و آماده براي اجرا بود. يكي از مشكلات عمده‌اي كه شركت ملي پالايش و پخش فرآورده‌هاي نفتي ایران با آن روبه‌رو بود، صادرات فرآورده‌هاي نفتي نظيرقير بود كه خريداران از شركت نفت با قيمت بسيار ارزان به طور مثال تني ده دلار مي‌خريدند و تني ۱۸۰ دلار به خارج صادر مي‌كردند. مهندس زنگنه که در آن روزگار وزير نفت بود، دستور داد كه با تعريف و مطالعه بازار بورس بين‌المللي نفت ايران به منظور ثبت و رديابي تجارت فرآورده‌هاي نفتي براي آماده‌سازي واگذاري سهام پالايشگاه‌ها به مردم اقدام شود تا از رانت‌خواري عده اي معدود جلوگيري به عمل آيد. متاسفانه همه آن زحمات در دولت نهم و دهم هدر رفت و مافیاهای نفتی پا به عرصه وجود گذاشتند که با تصمیمات تحریم صنعت نفت ایران در واشنگتن همراه بودند و این روزها بیش از هرزمان می‌توان وجود وحضور آن‌ها را در بازار ارز و کالا و خدمات حس کرد. قاچاقچیان فرآورده های نفتی که به اصحاب ثروت و قدرت نیز تبدیل شده‌اند. بورس بين المللي نفت ايران در تاريخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۳ در جزيره كيش با هدف عرضه و تجارت فرآورده های نفتی به ثبت رسيد. هدف در آن زمان رهاسازي اقتصاد نظام جمهوري اسلامي ايران از وابستگي به «اقتصاد دلاري» يعني درآمد هاي نفت خام بود اما رانت‌خواران از پرداخت يارانه سوخت با تلاش زيادي كه به عمل آوردند، موفق شدند مجلس هفتم را متقاعد كنند و با تثبيت قيمت بنزين در بودجه، قبل از پایان کار دولت هشتم (ليتري۸۰تومان) به بهانه جلوگيري از افزايش تورم وپس از آن با تصويب اولين بودجه دولت نهم كه كاملا به درآمدهاي نفتي (اقتصاد دلاري ) وابسته بود، اجراي برنامه‌هاي علمي و منطقي حذف يارانه‌هاي سوخت را متوقف كنند. در نتیجه موضوع بورس بين‌المللي نفت ايران (جزیره کیش) به تدریج به فراموشي سپرده شد و حق‌الزحمه كنسرسيومي متشكل از یک شرکت وابسته به سازمان كارگزاران بورس اوراق بهادار تهران و شركت بين المللي ويمپل نيز توسط كارفرما (وزارت نفت) پرداخت نشد.

راهكاري براي شفافيت

در مقابل اين ديدگاه كارشناساني نيز وجود دارند كه عرضه نفت خام در بورس را براي فضاي اقتصادي كشور مفيد مي‌دانند در این راستا محمد اسکندری، کارشناس بازار سرمایه، چندي پيش بر لزوم حرکت به سوی اوراق بهادارسازی بورس نفت تاكيد كرد و گفت: بورس‌های دنیا به اين شيوه و به صورت بورس spot نیست. بورس futures است. ما معمولا معاملات forward را هم معامله نمی‌کنیم. با اوراق بهادارسازی، قابلیت معاملات مجدد به طوری که عموم مردم بتوانند وارد سرمایه گذاری و خرید نفت برای بلند‌مدت شوند، به وجود می‌آید، اما تحویل توسط کسانی که صادرکننده‌اند یا کسانی که پالایشگاه دارند انجام شود. به نظر من ما باید عرضه نفت به پالایشگاه‌ها را هم باید در بورس با اوراق بهادارسازی انجام دهیم. به هیچ عنوان نباید به بورس به منزله راهکار کوتاه مدت دور زدن تحریم نگاه کرد. راه اندازی بورس نفت برای شفافیت، اعتماد به بخش خصوصی، تنوع در ابزار‌های معامله نفت و کشف قیمت مناسب و آرام آرام تبدیل شدن به مرجع قیمتی در منطقه اجرا می‌شود.

چهارمين عرضه

روز گذشته در حالی چهارمین مرحله عرضه نفت خام در بورس انرژی انجام شد که در مرحله قبل به دلیل حاضر نشدن خریداران در صف تقاضا، هیچ معامله ای انجام نشد. در این میان اميرحسين تبیانیان، نماینده شرکت ملی نفت در بورس انرژی، به اقتصاد آنلاين گفت: در صدد سهل‌تر شدن شرایط عرضه هستیم. در این مرحله از عرضه قیمت پایه ۵۶.۲۴ دلار در نظر گرفته شده است که البته دامنه نوسان نیز دارد که بسته به قیمت‌های پیشنهادی خریداران این پایه قیمتی می‌تواند تغییر کند. اما سایر شرایط عرضه چهارم به مانند عرضه سوم است؛ یعنی حجم به میزان یک میلیون بشکه و با تسویه ۱۰۰ درصد ریالی و ۹۰ روزه که البته شش درصد مبلغ را خریدار به عنوان پیش پرداخت تا دو ساعت قبل از شروع عرضه باید پرداخت نماید. وظیفه شرکت ملی نفت، عرضه نفت خام در بورس انرژی هر دو هفته یک بار است و طبق قرار قبلی که عرضه سوم در تاریخ اول بهمن انجام شد و به تعهد خود عمل كرديم. همچنین عرضه پنجم نیز در دوشنبه دو هفته آینده انجام خواهد شد. بهبود مستمر فضای معاملاتی نفت در بورس انرژی در دستور کار شرکت ملی نفت خواهد بود و دنبال این هستیم که تا حد امکان شرایط را تسهیل کنیم. اما دو موضوع تعیین کننده که اقبال بازار و جهت گیری قیمتی نفت در معاملات جهانی در این خصوص بسیار حائز اهیمت است. وی مجددا یادآوری کرد که تنها زمانی معامله در بورس انجام می شود که قیمت های پیشنهادی خریداران در محدوده مورد قبول شرکت ملی نفت قرار داشته باشد. طی این هفته و هفته گذشته، خریدارانی مستقیما و یا از طریق کارگزاری‌ها با شرکت ملی نفت تماس داشته و شرایط را جویا شده‌اند اما سازوکار بورس به نحوی است که تنها زمانی می‌توان به قطعیت گفت که خریدارانی حاضر به معامله شده‌اند که پیش پرداخت را قبل از آغاز معاملات در حساب تسویه وجوه نزد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی قرار دهند و پس از آن است که مجوز حضور پیدا می‌کنند. زمان واریز پیش پرداخت در حالت عرف تا دو ساعت قبل از شروع معاملات است که البته صلاح‌دید این موضوع در اختیار سازمان بورس بوده و ممکن است با توجه به شرایط برخی خریداران، این زمان تغییر کند.روز گذشته چهارمین مرحله عرضه نفت در بورس انرژی به حجم یک میلیون بشکه انجام شد که کارگزار ناظر این معاملات کارگزاری خبرگان سهام بود. عرضه چهارم در حالي بدون مشتري انجام شد كه سومين عرضه نفت خام در بورس در دو هفته قبل بدون مشتري مانده بود. در عرضه سوم مهلت پرداخت حصه نقدی خرید نفت تا ساعت ۱۷:۳۰ همان روز تمدید شد، اما در نهایت نفت خام سبک ایران به ریال هم خریداری پیدا نکرد. حال بايد ديد وزارت نفت در خصوص بدون مشتري ماندن نفت در بورس چه چاره‌اي خواهد انديشيد و به چه نحوي اقدام به ادامه اين روند خواهد كرد.