آموزش «حوزه علمیه»محور | ماموریت‌های جدید «طلاب» در مدارس؛ با مقتضیات کنونی جامعه همخوانی دارد؟

روزنامه توسعه ایرانی: هر چند شواهد و اخبار رسمی، نشان می‌دهد که بسیاری از معترضان در گروه‌های سنی دانش‌آموزی قرار دارند و جامعه‌شناسان مکررا از انشقاق بین آموزه‌های مدارس با سبک زندگی و علاقه‌مندی‌های دانش‌آموزان می‌گویند؛ دستور کار مسئولان امر در حوزه فرهنگی و آموزشی به رغم درنظرگرفتن فضای کنونی همان است که چند دهه پیش تبیین شده بود؛ به طوری که هنوز از «تقویت باورهای اعتقادی دینی و اسلامی دانش‌آموزان» با همان رویکردهای سابق و با غلظت بیشتر سخن رانده می‌شود.

چند روزی است که بار دیگر مسئولان ذی‌ربط از ماموریت‌های جدید «طلاب» در مدارس خبر می‌دهند و باز هم از تشدید «ترویج سبک زندگی ایرانی- اسلامی و مشاوره با رویکرد اسلامی» و مواردی از این دست یاد می‌کنند. کلیدواژه‌هایی که در سال‌های اخیر برای بسیاری از نوجوان و جوانان و حتی میانسالان همواره یادآور محدودیت و کنترل بیشتر بوده است و فضای کنونی ایجاب می‌کند که طرح دوباره آنها با احتیاط بیشتر و با در نظر گرفتن جوانب امر صورت گیرد.

این خیز دوباره برای ورود به مدارس در قالب‌های یاد شده در حالی است که دی ماه سال گذشته علیرضا اعرافی، مدیرحوزه‌های علمیه کشور اعلام کرد که«بیش از ۴ هزار خواهر و برادر(طلبه) از طریق آزمون به آموزش و پرورش اعزام کردیم». این در حالی است حمید نیکزاد، دبیر ستاد همکاری‌های حوزه علمیه و آموزش و پرورش شهریورماه ۱۴۰۱ به خبرگزاری ایرنا گفته بود که ۲۰ هزار طلبه در مدارس سراسر ایران حضور دارند.

اگرچه مسئولان امر همواره از برنامه‌های جدید در این باره می‌گویند، اما مروری بر اخبار نشان می‌دهد؛ برنامه‌های جدید بیشتر معطوف بر ورود به حوزه‌های جدید است. حوزه‌هایی که پیشتر در دستور کار نبود. مواردی چون مشاوره‌های روانشناسی یا تدریس کتبی از میان اهالی حوزه و روحانیون.

همین سال گذشته بود که انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی و روسای هفت انجمن تخصصی علوم اجتماعی و تاریخ با انتشار نامه‌‌‌هایی خطاب به وزیر آموزش و پرورش نسبت به اجازه استخدام به طلاب حوزه‌های علمیه به عنوان دبیر ادبیات،‌ تاریخ و علوم اجتماعی دبیرستان‌های کشور، اعتراض کردند. این اعتراض به شکل دیگری در ماه‌های اخیر از سوی انجمن روانشناسان کشور به دلیل طرح مجلس برای ارائه خدمات روانشناسی طلاب در مدارس هم تکرار شد.

 حرکت به سمت آموزش «حوزه علمیه»محور

هفته گذشته رئیس سازمان مدارس غیردولتی و مشارکت‌های مردمی وزارت آموزش و پرورش یکی از کسانی بود که بر موضع پررنگ کردن نقش حوزه علمیه تاکید کرد و گفت: «همکاری بین حوزه علمیه و آموزش و پرورش در تاسیس مدارس غیردولتی گام موثری است؛ باید در آموزش و پرورش به سمت تاسیس مدارس غیردولتی بر پایه حوزه علمیه حرکت کنیم و حوزه علمیه خود بنیان‌گذار مدارس غیردولتی باشد».

به گفته احمد محمودزاده، براساس سند تحول بنیادین هدف، تربیت دانش‌آموز در تراز انقلاب اسلامی است که این تربیت مستلزم همکاری و مشارکت سایر دستگاه‌ها و نهادها است.

همچنین حمید نیکزاد، دبیر ستاد همکاری‌های حوزه علمیه و آموزش و پرورش با اشاره به جذب سه هزار طلبه موفق در نقاط حاشیه‌ای شهرها و مناطق کم‌برخوردار گفت که « علاوه بر حُسن استفاده از توانمندی‌های روحانیون نخبه و علاقه‌مند در زمینه تعلیم و تربیت و توجه مطلوب به ساحت اعتقادی، عبادی، اخلاقی دانش‌آموزان، در دوره جدید همکاری ستاد تلاش شده است تا در کنار افزایش کمیت به کیفیت حضور افراد نیز اندیشیده شود و اقدامات ضروری به عمل آید».

کیفیت و کمیت یاد شده در اظهارات نیکزاد علاوه بر اشاره به استخدام و گسیل طلبه به مدارس سراسر کشور، بازنگری در کتاب‌های درسی، راه‌اندازی مدارس و پیش‌دبستانی زیر نظر حوزه و انواع و اقسام مشاوره‌ها در مدرسه است.

در حالی که برخی آموزه‌های پرشمار مذهبی ارائه شده در کتب درسی را فاقد تاثیر‌گذاری لازم در کودکان و نوجوانان می‌دانند، نیکزاد اما گناه آن را به غفلت سال‌های گذشته معطوف کرده و گفت: «ضعف در سواد دینی و اعتقادی به حدی رسیده است که حتی برخی دانش‌آموزان در ابتدائیات و ضروریات دین سوال و ابهام اساسی دارند».

سابقه استخدام روحانیون در آموزش و پرورش

در حالی که پس از انقلاب، روحانیون در بسیاری از نهادها و سازمان‌ها استخدام و حتی مناصب عالی زیادی را نصیب خود کردند؛ آموزش و پرورش به دلایل مختلفی چون استفاده از نیروهای تخصصی در بحث معلمی و همچنین حقوق اندک برای این قشر چندان محل جذابی شمرده نمی‌شد.

درآبان ماه سال ۹۶، احمدرضا هدایتی، یادداشت‌نویس روزنامه کیهان در مطلبی با عنوان «اگر یک روحانی در هر مدرسه به کار گرفته شود...» نوشت: «با وجود اینکه پس از انقلاب شکوهمند اسلامی، تلاش‌های زیادی برای ایجاد فضای معنوی و ارائه محتوای دینی، مبتنی بر اصول و ارزش‌های اسلامی در مدارس صورت گرفته، اما به ‌نظر می‌رسد، از یک‌سو به علت رسوخ و نفوذ برخی رویکردها و جریانات داخلی و خارجی (مانند؛ سند ۲۰۳۰) به نظام آموزشی و از سوی دیگر به علت تأثیر منفی فضای مجازی و برنامه‌های‌ دین‌زُدایانه‌ شبکه‌های ماهواره‌ای بر جامعه، اقدامات صورت گرفته از سوی مسئولین کشور، تا حدود زیادی اثربخشی خود را از دست داده است». او با ارائه پیشنهاد به کارگیری روحانیون در مدارس، این کار را تزریق معنویت و ساخت الگوهای اسلامی در مدارس عنوان کرد.

البته این تلاش برای ورود روحانیون به صورت سیستماتیک به مدارس تنها به این مقاله ختم نشده بود و در لایه‌های مدیریتی، مسئولان حوزه تلاش‌های موثرتری برای تغییر الگوی استخدامی در آموزش و پرورش انجام دادند. به طوری که اسفند ماه سال ۹۶ وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد که در آزمونی که در فروردین ماه ۱۳۹۷ برگزار خواهد شد، قصد استخدام ۱۸هزار روحانی در این وزارتخانه را دارد.

در بند ۲۸ اساسنامه دانشگاه فرهنگیان نیز با اشاره به «جبران کسری معلم» راه ورود روحانیون را به مدارس هموار کرده است. به طوری که بر اساس این اساسنامه فارغ‌التحصیلان حوزه دارای کارت پایان خدمت می‌توانند تنها با گذراندن یک آزمون، در بدنه نظام آموزشی کشور جذب شوند. طبق این بند، سطح دو و سه حوزه معادل مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاهی طبقه‌بندی شده است.

در اسفندماه سال ۱۳۹۷ نیز «مرکز تربیت معلم حوزه‌های علمیه» برای رسیدگی به همه امور مربوط به ورود طلاب به مدارس شکل گرفت و یکی از وظایف آن تعریف رشته‌های جدید در حوزه معطوف به مدارس بود.

 به‌گفته دبیر ستاد همکاری حوزه‌های علمیه و آموزش و پرورش، در حوزه‌های علمیه «حدود ۴۰۰ رشته»‌ جدید عمدتاً در زمینه تعلیم و تربیت تعریف شده که بیش از ۲۰۰ رشته آن فعال است.

عنوان «طلبه سرباز» هم از همین زمان شکل گرفت و راه ورود طلاب به مدارس را هموار کرد. به طوری که در حال حاضر یک طلبه بعد از پایان تحصیل در حوزه و اعلام آمادگی برای ورود به خدمت سربازی در یکی از ارگان‌های زیر نظر حوزه همچون مدرسه‌های حوزوی یا مساجد یا مناطق محرومی که نیاز به روحانی دارند حاضر می‌شوند و خدمت سربازی را سپری می‌کنند.

طرح امین؛ پیش‌زمینه مباحث فعلی

اما یکی دیگر از برنامه‌هایی که حضور طلاب را در مدارس تقویت کرد، اجرای طرح «امین» بود. طرح مدارس «امین»، طرحی است که براساس آن روحانیون حدود ۳۰ ساعت در هفته، در مدارس فعالیت فرهنگی و تربیتی دارند و برای تحقق این هدف روحانیون باید متناسب با نیازهای پایه‌های تحصیلی ابتدایی و متوسطه اول و دوم آموزش ببینند و گزینش شوند. طرحی که به گفته حسین ملانوری، عضو ستاد همکاری‌های حوزه‌های علمیه و آموزش و پرورش امسال در بیش از ۲۰ هزار مدرسه اجرا خواهد شد.

این حضور که در قالب مشاوره به دانش‌آموزان تعریف شده است بین معلم‌ها نیز منتقدانی جدی داشت. چرا که بسیاری از کارشناسان آموزشی معتقدند که هر کسی که به عنوان مشاور در مدارس کار می‌کند باید دوره‌های آکادمیک و دانشگاهی روانشناختی را پشت سرگذاشته باشد و ثانیا در مصاحبه‌های تخصصی که برای جذب مشاور در آموزش و پرورش وجود دارد، قبول شده باشد.

با این حال به گفته حمید نیکزاد، دبیر ستاد همکاری‌های حوزه علمیه و آموزش‌وپرورش، ماموریت‌های جدیدی برای «طرح امین» تعریف شده است که ترویج سبک زندگی ایرانی- اسلامی و ارائه مشاوره به دانش‌آموزان از آن جمله است. او در ادامه افزود: «تغییر در فضای فرهنگی زندگی دانش‌آموزان و خانواده‌ها خصوصا با همه‌گیری بیماری کرونا و الزام ورود افراد به فضای مجازی، ضرورت توجه به نیازهای جدید را بیش از پیش پررنگ‌ کرده است».

 هرچند دبیر ستاد همکاری‌های حوزه علمیه و آموزش‌وپرورش به‌ صراحت گفت که طلاب در مدارس روش‌های ارائه محتوا را تغییر می‌دهند و از تولیدات رسانه‌ای روز برای اثرگذاری بر دانش‌آموزان استفاده می‌کنند؛ برخی کارشناسان و حتی دانش‌آموزان معتقدند این تغییرات با متقضیات زمان و نسل جدید همخوانی و توان تاثیرگذاری لازم را هم ندارد.

نسرین هزاره مقدم