روزنامه جهان صنعت نوشت: آموزش زبان خارجی در مدارس چند وقتی است که با حواشی مختلفی روبه‌رو شده است. این موضوع در ابتدا با شایعاتی در رابطه با حذف زبان انگلیسی در مدارس کلید خورد و بعد از تکذیب این موضوع صحبت‌هایی در رابطه با آموزش زبانهای مختلف در مدارس اتفاق افتاد و در نهایت نتیجه‌ای دربر نداشت، اما خبرها حاکی از آن است که بر اساس جدیدترین مصوبه شورای‌عالی آموزش‌و‌پرورش که با امضای رییس‌جمهوری ابلاغ شد، زبانهای «چینی» و «عربی» به فهرست زبانهای خارجی قابل تدریس در مدارس کشور افزوده شد. در راستای عملیاتی کردن راهکار ۵-۱ سند تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش مبنی بر «ارائه آموزش زبان خارجی در چارچوب بخش انتخابی (بیمه/ تجویزی) برنامه درسی، با رعایت اصل تثبیت و تقویت هویت اسلامی- ایرانی» و اصلاح مصوبه جلسه ۶۷۸ شورای‌عالی آموزش‌و‌پرورش در تاریخ ۲/۸/۱۳۸۱، به وزارت آموزش‌و‌پرورش اجازه داده میشود حسب نیازها و تقاضای اجتماعی جدید و با رعایت اصل تنوعبخشی به زبانهای خارجی علاوه بر زبان انگلیسی، نسبت به آموزش زبانهای عربی، فرانسه، آلمانی، ایتالیایی، روسی، اسپانیایی و چینی اقدام کند. پیش از این زبانهای آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی، اسپانیولی و روسی به عنوان زبانهای خارجی مجاز برای آموزش در مدارس از سوی شورای‌عالی آموزش‌و‌پرورش انتخاب شده بودند و به این ترتیب علاوه بر زبان انگلیسی، مدارس می‌توانند به صورت انتخابی ۶ زبان دیگر را نیز به دانش‌آموزان آموزش دهند. بر اساس این مصوبه وزارت آموزش‌و‌پرورش موظف است برنامه درسی زبانهای خارجی را به تصویب شورای‌عالی آموزش‌و‌پرورش برساند؛ مواد و منابع آموزشی- تربیتی مبتنی بر برنامه درسی زبانهای خارجی مصوب شورای‌عالی آموزش‌و‌پرورش را با مشارکت سایر بخش‌های دولتی و غیردولتی تالیف، تدوین، متناسب‌سازی یا معرفی کند.
وزارت آموزش‌و‌پرورش موظف شده با اولویت برگزاری کلاس‌های حضوری، در مناطقی که امکان ارائه حضوری زبانهای غیرانگلیسی وجود ندارد، از طریق آموزش‌‌های حضوری یا ترکیبی اقدام و سازوکارهای لازم برای دانش‌آموزان متقاضی یادگیری و ارزشیابی زبانهای خارجی غیرانگلیسی را در کانون زبان ایران یا سایر موسسات تربیتی- تخصصی مورد تایید وزارت آموزش‌و‌پرورش فراهم کند. در یکی دیگر از بندهای این مصوبه وزارت آموزش‌و‌پرورش ملزم شده است بررسی جامع و کاملی از وضعیت آموزش زبان انگلیسی را همراه با پیشنهادهای کیفی بهبود آموزش زبان ظرف مدت شش ماه به شورای‌عالی آموزش‌و‌پرورش ارائه دهد.
بر اساس تبصره‌های این مصوبه دستورالعمل اجرایی این ماده واحده توسط وزارت آموزش‌و‌پرورش تهیه و با امضای وزیر آموزش‌و‌پرورش ابلاغ خواهد شد، ضمن آنکه با ابلاغ این مصوبه، مصوبات مغایر در آموزش زبانهای خارجی لغو میشود. در این مصوبه تاکید شده که ماده واحده آموزش زبانهای خارجی، مورد تایید است و به اجرا گذاشته میشود. با این حال آموزش شش زبان خارجی جدید در مدارس واکنش‌های زیادی را برانگیخته است. برخی از کارشناسان بر این عقیده‌اند تعداد معلمانی که به زبانهای آلمانی، روسی و به خصوص چینی تسلط دارند، بسیار کم است، همچنین باید تعداد دانش‌آموزان مشتاق به یادگیری آموزش زبان چینی به حدنصاب برسد تا کلاس‌ها تشکیل شود که به دلیل درجه سختی زبان چینی احتمالا دانش‌آموزان زیادی از آن استقبال نمی‌کنند، چراکه زبان چینی یکی از پرگویش‌ترین زبانهای جهان است که ۳/۱ میلیارد نفر در جهان با این زبان صحبت می‌کنند، اما به دلیل آهنگ‌های مختلف برای هر هجا (بیش از ۵۰۰ هجا) از دشوار‌ترین زبانهای دنیا است.
به عقیده بسیاری از زبان‌شناسان «زبان چینی» با اختلاف از سایر رقبا سخت‌ترین زبان دنیا است که تسلط بر آن برای چینی‌ها هم تقریبا محال است. زبان چینی بیش از ۸۰ هزار کاراکتر دارد که چینی‌ها هم همه آن را نمی‌شناسند و به طور روزانه از هزار کاراکتر آن استفاده می‌کنند. کاراکترهای زبان چینی چندین نوع هستند. زبان روز این کشور با زبان سنتی آن تفاوت زیادی دارد و حتی تحصیلکرده‌های زبان چینی نمی‌توانند آن را تشخیص دهند. زبان چینی کاملا نقاشی است که تبدیل به خط شده، برای همین به زبان «اندیشه‌نگار» یا «مفهوم‌گرا» نیز شناخته میشود. زبان چینی زبان ادای هجاهای مختلف است و ادای کلمات بسیار محل حساسیت است. هجاهای مشترک چندین معنا دارند که باید دقیق و درست ادا شوند. تقریبا هر هجا چندین معنی می‌دهد و در آخر هم باید بگویم که شما با زبانی روبه‌رو هستید که مهمترین شاخصه زبان یعنی «الفبا» را ندارد و تنها در کشور چین است که می‌توانید از این زبان استفاده کنید. سوالی که در این بین مطرح میشود این است که چه دلیل منطقی وجود دارد که دانش‌آموزان با وجود این همه سختی و مشقتی که در یادگیری زبان چینی وجود دارد باید این زبان را در مدارس یاد بگیرند؟! بهتر نیست مراکز خصوصی زیر نظر آموزش‌و‌پرورش به آموزش تخصصی زبان چینی بپردازند؟!
معضلات کمبود معلم متخصص
«ابراهیم سحرخیز» معاون اسبق آموزش متوسطه وزارت آموزش‌و‌پرورش درخصوص آموزش ۶ زبان خارجی جدید در مدارس به «جهان‌صنعت» گفت: به نظرم در بحث آموزش ۶ زبان خارجی جدید به مدارس چندین نکته مطرح است؛ نکته اول استقبال دانش‌آموزان و به حد نصاب رسیدن کلاس‌هاست. نکته دوم نیروی انسانی است؛ دبیری که باید آن زبان را تدریس کند باید از شناخت کافی و مهارت لازم برخوردار باشد. نکته سوم این است که در واقع به عنوان یک دانش‌آموز به دنبال یادگیری زبانی می‌روم که در آینده بتوانم از آن درآمدزایی یا شغل بهتری پیدا کنم نه اینکه مشکل جدیدی را برای خود ایجاد کنم، چراکه زبان چینی و به طورکلی زبان کشورهای آسیای شرقی از زبانهای بسیار سخت است. چه‌بسا در بحث مترجمی زبان چینی در ایران تعداد بسیار کمی فعال هستند. از قضا رشته زبان چینی نیز در دانشگاه‌ها هم به صورت نادر دایر میشود.
وی افزود: به نظرم آموزش‌و‌پرورش در این زمینه به مشکل جدی بر می‌خورد مگر اینکه این درس‌های نیمه‌تجویزی را به مراکز خصوصی واگذار کند، اما این موضوع نیز در حالتی ممکن است که آموزشگاه‌های خصوصی مدرک معتبری به دانش‌آموزان بابت یادگیری زبان بدهند و نمرات آنها معادل‌سازی شود. به طورکلی در ارزیابی آموزش‌و‌پرورش مورد تایید باشد. در چنین حالتی علاقه‌مندان به زبانهای چینی، آلمانی و غیره ثبت‌نام می‌کنند، چراکه آموزش زبان انگلیسی سال‌هاست در مدارس تدریس میشود، اما بسیاری از دانش‌آموزان در مراحل امتحان نهایی و کنکور نمرات کمی دریافت می‌کنند. بنابراین دانش‌آموزانی که طی ۶ سال در مدرسه زبان انگلیسی را خوانده‌اند باز هم به صورت کامل آن را بلد نیستند، چه برسد به زبان سختی مانند چینی!
سحرخیز با اشاره به اینکه در اجرایی شدن این موضوع معضل کمبود معلم نیز داریم، بیان کرد: در بحث تولید محتوا دبیران و کسانی که می‌خواهند این زبان‌ها را آموزش دهند، آموزش‌و‌پرورش دچار مشکل میشود. زیرا در حال حاضر نیروی متخصص برای آموزش این زبان‌ها در سراسر کشور به راحتی یافت نمی‌شود. مگر در کل کشور چند نفر دبیر خبره زبان چینی هستند؟! چه‌بسا برخی معلمان درس انگلیسی هم از بنیه علمی قوی برخوردار نیستند. البته در بحث آموزش زبان عربی پیشرفت خوبی داشتیم، اما در زبان انگلیسی هنوز مشکل داریم.
او ادامه داد: به نظرم در چنین شرایطی به جای اینکه آموزش‌و‌پرورش این زبان‌ها را وارد مدرسه کند، باید مراکز خصوصی زیر نظر خود را جهت آموزش زبان به دانش‌آموزان مشتاق ایجاد کند. طبق سند تحول هر دانش‌آموز رشته نظری باید مهارت شغلی یاد بگیرد اما این مهارت به معنای یافتن شغلی مناسب بعد از فارغ‌التحصیلی است. بنابراین دانش‌آموزان مشتاق برای فراگیری این زبان‌ها یا باید در فنی‌حرفه‌ای آموزش ببینند یا در بخش خصوصی، چراکه آموزش‌و‌پرورش توان اقتصادی این موضوع را ندارد، در اصل مقرون‌به‌صرفه نیست.
معاون اسبق آموزش متوسطه وزارت آموزش‌و‌پرورش اظهار کرد: به نظرم برنامه هفتم توسعه نوعی لاپوشانی بوده است، چراکه در این برنامه پیشنهادی آمده دانش‌آموز باید یک مهارت یاد بگیرد، اما مهارتی که از محل آن امرار معاش کند. این در حالی است که به نظرم چنین موضوعی از عهده آموزش خارج است. در حال حاضر جمعیت دانش‌آموزان دوره متوسطه دوم ۴ میلیون نفر است. بنابراین تحول فرابخشی زمانی ایجاد میشود که همه دستگاه‌ها با عزم دولت پای کار بیایند وگرنه تحولی رخ نمی‌دهد. سخنان روی کاغذ خوب است، اما مهم اجرایی شدن آنهاست.
مورد خاص ورود زبان چینی به مدارس ایران/ علیرضا صادقی استاد دانشگاه: تکثر مشکلی ندارد به‌شرطی که بعدا تبدیل به اجبار نشود
روزنامه اعتماد نوشت: زبان چینی به لیست زبان‌هایی که در مدارس ایران اجازه تدریس دارند اضافه شده است؛ البته این زبان به لیست زبانهای آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی، اسپانیولی و روسی که به عنوان زبانهای خارجی مجاز برای آموزش در مدارس از سوی شورای عالی آموزش و پرورش انتخاب شده بودند اضافه شده است.
در واقع از این پس به جز زبان انگلیسی، مدارس می‌توانند به صورت انتخابی ۶ زبان دیگر را نیز به دانش‌آموزان آموزش دهند. در مصوبه‌ای که به تاریخ ۱۳۸۱ تصویب شد به آموزش و پرورش اجازه داده شد که بر حسب نیازها و تقاضای اجتماعی جدید و با رعایت اصل تنوعبخشی به زبانهای خارجی علاوه بر زبان انگلیسی، نسبت به آموزش زبانهای عربی، فرانسه، آلمانی، ایتالیایی، روسی، اسپانیایی و چینی اقدام کند.
سوال اینجاست که آیا ما تقاضای اجتماعی برای افزوده شدن زبان چینی داشته‌ایم؟ یا اساسا نتیجه چنین مصوباتی برای دانش‌آموزان چه بوده است؟ بد نیست همین ابتدا بگوییم که قرار نیست زبان‌هایی که در گذشته اجازه تدریس آنها به مدارس داده شده بود یا زبان چینی که به تازگی به لیست اضافه شده به‌صورت اجباری به دانش‌آموزان تدریس شود یا در کتاب‌های درسی عمومی ردی از آنها باشد.
احمد عابدینی کارشناس ارشد آموزش و پرورش می‌گوید تا امروز هیچ قدمی برای اجرایی شدن مصوبات گذشته برداشته نشده است. مصوباتی که بر اساس آن زبانهای دیگری هم در لیست آموزش بودند: «هیچ اقدام عملی مانند آماده کردن زیر‌ساخت یا نوشته شدن کتاب یا آموزش دادن به معلم انجام نشده است. زبان چینی و روسی و ایتالیایی که خود به خود منتقل نمی‌شود. باید آن مولفه‌های اصلی آموزش مانند محتوای آموزشی، تربیت معلم یا فضای آموزشی را آماده کنیم.»
او معتقد است همان ضرورتی که باعث شد زبانهای روسی و ایتالیایی و فرانسوی مصوب بشوند الان هم ایجاب می‌کند زبان چینی که صد برابر سخت‌تر از زبانهای دیگر است مصوب بشود: «شاید یک بخشی از این تصمیم سیاسی است. اما من این‌ها را مانند مصوبات قبلی می‌دانم و به‌نظرم هیچ ضرورت خاصی برای اضافه شدن زبان چینی نداریم. متاسفانه از این وابستگی‌ها بوی خوبی به مشام نمی‌رسد. نباید در کلان قضیه برای مقابله یا دوستی با کشوری مسائل آموزشی و تربیتی را به مسائل سیاسی آلوده کنیم.»
از نظر عابدینی شورای عالی آموزش و پرورش تبدیل به ماشین تولید مصوبات شده است و هیچ نگاهی به سرنوشت مصوبات خود ندارد: «این شورا باید وزیر را بازخواست کند که این همه وقت می‌گذاریم و مصوبه تولید می‌کنیم چه سرنوشتی دچار میشود؟ ما الان مصوبه داریم ۱۵ سال است یا مصوبه ۲۵ ساله داریم که خاک می‌خورد و هیچ قدمی برداشته نشده و شورای عالی هم هیچ استقلالی ندارد که از وزیر آموزش و پرورش بپرسد و دلایل عدم اجاری آن را بررسی کند»
او از دانش‌آموزانی می‌گوید که سال‌ها دروس عربی و انگلیسی را در مدارس آموزش دیدند، اما در نهایت حتی چند کلمه هم نمی‌توانند به این زبان‌ها گفتگو کنند: «تازه برای این دروس معلم و کتاب هم وجود دارد، اما نتیجه‌ای عملی در این زمینه دیده نمی‌شود. اگر یک درصد از بچه‌های ما وجود داشته باشند که بتوانند دو کلمه با زبان عربی مشکلات خودشان را بیان کنند به آموزش و پرورش باید مدال طلا داد.
تازه آن زبان‌ها که اجباری بود و این زبان که اختیاری است. اختیاری به این معنی که شما سفره‌ای باز کردید و اطعام مختلفی هست و هر کسی هر چه خواست می‌تواند بردارد. وقتی هیچ سفره‌ای باز نشده و غذایی پخته نشده خب می‌پرسند چیزی نیست که بخورم. نه معلم داریم نه کتاب داریم. با مصوبه که معجزه نمی‌شود. همان اندازه که احتمال می‌دهیم آن زبان‌ها اجرایی شدند این هم اجرایی میشود. ۲۰ سال دیگر مصاحبه کنید.»
از عابدینی می‌پرسم آیا علاقه‌ای به اضافه کردن زبان فارسی به دروس دانش‌آموزان چینی هم وجود دارد؟ آیا با نمونه‌ای در این زمینه برخورد کرده است: «ما اگر بخواهیم مصداق‌ها را تعمیم بدهیم که سیستم آموزشی در حال ترویج زبانی است باید بگویم این اتفاق نه در ایران و نه در چین اتفاق نیفتاده است، اما آدم‌های علاقه‌مندی را دیدیم که بر اساس علاقه‌مندی شخصی به فرهنگ فارسی یا زبان چینی آن را یاد گرفتند. این را به پای سیستم نمی‌توانیم بگذاریم. آنجا هم افرادی واقعا علاقه‌مند هستند.
مریم رنگ‌آمیز طوسی منتخب فرهنگیان در شورای عالی آموزش و پرورش هم در پاسخ به این سوال که ضرورت اضافه شدن این زبان به لیست سابق چه بوده است و آیا استقبالی از این زبان در مدارس بوده است می‌گوید: «به آن شکلی که استقبال بشود نبوده است و فقط اینکه نیاز بوده این‌ها به عنوان ضروریات زبان اضافه بشود وگرنه ما فعلا نه استاد آن را داریم نه برای تدریس کسی را داریم و نه اینکه کسی از این زبان‌ها استقبال کرده است. گفتیم فعلا در برنامه باشد تا اگر زمانی نیاز بوده به آموزش این زبان‌ها کار انجام شده باشد.»
می‌توان گفت شورای عالی آموزش وپرورش به روز مبادایی فکر کرده است که شاید دانش‌آموزان کشور به زبان چینی یا ایتالیایی علاقه‌مندی نشان بدهند و در آن زمان ممنوعیتی نباشد. سوال اینجاست وقتی هیچ زیر‌ساختی در این زمینه نداریم برای چه منظور چنین مصوباتی تولید میشود و اطلاع‌رسانی هم میشود.
علیرضا صادقی استاد دانشگاه علامه طباطبایی هم در گفتگو معتقد است وقتی از حضور زبانهای مختلف در برنامه‌های درسی صحبت می‌کنیم باید چند چیز مهم را بررسی کنیم؛ کاربردی بودن آن زبان، تقاضا برای آن زبان، متناسب به فرهنگ بودن آن زبان است. زمانی که ما زبان عربی و انگلیسی را در دروس به صورت اجباری گنجاندیم چه نتیجه‌ای داشت؟ اگر آن زبان‌ها را توانستیم آموزش بدهیم پس این زبان چینی را هم می‌توانیم آموزش بدهیم، اما بررسی ما نشان می‌دهد این اتفاق نیفتاده است. بچه‌ها در خصوص زبان‌هایی که در سیستم آموزشی ما تدریس می‌شوند به نتیجه درستی نمی‌رسند مگر اینکه در کلاس‌های بیرون آموزش ببینند.»
صادقی معتقد است اگر هر زبان دیگری هم در این سیستم گذاشته بشود و با همین سیستم آموزش داده بشود به یک واحد درسی پوچ خواهیم رسید: «شاید می‌توانستیم این فضا و این دروس را به موسیقی و هنر اختصاص بدهیم هر چند من معتقدم تکثر هیچ مشکلی ندارد به‌شرطی که بعدا تبدیل به اجبار نشود.»
هر چند خبر تدریس اختیاری زبان چینی موجب واکنش‌هایی شده است، اما وقتی به سرنوشت دیگر زبان‌هایی که در لیست دروس قرار گرفته‌اند نگاه می‌کنیم به‌نظر می‌رسد این مصوبات به هیچ جایی نمی‌رسند. آموزش و پرورش با انبوهی از این مصوبات درگیر است و در حالی که مسوولان از کمبود معلم برای تدریس درس‌های عمومی می‌گویند باید پرسید چطور می‌خواهند معلم‌هایی برای تدریس زبانهای مختلف خارجی تربیت کنند؟ با کدام فضای آموزشی و با چه امکاناتی می‌خواهیم چنین دروس سختی را تدریس کنیم؟ ابهامات زیادی در چنین مصوباتی وجود دارد.
- 19
- 5
