سه‌شنبه هفته گذشته بود که رئیس‌جمهور روحانی، در صحن مجلس شورای اسلامی حاضر شد و بودجه سال ۹۸ را با جمع منابع ۱۷۰۳هزار میلیارد تومانی و بودجه عمومی ۴۷۸هزار میلیارد تومانی تقدیم مجلس کرد. بودجه سال ١٣٩٨ کل کشور از حیث منابع، بالغ‌بر ۱۷میلیون و ۳۲ هزار و ۳۳۲ میلیارد و ۲۷۰ میلیون ریال و از حیث مصارف، بالغ‌بر ۱۷ میلیون و ۳۲ هزار و ۳۳۲ میلیارد و ۲۷۰ میلیون ریال است. همچنین منابع عمومی بیش از ۴ میلیون و ۷۷ هزار و ۱۳۷ میلیارد و یک میلیون ریال و درآمد اختصاصی وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی بیش از ۷۰۹ هزار و ۱۲۶ میلیارد و ۸۲۷ میلیون ریال است. در این میان بودجه دانشگاه‌ها به‌عنوان یکی از موضوعات اصلی موردتوجه بوده است که با توجه به وابستگی دانشگاه‌های دولتی به بودجه سالانه، هر نوع تغییری با واکنش له یا علیه از سوی مسئولان دانشگاه‌ها همراه می‌شود. این مساله آنجایی مهم است که در نشست اخیر روسای دانشگاه‌ها، دغدغه اصلی هزینه‌های دانشگاه‌داری مطرح شد.
رئیس دانشگاه تهران در شهریور سال جاری در جمع روسای دانشگاه‌ها به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «متاسفانه امروزه شرایط به‌گونه‌ای است که بزرگ‌ترین دغدغه رئیس دانشگاه به موضوعاتی نظیر خوابگاه، تغذیه، افزایش نرخ ارز در بازار و سایر هزینه‌های جاری تبدیل شده است. درحالی که در سایر دانشگاه‌های دنیا این موضوعات، جزء مسائل بسیار پیش‌پاافتاده‌ای به‌حساب می‌آید.»
این حرف نشان می‌دهد که دانشگاه‌های دولتی بیش از آنچه به‌نظر می‌رسد به بودجه دولت امیدوار هستند؛ بودجه‌ای که در سال ۹۷، ۱۶درصدی هم افزایش داشته است اما گویی شرایط خاص وضعیت اقتصادی کشور به دانشگاه‌ها نیز سرایت کرده و دیگر خبری از بودجه‌های کلان نیست. البته نباید این موضوع را فراموش کرد که بخش عمده‌ای از بودجه دانشگاه‌ها صرف حقوق و دستمزد اعضای هیات‌علمی و مباحث مربوط به خوابگاه و تغذیه دانشجویان می‌شود و بخش کمی از آن به مسائل کاربردی مانند پژوهش اختصاص می‌یابد.
حال بودجه‌ای دانشگاه‌ها در سال آینده دخوب نیست!
به‌رغم اینکه بودجه دانشگاه‌ها در سال ۹۷، بودجه نسبتا متناسبی بود و تنها بعد از نوسانات بازار ارز، صدای روسای دانشگاه‌ها درخصوص مسائل بودجه‌ای بلند شد؛ اما بررسی لایحه بودجه ۹۸ نشان می‌دهد وضعیت بودجه‌ای دانشگاه‌ها با درنظر گرفتن تورم نه‌تنها شرایط خوبی ندارد بلکه شاید کفاف برخی نیازهای دانشگاه‌ها را نیز ندهد. البته لایحه بودجه در کنار بودجه مصوب دانشگاه‌ها، بخشی را نیز به‌عنوان تملک دارایی‌های سرمایه‌ای درنظر گرفته است که دولت در آن تاکید کرده درصورت تحقق این دارایی‌ها، می‌تواند بودجه بیشتری را در اختیار دانشگاه‌ها بگذارد. اما آنچه به‌عنوان بودجه برآوردی سال ۹۸ در لایحه بودجه آمده، نشان می‌دهد وضعیت بودجه‌ای دانشگاه‌ها چندان مناسب نیست.
برای بررسی دقیق‌تر بودجه دانشگاه‌ها سراغ ۱۰ دانشگاهی رفتیم که روسای آنها طی چند ماه اخیر بیشترین دغدغه را در بحث بودجه‌ای داشته‌اند؛ دانشگاه‌های تهران، شهیدبهشتی، صنعتی‌شریف، امیرکبیر، تربیت‌مدرس، علم و صنعت، علامه‌طباطبایی، الزهرا، شهیدچمران اهواز و بوعلی‌سینا دانشگاه‌هایی هستند که در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته‌اند. دانشگاه‌هایی که از چندین‌ماه پیش روسای آنها جلسات متعددی را با معاون‌اول رئیس‌جمهور برگزار کرده‌اند؛ جلساتی که این امید را به آنها می‌داد که گویی قرار است اتفاقات خوبی در حل مشکلات مالی آنها رخ دهد. در بررسی‌های صورت گرفته درباره بودجه کل و بودجه پژوهشی این دانشگاه‌ها به نکات جالبی رسیدیم.
هرچند اگر بحث تورم را در بودجه امسال دانشگاه‌ها لحاظ کنیم، باید بگوییم رشد بودجه دانشگاه‌ها چندان هم قابل‌توجه نیست؛ اما نکته جالب‌توجه دیگر در لایحه بودجه امسال مبلغ درنظر گرفته‌شده برای امر پژوهشی دانشگاه‌هاست؛ بودجه‌ای که به‌رغم افزایش نسبی آن در دانشگاه‌ها جز دانشگاه صنعتی‌شریف _ که سهم بودجه پژوهشی آن بیش از ۳۰ درصد است_ مابقی کمتر از ۲۰ درصد از بودجه کل‌شان به بحث پژوهش اختصاص داده شده است. بودجه پژوهشی که خود ذیل سه سرفصل برنامه پژوهش‌های پایه‌ای دانشگاهی، برنامه پژوهش‌های توسعه‌ای دانشگاهی و برنامه پژوهش‌های کاربردی تعریف می‌شود.
با این حال برای تعدادی از دانشگاه‌ها بودجه‌ای در حوزه پژوهش‌های کاربردی نیز اختصاص پیدا نکرده است. درحقیقت نگاه آماری به بودجه دانشگاه‌ها نشان می‌دهد بودجه پژوهشی دانشگاه تربیت‌مدرس ۱۹ درصد، علم و صنعت ۱۸ درصد، علامه‌طباطبایی ۱۱ درصد، شهیدچمران اهواز ۱۴ درصد، بوعلی‌سینا ۶ درصد، امیرکبیر ۱۷ درصد، تهران ۹ درصد، صنعتی‌شریف ۳۲ درصد و شهیدبهشتی ۱۵ درصد از کل بودجه است که دانشگاه‌ها با این بودجه باید کارهای مختلفی اعم از اعطای پژوهانه به اعضای هیات‌علمی (گرنت)، حمایت از پژوهش‌های پایه‌ای، اعزام به فرصت‌های مطالعاتی (داخلی و خارجی)، حمایت از پایان‌نامه‌ها، ارائه خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات، تامین کتاب و نشریات علمی و پایگاه‌های اطلاعاتی، برگزاری همایش‌های علمی و پژوهشی حمایت از پژوهش‌های توسعه‌ای، عقد قراردادهای پژوهشی توسعه‌ای با دستگاه‌های اجرایی و بخش خصوصی و حمایت از پژوهش‌های کاربردی را در سه سرفصل درنظر گرفته‌شده انجام دهند.
از سوی دیگر بودجه کلی دانشگاه‌ها نیز نسبت به سال گذشته جز بودجه دانشگاه تهران که افزایش نسبتا چشمگیری داشته و ۱۰۰ میلیارد تومان به آن اضافه شده؛ درباره مابقی دانشگاه‌ها تغییر چندان زیادی نداشته است؛ به‌طور مثال دانشگاه شهیدبهشتی برای سال ۹۷، سه میلیون و ۶۶۹ هزار میلیون ریال و برای سال آینده سه میلیون و ۹۲۴ هزار و ۸۳۷ میلیون ریال بودجه خواهد داشت. دانشگاه امیرکبیر نیز برای ۹۷، دو میلیون و ۷۶۰ هزار میلیون ریال و برای سال آینده دو میلیون و ۸۶۷ هزار و ۱۹۶ میلیون ریال بودجه خواهد داشت و بالطبع عدم‌افزایش چشمگیر بودجه درباره فعالیت‌های پژوهشی دانشگاه‌ها نیز صدق می‌کند، موضوعی که قطعا با توجه به وضعیت اقتصادی کشور، نمی‌توان انتظار چندانی از دانشگاه‌ها در حوزه‌های پژوهشی داشت.
بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها هیچ برخی نهادهای خاص خیلی!
دانشگاه‌ها هرچند نتوانستند آن‌طور که باید از لایحه بودجه سال آتی کشور سهمی داشته باشند اما در طرف دیگر ماجرا بودجه پژوهشی برخی دستگاه‌ها و نهادها که از قضا جزء ارکان تنظیم‌کننده بودجه سالیانه کشور نیز هستند، افزایش قابل‌توجهی داشته و بعضا چندبرابر شده‌اند. نهادهایی که نه‌تنها تعداد پژوهش‌های سالیانه آنها چندان زیاد نیست بلکه الزامی برای ورود به حوزه پژوهش‌های کاربردی نیز ندارند. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به ریاست کاظم جلالی و بخش برنامه پژوهشی سازمان برنامه و بودجه کشور به ریاست محمدباقر نوبخت که شامل برنامه پژوهش‌های کاربردی، انجام پژوهش‌های اجتماعی و اقتصادی است بودجه‌های قابل‌توجهی را در لایحه بودجه سال آینده دارند. به‌طوری که مرکز پژوهش‌های مجلس برای امسال ۴۵۹ هزار و ۸۲۶ میلیون ریال بودجه داشته که این میزان برای سال آینده به ۶۸۲ هزار و ۵۴۰ میلیون ریال رسیده است.
همچنین امسال ۳۹ هزار و ۵۰۰ میلیون ریال بودجه برای انجام فعالیت‌های پژوهشی سازمان برنامه و بودجه اختصاص پیدا کرده که این رقم در لایحه بودجه ۹۸، به ۷۹ هزار و ۲۹۴ میلیون ریال رسیده است. البته موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی که در لایحه بودجه ذیل سازمان برنامه و بودجه کشور قرار دارد و مسعود نیلی نیز ریاست آن را برعهده دارد، توانسته در لایحه بودجه امسال ۴۱۰ هزار میلیون ریال اعتبار داشته باشد، درحالی که این رقم برای بودجه ۹۷، ۳۳۱ هزار و ۵۵۰ میلیون ریال بوده است.
سهم معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری از بودجه ۹۸؛ یک قطره!
شاید دانشگاه‌های کشور نتوانسته باشند به‌رغم همه رایزنی‌هایی که پیش از تنظیم لایحه بودجه با معاون‌اول رئیس‌جمهور داشته‌اند، به بودجه متناسب خود دست یابند اما بودجه هیچ‌کدام از دانشگاه‌ها نسبت به امسال کاهش هم نداشته، درحالی که یکی از نهادهای مهم و تاثیرگذار در حوزه آموزش عالی یعنی معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور نه‌تنها افزایش بودجه‌ای را شاهد نبوده بلکه اعتبارات این معاونت که ذیل نهاد ریاست‌جمهوری فعالیت می‌کند، کاهش قابل‌تاملی داشته است؛ کاهشی که شاید بتوان آن را اقدامی چشمگیر نیز دانست و کاهش حدودا ۱۰۰ میلیارد تومانی اعتبارات این معاونت موضوعی نیست که به‌راحتی بتوان چشم‌ها را بر آن بست.
در ذیل با نمودارهای مختلف تفاوت بودجه‌ای دانشگاه‌ها، بودجه پژوهشی آنها و مراکز ذکرشده را نشان داده‌ایم. نمودارهایی که به‌وضوح تفاوت توزیع بودجه برای انجام فعالیت‌های پژوهشی بین دانشگاه‌ها و مراکزی چون پژوهش‌های مجلس و سازمان برنامه و بودجه را نشان می‌دهند.
زهرا رمضانی
- 13
- 3
