گره خوابگاه‌های متاهلی‌ کجاست؟

همین چند روز پیش بود که ماجرای خوابگاه متاهلی دانشگاه تهران با حواشی زیادی همراه شده، خبرسازی‌ای که اگرچه خیلی‌ها حق را به دانشگاه دادند، اما یکی از مسائل مهمی که در این حاشیه کمتر مورد توجه قرار گرفت، مساله خوابگاه‌های متاهلی بود، موضوعی که هرچند وقت یک‌بار بر سر زبان‌ها می‌افتد و به‌زودی هم به فراموشی سپرده می‌شود، اما طی چندماه اخیر این مساله بیش از سال‌های گذشته مورد توجه مسئولان دانشگاهی و خود دانشجویان متاهل قرار گرفته است؛ نابسامانی‌های اقتصادی و گرانی اجاره مسکن در شهرهای بزرگ، تعداد کم خوابگاه متاهلی نسبت به خوابگاه‌های مجردی و افزایش دانشجویان متاهل در مقاطع تحصیلات تکمیلی از مواردی است که مساله خوابگاه متاهلی را مورد توجه قرار داده است.

رستمی، رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها چندی‌پیش از نادیده گرفتن خوابگاه‌های متاهلی توسط مدیران دانشگاه‌ها خبر داده بود، او گفته است: «دانشگاه‌ها یک مشکلی که دارند این است که به سبب تعدد مسائل ضروری که برای آنها پیش می‌آید مجبور می‌شوند به مسائل بحرانی‌تر توجه کنند، بنابراین مساله خوابگاه متاهلی برایشان مساله‌ای جدی و بحرانی نیست. متاسفانه ما این مشکل را در دانشگاه‌ها داریم و امیدواریم که با نظارت‌ها و همراهی‌ها حل این مشکلات را شاهد باشیم.»

البته منصور غلامی نیز در رابطه با وضعیت خوابگاه‌های متاهلی گفته است: «تمام تلاش ما این است که خوابگاه‌های متاهلی را در دانشگاه‌ها توسعه دهیم. در قانون بودجه هم این موضوع دیده شده، اما نه به این شکل که بودجه‌ای برای ساخت این خوابگاه‌ها در نظر گرفته شده باشد، بلکه برای اینکه به این مساله رسیدگی شود. دانشجویان تحصیلات تکمیلی و دکتری اکثرا یا ازدواج کرده یا در سن ازدواج هستند. این چیزی است که ما خود به آن تشویق‌شان می‌کنیم، اما اینکه دانشگاه‌ها با کمبود ارائه خدمات برای این دانشجویان روبه‌رو باشند، امری طبیعی است!»

البته مجتبی صدیقی، رئیس سازمان امور دانشجویان حرف‌های دیگری درمورد این مساله دارد؛ او چندی‌پیش گفته بود: «با توجه به کمبود خوابگاه‌های مجردی و لزوم برطرف‌کردن مشکلات این خوابگاه‌ها، دانشگاه‌ها ابتدا به جبران کمبودهای این حوزه پرداختند؛ البته در حوزه خوابگاه‌های متاهلی ظرفیت وجود دارد، اما تمام نیازهای این حوزه برطرف نشده است و گام‌های بسیار زیادی تا تامین و برآورده‌سازی نیازهای خوابگاه متاهلی وجود دارد. دولت در لایحه بودجه امسال برای ساخت خوابگاه متاهلی منابع خوبی در‌نظر گرفته، لذا فرصت مناسبی است که دانشگاه‌ها به عرصه تامین و تجهیز خوابگاه‌های متاهلی ورود کنند. در ساخت خوابگاه متاهلی اگر دانشگاه یا بخش خصوصی ورود کرده و زمین برای احداث خوابگاه را تامین کند، پس از دریافت تسهیلات، سود و کارمزد وام از صندوق رفاه دانشجویی تامین می‌شود؛ به این صورت صندوق‌های رفاه دانشجویان مکلف هستند نسبت‌به پیش‌بینی اعتبار لازم در فعالیت‌های خود به‌منظور پرداخت یارانه سود و کارمزد احداث خوابگاه‌های متاهلی اقدام کنند. همین سوالات و ابهامات و دیگر مسائل دیگر دانشجویی باعث شده ‌سراغ صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم برویم.»

او از افزایش کمک‌رهن خوابگاه متاهلی در تهران خبر می‌دهد و معتقد است: «درمجموع ۲۰۰ خوابگاه مجردی و متاهلی در کشور مورد نیاز است و تاکنون ۵۰ دانشگاه خواستار ساخت خوابگاه مجردی، متاهلی و تکمیل خوابگاه خود بوده‌اند.» البته او به عملکرد صندوق رفاه دانشجویان در سال ۹۷ نیز اشاره می‌کند و داده‌های قابل‌توجهی از غذاهای دانشجویی و خوابگاه‌های مجردی و دیگر مسائل صنفی ارائه می‌دهد. گفت‌وگوی ما را با ذوالفقار یزدان‌مهر می‌خوانید.

وضعیت اعتبارات صندوق رفاه دانشجویان با توجه به مشکلات اقتصادی کشور چگونه است؟

در حوزه درآمد اختصاصی، طی ۳۰ سال گذشته ۴۴۰ میلیارد تومان مطالبات سنوات باقی‌مانده بود که با برنامه‌ریزی و اعمال سیاست‌های تشویقی و مفاهمه با فارغ‌التحصیلان عزیز، ۴۱۵ میلیارد تومان مطالبات صندوق رفاه دانشجویان را وصول کرده‌ایم. صندوق رفاه دانشجویی طی چهار سال گذشته حدود یک هزار و ۴۸۰میلیارد تومان درآمد اختصاصی داشته است که با این درآمد توانسته‌ایم ارتقای خدمات‌رسانی توأم باکرامت انسانی به دانشجویان انجام دهیم در حالی که درآمد اختصاصی چهار سال قبل حدود ۵۶۸ میلیارد تومان بوده است. همچنین در حوزه اعتبارات عمومی، اعتبار صندوق رفاه در چهار سال اخیر بالغ بر۷۶۰ میلیارد تومان بوده است که نسبت به مدت مشابه ۱۱۱ درصد رشد داشته است.

در ۹ ماهه اول سال ۹۷، ۷۲ درصد تخصیص بودجه داشته‌ایم که امیدواریم تا آخر سال تخصیص صددرصد این بودجه را از دولت دریافت کنیم. اعتبار صندوق رفاه دانشجویان در سال ۹۳، ۱۸۰ میلیارد تومان درآمد اختصاصی و ۱۴۰ میلیارد تومان اعتبار عمومی بود که ۷۷ درصد اعتبار عمومی یعنی حدود ۱۰۸ میلیارد تخصیص یافت اما در سال ۹۷ با هم‌افزایی صندوق رفاه دانشجویان با برخی از بانک‌ها بودجه صندوق بالغ بر هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان ظرفیت‌سازی شده است.

اکنون صندوق رفاه دانشجویان بیشترین میزان رشد بودجه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را داشته است و این نیز به علت حساسیتی است که در حوزه رفاه دانشجویی وجود دارد. در کل اعتبارات صندوق رفاه دانشجویان درچهار سال اخیر نسبت به مدت مشابه ۱۵۰ درصد رشد داشته است.

هم‌اکنون تعداد سراهای ملکی، استیجاری و خودگردان وزارت علوم چگونه است؟

در حال حاضر تعداد سراهای ملکی ۸۵۲ واحد است که سراهای استیجاری ۸۰ واحد و سراهای غیر دولتی ۳۲۱ واحد است.

رتبه بندی و ارتقای سراهای دانشجویی به چه مرحله‌ای رسیده است؟

با آسیب‌شناسی‌هایی که در سال ۹۴ صورت گرفت متوجه شدیم خوابگاه دانشجویان وضعیت مناسبی ندارد.

در ابتدا نام خوابگاه را به سرای دانشجویی تغییر دادیم. زیرا اطلاق محل اسکان دانشجو به‌عنوان «خوابگاه» معنای دقیق و مفهوم درستی نداشت چون بخش اعظمی از زندگی و تحصیل دانشجو در این مکان است و بر این اساس نام آن به سرای دانشجویی تغییر یافت. همچنین در راستای ارتقای کیفیت سراهای دانشجویی طرح رتبه‌بندی و همچنین ارتقای سطح آنها از سال ۹۴ در دستور کار قرار گرفت.

در این طرح خوابگاه‌ها به پنج دسته رتبه‌بندی شدند، در سال ۹۴ تنها ۶درصد از خوابگاه‌ها رتبه یک، ۲۳ درصد رتبه دو، ۳۱ درصد رتبه سه، ۳۱درصد رتبه چهار و ۹ درصد رتبه پنج بودند که با برنامه‌ریزی‌هایی که انجام شد در سال ۹۵ کلیه خوابگاه‌های رتبه پنج با مشارکت دانشگاه‌ها به سطوح بالاتر ارتقا پیدا کردند و در تابستان سال ۹۶ نیز خوابگاه‌های رتبه چهار به سطوح بالاتر ارتقا داده‌ایم. همچنین در تابستان امسال تعداد زیادی از خوابگاه‌های رتبه‌های چهار و سه به سطوح بالاتری ارتقا پیدا کردند و در سال آینده هیچ خوابگاه رتبه چهاری نخواهیم داشت و سال آینده نیز خوابگاه‌های رتبه سه نیز به سطوح بالاتر ارتقا پیدا می‌کنند و در دو سال آینده تمامی خوابگاه‌ها به سطوح یک و دو ارتقا پیدا خواهند کرد. اکنون نیز بسیاری از دانشگاه‌ها خوابگاه رتبه سه ندارند به‌طور مثال تمامی خوابگاه‌های دانشگاه علامه طباطبایی دارای رتبه یک و دو هستند. در این طرح۵۸۷ خوابگاه دولتی ارتقا پیدا کردند و اگر این ارتقا در خوابگاه‌ها صورت نمی‌گرفت ما اکنون شاهد ویرانه‌هایی در دانشگاه‌ها بودیم.

ظرفیت دانشگاه‌ها برای پذیرش دانشجویان در سراها به چه میزان است؟

در حال حاضر در کل کشور مجموعا ظرفیت سراهای ملکی مجردی، متاهلی و استیجاری ۱۹۶۰۰۰ نفر است.

میزان ثبت‌نام دانشجویان متقاضی استفاده از سراهای دانشجویی چقدر است؟

سالانه به‌طور متوسط ۲۴۶ هزار دانشجو متقاضی استفاده از سرای دانشجویی هستند و این رقم هر سال با توجه به حجم پذیرش دانشجویان غیربومی تغییر می‌کند.

صندوق رفاه دانشجویان چگونه از ساخت سراهای دانشجویی حمایت می‌کند؟ چه تعداد سرای دانشجویی نیاز است که ساخته شود؟

در برنامه پنجم توسعه با منع خوابگاه‌سازی روبه‌رو بوده‌ایم که این امر موجب شد ۴۰۰ هزار متر کمبود فضای خوابگاهی داشته باشیم و ۵۰ هزار دانشجو پشت در خوابگاه‌ها بمانند به این معنا که با کمبود ۲۰۰ خوابگاه مواجه بودیم. از آنجا که سیاست و راهبرد اصلی ما این بوده که هیچ دانشجویی نباید پشت در خوابگاه بماند، برای رفع مشکل کمبود سراها و ایجاد ظرفیت موقت برای اسکان دانشجویان، نسبت به اختصاص کمک رهن به دانشگاه‌ها اقدام کردیم که براساس آن حدود ۳۰۰ میلیارد ریال در چهار سال اخیر به دانشگاه‌ها برای ایجاد ظرفیت خوابگاهی پرداخت شد.

در برنامه ششم توسعه، منع خوابگاه‌سازی برداشته شد و با هم‌افزایی با سازمان برنامه‌ وبودجه ۹۰ میلیارد تومان در دو سال اخیر برای این امر اختصاص داده شد که در این طرح با مشارکت بخش خصوصی و دریافت تسهیلات توسط آنها از بانک عامل، سود تسهیلات دریافتی توسط صندوق تا سقف ۱۴درصد پرداخت می‌شود. در صورت عدم تمایل بخش خصوصی دانشگاه‌ها با رعایت تبصره ۹ قانون بودجه می‌توانند راسا اقدام کنند و از یارانه صندوق بهره‌مند شوند.

این قراردادها به سه صورت BOO، BOT، BLT شکل می‌گیرد. در قرارداد BOT  بخش خصوصی با استفاده از تسهیلاتی که از بانک عامل دریافت می‌کند خوابگاه را در زمین دانشگاه می‌سازد و طی زمانی که در قرارداد مشخص شده است از خوابگاه با رعایت ضوابطی که صندوق رفاه دانشجویان مشخص می‌کند ۱۵ تا ۲۵ سال بهره‌برداری می‌کند سپس خوابگاه به دانشگاه تحویل داده می‌شود.

قراردادهای BOO نیز به این شکل است که فرد در زمین خود با استفاده از تسهیلات صندوق رفاه دانشجویان خوابگاه را می‌سازد و متعهد می‌شود به‌طور مثال هفت تا ۱۰ سال دانشجویان را اسکان دهد و پس‌از زمان مقرر می‌تواند قرارداد خود را تمدید کند و در این نوع قرارداد مالکیت نهایتا به بخش خصوصی واگذار می‌شود و البته با توافق با دانشگاه می‌تواند به اسکان دانشجو ادامه دهد.

در قراردادBLT بخش خصوصی، با استفاده از تسهیلاتی که صندوق رفاه دانشجویان در اختیار می‌گذارد خوابگاه را در زمین دانشگاه می‌سازد و مدیریت آن نیز با دانشگاه است و با اجاره‌بهای دانشجویان اقساط تسهیلاتی که از صندوق رفاه دانشجویان اخذ کرده است را می‌پردازد. همچنین سود وام اخذ شده دانشگاه را صندوق رفاه دانشجویی پرداخت می‌کند و دانشگاه طی مدت معین با توافق بخش خصوصی از محل اجاره بهای دریافت شده از دانشجویان اقساط بانک را می‌پردازد و بعد از مدت توافق شده با نظر کارشناس مالکیت به دانشگاه منتقل می‌شود.

امسال ۳۳ مجوز ساخت صادر شده است و با این فرمول کمترین فشار به اعتبار عمومی وارد می‌شود و در طول برنامه ششم توسعه ۲۰۰ خوابگاه متأهلی و مجردی ساخته می‌شود.

میزان افزایش اجاره بهای سراهای دانشجویی و ژتون غذا در سال آینده مشخص شده است؟

براساس برنامه پنجم توسعه سالانه باید بین ۲۰ الی ۲۵ درصد قیمت غذای دانشجویان افزایش پیدا می‌کرد و به سمت آزادسازی قیمت‌ها پیش می‌رفتیم اما با توجه به وضعیت مالی دانشجویان و به جهت رعایت حال ایشان، این کار صورت نگرفت و براساس مصوبه هیات امنای صندوق رفاه دانشجویان طی سال‌های ۹۵ و ۹۶ قیمت اجاره‌بهای خوابگاه‌ها و تغذیه دانشجویان را افزایش ندادیم و تنها سال گذشته اجاره ‌بهای خوابگاه و تغذیه دانشجویان تنها ۱۰درصد افزایش یافت و امسال نیز با توجه به تصمیم هیات امنا میزان افزایش قیمت، حداقلی خواهد بود.

براساس برنامه پنجم توسعه هم‌اکنون باید ژتون غذای دانشجویان ۳۰۰۰تومان می‌بود ولی هم‌اکنون به‌رغم اینکه هزینه تمام شده برای یک پرس غذای دانشجویی به‌طور متوسط ۱۱ هزار تومان است که تنها حدود ۱۵۴۰ تومان از دانشجو اخذ می‌شود(آن هم در غذای پرهزینه) و در غذای کم هزینه حدود ۹۴۰ تومان از دانشجو دریافت می‌شود.

شایان ذکر است در سال جاری با توجه به افزایش قیمت‌ها و با وجود کمک‌های دولتی، هزینه تمام شده برای تولید غذای دانشجویی بیش از ۵۰درصد افزایش داشته است که با پیگیری و ارسال گزارش‌های مختلف توسط صندوق و با حمایت و عنایت دکتر غلامی و پیگیری دکتر صدیقی رئیس سازمان امور دانشجویان کمک مناسب و به موقعی توسط سازمان برنامه و بودجه به دانشگاه‌ها تزریق شد.

چه تعداد سرای دانشجویی مجردی و متاهلی در کشور وجود دارد؟

تعداد ۷۴۲ سرای مجردی ملکی و ۴۰ سرای متاهلی ملکی در سطح کشور وجود دارد.

چه مقدار از ظرفیت سراها به دانشجویان متاهل اختصاص دارد؟

۱۵۴۸ نفر ظرفیت سراهای متاهلی است که در مقایسه با ظرفیت کل سراهای ملکی حدود یک درصد از کل ظرفیت دانشجویی را به خود اختصاص می‌دهد.

آیا نیاز است به جای ساخت سراهای مجردی بیشتر سراهای متاهلی ساخته شود با توجه به اینکه تحصیلات در مقاطع ارشد و دکتری افزایش پیدا کرده است؟

قطعا حمایت از ساخت یا افزایش ظرفیت سراهای متاهلی با توجه به رشد پذیرش دانشجویان دوره تحصیلات تکمیلی و افزایش تعداد دانشجویان متاهل و همچنین ظرفیت پایین این سراها در اولویت صندوق رفاه دانشجویان است و می‌تواند نقش بسزایی در رفاه دانشجویان متاهل و‌ انگیزه‌بخشی برای ادامه تحصیل در مقاطع تکمیلی و همچنین تشکیل خانواده دانشجویان داشته باشد که این موضوع با سلامت اجتماع و کاهش بار روانی ناشی از طولانی شدن تحصیلات کمک شایانی به شکوفایی حیات علمی کشور و تشکیل خانواده می‌کند. اما با این وجود ساخت سراهای مجردی نیز در اولویت مشابهی با سراهای متاهلی قرار دارد.

برای افزایش مبلغ وام‌ها و هدفمندسازی تسهیلات دانشجویی چه اقداماتی انجام شده است؟

صندوق رفاه دانشجویی برای دانشجویان ۲۱ نوع وام(ضروری، شهریه، تحصیلی، نخبگان، ازدواج عتبات و... ) در نظر گرفته است. از سال ۹۴ تاکنون وام‌های دانشجویی بین ۲۵ تا ۵۰۰ درصد افزایش داشته است. به‌طور مثال وام ضروری دکتری از ۱۰ ‌میلیون ریال به ۳۰ میلیون ریال، وام ودیعه مسکن از هفت میلیون و ۵۰۰ هزار تومان به ۱۵ میلیون تومان در تهران، وام مسکن در کلانشهرها از ۶ میلیون تومان به ۱۲ میلیون تومان و در سایر شهرها از چهار میلیون و۵۰۰ هزار تومان به ۹ میلیون تومان افزایش پیداکرده است همچنین به دانشجویان متأهل و نخبه ۲۵میلیون تومان ودیعه مسکن متأهلی پرداخت می‌شود.

از آنجا که ۸۵ درصد از دانشجویان شهریه پردازند و از طرفی وام شهریه در ردیف متفرقه بودجه قرار گرفته است و به‌رغم اینکه در چهار سال اخیر فقط ۴۵ میلیارد تومان بابت وام شهریه در وجه صندوق راه دانشجویان پرداخت شده است صندوق از محل منابع داخلی خود بیش از ۵۱۰ میلیارد تومان وام شهریه پرداخت کرده است.

 در چهار سال اخیربه کلیه دانشجویان متقاضیان واجد شرایط، وام پرداخت شده است و پوشش وام‌های صندوق در سال‌های اخیر به غیر از وام شهریه صددرصدی بوده است که در سال جاری تمامی دانشجویانی که متقاضی وام شهریه بودند نیز وام پرداخت شد و پوشش وام شهریه هم صددرصد شده است. البته هنوز مشکلاتی با بانک وجود دارد که در صدد رفع آن هستیم. صندوق رفاه دانشجویان برای دانشجویان دانشگاه‌های علمی- کاربردی و دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه غیرانتفاعی در دوره دکتری هشت نوبت وام و در هر نوبت مبلغ دو میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، در مقطع کارشناسی‌ارشد یک میلیون و ۱۵۰ هزار تومان و در مقطع کارشناسی ۵۰۰ هزار تومان در هر ترم در نظر گرفته است.

در فرآیند جدید وام شهریه، دانشجو ابتدا درخواست خود را به دانشگاه ارائه می‌دهد و پس از تایید دانشگاه اسم دانشجو در شعبه‌ای که توسط دانشجو انتخاب می‌شود ثبت شده و تنها با یک بار مراجعه دانشجو به بانک(در کل طول تحصیل) و با تشکیل پرونده وام خود را تا پایان سنوات مجاز دریافت می‌کند. لازم به ذکر است که برای وام‌های زیر ۱۰ میلیون تومان یک ضامن رسمی یا قراردادی و ضامن معتبر با جواز کسب کفایت می‌کند.

بازپرداخت این وام‌ها از ۶ ماه پس از فارغ‌التحصیلی دانشجویی با کارمزد ۳درصد آغاز می‌شود که این کارمزد نسبت به گذشته یک درصد کاهش داشته است. همچنین برای اخذ وام نیازی به ارائه چک توسط دانشجو نیست.

طبق قوانین صندوق رفاه دانشجویان پرداخت وام دانشجویی تنها با ارائه ضامن رسمی یا پیمانی صورت می‌گرفت اما اکنون با تفاهمنامه‌ای که با بانک صورت گرفته است با ضامن قراردادی یا جواز کسب هم امکان دریافت وام میسر شده است.

برای تامین هزینه‌های دانشجویان دوره دکتری چه اقداماتی انجام شده است؟

تا قبل از سال ۹۳ هیچ‌گونه وام ویژه دانشجویان دوره دکتری وجود نداشت و دانشجویان این دوره، از تسهیلات اعطایی همانند سایر دانشجویان بهره‌مند می‌شدند. در دولت تدبیر و امید با هدف افزایش کیفیت و ارتقای خدمات‌رسانی توام با کرامت انسانی به این دانشجویان وام ویژه دوره دکتری تصویب و اجرایی شد. در کنار برخورداری دانشجویان دکتری از ۲۱ نوع وام صندوق، وام ضروری ویژه دکتری نیز در سال ۹۶ مصوب و از ۱۰ میلیون ریال به ۳۰ میلیون ریال افزایش یافت. اعتبار وام ویژه دکتری از ۳۸ میلیارد ریال در سال ۹۳ به بیش از ۲۲۰۰ میلیارد ریال در سال ۹۷ با تاکید و حمایت دکتر غلامی مقام عالی وزارت افزایش یافته است.

شایان ذکر است در سال ۹۴ حدود ۲۰ میلیارد تومان، در سال ۹۵ حدود ۵۸ میلیارد تومان و در سال ۹۶حدود ۱۶۶ میلیارد تومان وام ویژه دکتری پرداخت شده است که به صورت متوسط ماهانه ۷۰۰ هزار تومان به دانشجویان دکتری روزانه غیربورسیه پرداخت می‌شود و دو سال پس از فارغ‌التحصیلی در ۶۰ قسط بازپرداخت می‌شود.