یکی از چالش‌برانگیزترین تصـــمیـــمــات دولـــت در اردیبهشت سال گذشته، موضوع تک‌نرخی شدن ارز بود. از آنجاکه به‌واسطه صادرات نفت و صادرات کالاهای غیرنفتی شرکت‌های دولتی و خصولتی، بیش از ۸۰ درصد درآمد ارزی ایران در دست دولت است، تصور اولیه دولتی‌ها بر این بود که تثبیت نرخ ارز به‌زودی خواهد توانست التهابات ارزی را مهار کند، اما اعلام این خبر که دولت برای همه واردکنندگان و مسافران و در یک کلام برای همه نیازهای ارزی، دلار ۴۲۰۰ تومانی می‌دهد، منجر به شکل‌گیری تقاضای بی‌رویه و کاذب برای ثبت سفارش کالا و مسافرت‌های خارجی شد که درنهایت این ریخت‌و‌پاش‌های ذخایر ارزی کشور، خیلی زود تصمیم ارزی دولت را دچار بحران کرد. بر این اساس دولت مجبور شد در خرداد و تیرماه سال گذشته تصمیماتی را برای تخصیص بهینه ارز اتخاذ کند که یکی از این موارد، محدود شدن اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی به واردات کالاهای اساسی، اقلام واسطه‌ای و مواد اولیه بود. در این زمینه بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۹۷ بیش از ۴۲ میلیارد دلار انواع کالا به ایران وارد شده که واردات حدود ۲۸ میلیارد دلار آن با ارز ۴۲۰۰ تومانی انجام شده است.
بر این اساس حدود ۱۴ میلیارد دلار از کالاهای وارداتی به کشور با ارز نیمایی یا ارز آزاد وارد کشور شده که اگر حدود هفت‌میلیارد دلار آن را اقلام مصرفی فرض کنیم، بازهم هفت‌میلیارد دلار از اقلام مورد نیاز صنایع کشور (در قالب اقلام سرمایه‌ای و واسطه‌ای) با ارز دولتی وارد نشده‌اند. در اینجا بحث این نیست که چرا به همه کالاهای وارداتی ارز دولتی داده نشده است، بلکه بررسی‌های آماری نشان می‌دهد دولت در تخصیص ارز مطابق نیازهای ضروری عمل نکرده و بخش قابل‌توجهی از ارز ۴۲۰۰ تومانی را به‌جای آنکه به بخش تولید بدهد یا اصلا مصرف نکند، به واردات اقلامی همچون غذای سگ و گربه، مکمل‌های غذایی، زغال، آدامس، تورهای مسافرتی و مواردی از این دست داده است. همچنین یکی از نکات قابل‌تاملی که در لیست دریافت‌کنندگان ارز دولتی دیده می‌شود، اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی به خیریه‌هاست که اساسا فعالیت آنها کوچک‌ترین قرابتی با تجارت و آن‌هم تجارت خارجی ندارد.
نامی میان غول‌های واردات کشاورزی
بررسی‌ها نشان می‌دهد میان واردکنندگان بخش کشاورزی، خانواده مدلل، جهاد کشاورزی و شرکت پشتیبانی امور دام بیشترین میزان واردات محصولات کشاورزی را در ایران دارند، اما بین واردکنندکان محصولات کشاورزی، نام شرکت فواکه نیز دیده می‌شود که در سال ۱۳۹۷ نزدیک به ۱۷۵ میلیون دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافت کرده است. واردات این شرکت عمدتا جو دامی است.
ارز دولتی برای غذای سگ و گربه
بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۷ بیش از سه‌هزار و ۸۵۷ تن غذای سگ و گربه با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد شده است. در این زمینه از آنجاکه در لیست دریافت‌کنندگان ارز ۴۲۰۰ تومانی عنوان کالای وارد شده درج نشده است، بر این اساس سراغ برخی از واردکنندگان فرآورده‌های غذای سگ و گربه رفته‌ایم که بررسی آماری نشان می‌دهد شرکت نستله ایران ۳۲.۵ میلیون دلار، شرکت ساعی‌گل تهران ۱.۶ میلیون دلار، شرکت بهین‌طعام ملل نزدیک به ۵۳ هزار دلار، شرکت کاراوت پرشیا نزدیک به ۴۶ هزار دلار، شرکت مانوک سبزدشت ۳۲ هزار دلار و شرکت آرادسامان طب نیز ۱۸ هزار و ۹۰۰ دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافت کرده‌اند. قابل ذکر است به‌جز شرکت نستله که علاوه‌بر غذای حیوانات خانگی در حوزه‌های دیگر نیز فعالیت دارد، همه واردات سایر شرکت‌ها عمدتا مربوط به واردات غذای حیوانات خانگی است.
خیر ارز جهانگیری به خیریه‌ها هم رسید
یکی از نکات قابل‌تامل پرونده ارز ۴۲۰۰ تومانی، دریافت ۹ میلیون و ۲۰۷ هزار دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی توسط یک خیریه به‌نام خیریه تعلیماتی و تحقیقاتی علمی و دینی مکتب امیرالمومنین است. با یک جست‌وجوی ساده از نام و نشانی این خیریه به‌نام موسسان مشهور آن می‌رسیم. براساس آنچه در وبسایت این خیریه آمده است مرحوم موسوی‌اردبیلی به‌همراه چند شخصیت مذهبی از موسسان اولیه این خیریه بوده‌اند. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد مدیرعامل این خیریه در حال حاضر میرسعید موسوی، فرزند آیت‌الله موسوی‌اردبیلی است که در زیرمجموعه دارایی‌های خود دانشکده مفید را دارد. البته فرزند آیت‌الله موسوی‌اردبیلی چندین شرکت ازجمله شرکت شیمیایی فرآیندسود، سیناسود، سبلان‌ثمین، مفیدشیشه و... را در مالکیت خود دارد که موضوع این بحث نیستند.
اینکه چرا در شرایط محدودیت ارزی، ۹.۲ میلیون دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی به یک خیریه داده می‌شود، خود جای سوال است، چراکه قرار بود دولت ارز ۴۲۰۰ تومانی را به واردات کالاهای اساسی و در مرتبه بعد به واردات کالاهای سرمایه‌ای و مواد اولیه اختصاص دهد. همچنین موسسه بین‌المللی مشکوه‌الرسول دیگر موسسه فرهنگی است که نزدیک به ۹۰ هزار دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافت کرده است. بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد مشکوه‌الرسول یک موسسه خیریه، انتفاعی و عام‌المنفعه است که براساس قراردادی که با آموزش و پرورش داشته است، مقرر شده مدل مدرسه در تراز سند تحول بنیادین را طراحی کند.
واردات آبمیوه‌گیری با ارز ۴۲۰۰
با وجود اینکه واردات اقلامی همچون دستگاه‌های آبمیوه گیری، آسیاب و مواردی از این دست در لیست ۱۴۰۰ قلم «واردات‌ممنوع‌ها» قرار داشت اما بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۹۷ به مقدار قابل توجهی ارز ۴۲۰۰ تومانی به اینگونه اقلام داده شده است برای مثال فقط شرکت مهرسام درخشان تندیس پارسه در سال ۱۳۹۷ نزدیک به پنج‌میلیون دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافت کرده است.
بررسی لیست دریافت‌کنندگان ارزی که در تابستان ۹۷ ارائه شد، نشان می‌دهد این شرکت واردکننده دستگاه آسیاب و مخلوط‌کن موارد خوراکی است. براین اساس مشخص نیست که چرا اقلام ممنوع شده در شرایط محدودیت ارزی هم ارز ۴۲۰۰ تومانی می‌گیرند و هم به مقدار قابل توجهی وارد می‌شوند.
۸۱۶ میلیون دلار گوشت قرمز دست کیست؟
بررسی آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۷ بیش از ۸۱۶ میلیون دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی به واردات گوشت قرمز اختصاص پیدا کرده است. اگرچه در این زمینه هیچ شفافیتی وجود ندارد که این میزان واردات گوشت به دست چه کسانی رسیده، اما براساس اظهارات یکی از مسئولان وزارت جهاد کشاورزی، در سال ۹۷، ۶۳ شرکت در واردات گوشت گوسفندی ارز دولتی دریافت کرده‌اند. در این زمینه بررسی‌ها نشان می‌دهد فقط شرکت آریامحتشم شرق که زمینه فعالیت واردات آن مربوط به واردات گوشت قرمز است، در سال ۹۷ حدود ۷۷ میلیون و ۲۴۳ هزار دلار ارز دریافت کرده است. همچنین اگرچه از جزئیات واردات شرکت سهامی پشتیبانی امور دام کشور اطلاعی در دست نیست، اما این شرکت در سال ۹۷ نزدیک به ۵۶۹ میلیون دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافت کرده است.
واردات ۴۵۰۰ تن مکمل غذایی با ارز دولتی
بررسی آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد در سال ۹۷ بیش از ۴۵۰۰ تن مکمل غذایی (به ارزش ۱۱۸ میلیون دلار) با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد کشور شده است که به جهت عدم شفاف‌سازی آماری، معلوم نیست در شرایط محدودیت ارزی این میزان کالای مصرفی توسط چه کسانی وارد کشور می‌شود. نکته قابل‌تامل این است که بخش قابل‌توجهی از واردات مکمل‌های غذایی از کشور آمریکا بوده است. پس از آمریکا، کانادا، اسپانیا، ایتالیا، آلمان و دیگر کشورهای اروپایی مبدأ عمده واردات مکمل‌های غذایی با ارز ۴۲۰۰ تومانی بوده‌اند. در این زمینه بررسی لیست دریافت‌کنندگان ارز ۴۲۰۰ تومانی بانک مرکزی نشان می‌دهد فقط شرکت مکمل‌های غذایی حیاتی کارن ۳.۶ میلیون دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافت کرده است که براساس اطلاعات وبسایت شرکت، این شرکت واردکننده مکمل‌هایی غذایی از کاناداست.
سفر با ارز ۴۲۰۰
۲۱ فروردین در تاریخ اقتصادی ایران به‌عنوان یک تصمیم تلخ همیشه ماندگار خواهد بود، چراکه در آن زمان دولت برخلاف مصالح ملی، اعلام کرد به همه درخواست‌های ارزی، ارز ۴۲۰۰ تومانی اختصاص خواهد داد و هیچ محدودیتی در این زمینه نیست. بر این اساس یکی از اولین بازخوردهای اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی به هرگونه نیاز ارزی، دریافت ارز ۴۲۰۰ تومانی برای مسافرت‌های خارجی بود، به‌طوری که در همان زمان گفته می‌شد اغلب شرکت‌های گردشگری و برگزارکنندگان تورهای مسافرتی خارجی اشتهای عجیبی برای دریافت ارز ۴۲۰۰ دارند. فقط در یک مورد، بررسی‌ها نشان می‌دهد شرکت «کاروان هوایی ۲۰۰۰» در یک‌سال اخیر حدود ۴۸.۲ میلیون دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافت کرده است. پس از شرکت کاروان هوایی، شرکت‌های کاروان گردشگری آپادانا، گردشگری حیران و گردشگری بابلسر نیز درمجموع ۸.۲ میلیون دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافت کرده‌اند.
مهدی عبداللهی
- 18
- 4
