رشد سرطان در سایه کرونا | اختلال در ارائه خدمات مرتبط با مغز و اعصاب

به گزارش روزنامه همشهری ، با شیوع کووید ۱۹ در کشور، سهم بیماری‌های قلبی - عروقی، سرطان‌ها، بیماری‌های کلیوی، بیماری‌های مزمن تنفسی، فشار خون، دیابت و بیماری‌های مغز و اعصاب، در مرگ افراد هم بالا رفت، تا جایی که به گفته افشین استوار، مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، ۴۰ درصد فوتی‌های کرونا به بیماری‌های غیرواگیر مبتلا بودند؛ یعنی به ترتیب بیماری‌های قلبی و عروقی، بیماری‌های مزمن تنفسی، دیابت، فشار خون بالا، در مرگ‌ها تاثیر گذاشته است.

همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از ۷۰ درصد مرگ و میرها به علت کووید ۱۹ در افرادی اتفاق افتاده که حداقل یک بیماری غیرواگیر داشته یا بیش از ۶۰ سال سن دارند.

کرونا، میزان مراجعه به مراکز درمانی را کم کرد و برنامه‌های غربالگری که برای پیشگیری به ابتلا به بیماری‌های مختلف را بررسی می‌کند را مختل کرد؛ غربالگری‌هایی که از ابتلا به انواع سرطان‌ها و دیابت و فشار خون و ... جلوگیری می‌کنند یا منجر به تشخیص زودهنگام می‌شوند.

استوار حالا از کاهش ۷۰ درصدی غربالگری‌ها در اوایل شیوع کرونا خبر می‌دهد و می‌گوید:« تأثیر پاندمی کرونا منحصر به‌خود این بیماری نیست و چه بسا پیامدهای بیشتری روی شیوع بیماری‌های غیرواگیر داشته است. یکی از عوامل خطرزای کرونا، ماجرای کم‌تحرکی است که در ایجاد و شدت بیماری‌های غیرواگیر، تأثیر قابل توجهی داشته است.»

براساس اعلام او، در دوران شیوع کرونا، فعالیت‌های فیزیکی مردم به‌شدت کاهش داشته است؛ به‌طوری که به‌دنبال کم‌تحرکی و پرخوری در دوران خانه‌نشینی و دورکاری، چاقی افزایش پیدا کرده که این اتفاق نه‌تنها خودش یک بیماری است بلکه می‌تواند افراد را مستعد ابتلا به بیماری‌های خطرناک مانند بیماری‌های قلبی - عروقی کند. این مسئول در وزارت بهداشت با استناد به گزارش‌های رسیده، تأکید می‌کند که خانه‌نشینی طولانی مدت افراد، ناهنجاری‌های رفتاری و عادت‌های آسیب‌زایی مانند مصرف دخانیات را همراه داشته است.

در ماه‌های ابتدایی شیوع کرونا، با اختصاص بسیاری از مراکز درمانی به بیماران مبتلا به کرونا و تبدیل بخش‌های غیرمرتبط به کرونا، به آی‌سی‌یوی کرونا، بیماران زیادی برای گرفتن خدمات درمانی‌شان معطل ماندند. از سوی دیگر، خیلی‌ها در سایه هراس از ابتلا به بیماری، به مراکز درمانی و حتی مطب‌ها مراجعه نمی‌کردند؛ اتفاقی که منجر به عقب‌افتادن بسیاری از معاینه‌ها و حتی تشدید بیماری‌های قبلی افراد شد.

این موضوع را مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت هم تأیید می‌کند. او یکی از دلایل را کمبود تجهیزات فردی و حتی بیمارستانی برای مردم و کادر درمان، در اوایل شیوع بیماری می‌داند که منجر شد تا مراجعه مردم به مراکز درمانی مختل شود. استوار، موضوع غربالگری را بسیار مهم و جدی می‌داند و می‌گوید: مطالعات و بررسی‌هایی که در این زمینه انجام شده نشان می‌دهد، اجرای برنامه غربالگری برخی از انواع سرطان‌ها مانند سرطان پستان، روده‌بزرگ و دهانه رحم بیش از ۷۰درصد کاهش پیدا کرده است.

افزایش ابتلا به سرطان‌ها در آینده

استوار می‌گوید: «کرونا با تأخیر در شروع درمان بیماری‌های مهم دیگر، آسیب زیادی بر نظام سلامت وارد کرده است، برای مثال تنها ۴هفته تأخیر در تشخیص سرطانی مانند پستان، به‌شدت بر عواقب درمان آن تأثیر می‌گذارد، بنابراین منطقی است که تا۷۰درصد شاهد تأخیر در درمان به‌موقع انواع سرطان باشیم. از سوی دیگر، عوامل خطر دیگر بر افزایش شیوع سرطان در جامعه تاثیر دارد؛ مثل کم‌تحرکی، چاقی، تغذیه نامناسب و... که از عوامل بروز ابتلا به سرطان هستند و در دوران شیوع کرونا، افزایش داشته‌اند. به همین دلیل احتمال زیادی وجود دارد که در آینده میزان ابتلا به سرطان در کشور افزایش پیدا کند.»

براساس اعلام او، کرونا در آینده، بار بیماری‌ها را افزایش می‌دهد. به‌گفته او، به استناد مطالعات انجام‌شده، بی‌توجهی نسبت به بیماری‌هایی غیر از کرونا، اوایل پاندمی، به ۷۰تا۸۰درصد رسیده بود؛ به‌گونه‌ای که خدمات مرتبط با چاقی تا ۸۵درصد کاهش داشت. با این همه اما با افزایش آگاهی مردم و اطلاع‌رسانی، وضعیت بهتر شده است.

او به درگیری نظام سلامت در دوران شیوع کرونا بر مدیریت این بیماری تأکید می‌کند و می‌گوید: «در ۲۱‌ماه گذشته نظام سلامت به‌طور کامل درگیر خدمات مرتبط به کرونا بوده است؛ یعنی کارکنانی که قبلا در حوزه بیماری‌های غیرواگیر فعالیت داشتند، در این مدت، به‌صورت نیمه‌وقت یا تمام‌وقت به بخش‌های مرتبط با درمان کووید-۱۹منتقل شده‌اند، در بسیاری از بیمارستان‌ها بخش‌های غیرکرونا تعطیل یا تعدادی از تخت‌ها، به بخش‌های درمان کرونا منتقل شد.» براساس اعلام او، در این مدت، اجرای برنامه‌های کنترل فشارخون و دیابت هم با اختلالات جدی مواجه شد.

این موضوع هم تنها محدود به ایران نمی‌شود، گفته می‌شود، در اوایل شیوع، خدمات مرتبط با اورژانس بیماری‌های قلبی در تمام دنیا مختل شد، به‌طوری‌که بررسی‌های انجام‌شده درهند نشان می‌دهد، در اوایل شیوع کرونا، خدمات اورژانس سکته قلبی ۳۰درصد کاهش داشته است. این مسئول در وزارت بهداشت در ادامه درباره برنامه‌های کنترل و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر اشاره می‌کند و می‌گوید: «در دوران کرونا ۵مرحله بسیج مقابله با کرونا در قالب طرح شهید سلیمانی اجرا شده است.

فاز اول آن به غربالگری کووید-۱۹ اختصاص داشت اما درفاز دوم، مراقبت از بیماری‌های غیرواگیر هم در غربالگری‌ها سهمی پیدا کرد؛ یعنی از طریق تماس‌های تلفنی از افراد در مورد سابقه ابتلایشان به بیماری دیابت، فشار خون و... سؤال پرسیده می‌شد. بر این اساس با تکیه بر شبکه بهداشت و درمان و بسیج مردمی، تا حدودی اختلالات ناشی از کرونا، جبران شد.» او استفاده از خدمات غیرحضوری را یکی از دلایل جبران‌شدن وضعیت قبلی می‌داند؛ «در دوران کرونا بسیاری از پزشکان خدمات خود را به‌طور غیرحضوری به بیماران ارائه می‌دادند و افراد زیادی از این طریق ویزیت می‌شدند.»

افزایش ابتلا به کرونا در افراد با بیماری‌های غیرواگیر

متخصصان می‌گویند، آنها که مبتلا به بیماری‌های غیرواگیرند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به کرونا قرار دارند. نمونه آن در افراد درگیر دیابت و فشار خون مشخص شد که درگیری با این بیماری‌ها، تا چه میزان افراد را در معرض ابتلا به انواع شدید کرونا و حتی مرگ، قرار داده است. استوار، در این‌باره می‌گوید: «در کنار این موضوع، افرادی که بیماری‌های کنترل شده داشتند، با ابتلا به کرونا، بیماری‌شان تشدید پیدا کرد، حتی گاهی بیماری قلبی یا دیابت که قبل از کرونا تحت کنترل بوده، پس از ابتلای فرد به کرونا، دوباره از کنترل خارج شده است.»

این متخصص با اشاره به ابتلای طولانی‎مدت به کووید-۱۹ می‌گوید که این نوع از ابتلا به کرونا، تأثیر بسیار مخربی بر بیماری‌های کنترل شده دارد و فرد حتی پس از مهار بیماری با آثار طولانی‌ مدت آن مواجه می‌شود. به این دلیل باید توجه بیشتری به بیماری‌های غیرواگیر داشت. او پیش‌بینی می‌کند که در آینده بیماری‌های غیرواگیر افزایش پیدا خواهد کرد؛ «ما از سال‌های بعد شاهد شیوع انواع بیماری‌های غیرواگیر خواهیم بود، بنابراین خطر و عواقب کرونا در شیوع بیماری‌ها هم‌اکنون جدی نیست و خطر اصلی مربوط به دوران پساکروناست. البته پیامدهای کرونا باعث شده افراد در سطح‌های بالاتری از بیماری خود قرار بگیرند و گزارش‌‌ها هم حاکی از آن است که در دوران کرونا با موارد پیچیده‌تری از انواع سرطان‌ها مواجه می‌شویم.»

برنامه‌های کنترل بیماری‌ها ادامه دارد

تابستان سال۹۸ بود که وزارت بهداشت از آغاز کمپین کنترل فشار خون خبر داد. براساس اعلام مسئولان این وزارتخانه، بیش از ۹هزار ایستگاه اندازه‌گیری فشار خون راه‌اندازی و قرار شد افراد با شرکت در این کمپین‌ها، میزان فشار خونشان را بسنجند؛ با اینکه این کمپین در مدت تعیین‌شده اجرا شد اما به‌دلیل شیوع کرونا و تمایل‌نداشتن افراد برای مراجعه حضوری، فازهای دیگر آن اجرا نشد و حتی به سایر بیماری‌ها تعمیم داده نشد. با این حال استوار تأکید می‌کند که هم‌اکنون، پروتکل‌ها و دستورالعمل‌های مشابهی برای کنترل بیماری‌های غیرواگیر اعمال می‌شود و در مدت کرونا هم کمپین‌ها ادامه داشته است؛ مثل کمپین مبارزه با بیماری‌های مرتبط با استخوان.

مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت حالا تأکید می‌کند که برنامه‌ریزی‌هایی برای دوران پس از کرونا در حال انجام است؛ «ما می‌خواهیم توانمندتر به برنامه‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر بازگردیم، پرداختن به موضوع کنترل فشار خون، بیماری‌های قلبی، پوکی استخوان، دیابت، انواع سرطان و همچنین بیماری‌های ناشی از سلامت روان هم در این دوران و هم پس از پایان پاندمی در دستور کار نظام سلامت کشور است.»

ماجرا تنها به ابتلا به کرونا محدود نمی‌شود، داروهایی که برای درمان بیماران مبتلا به کرونا تجویز می‌شود هم عوارضی قابل توجهی داشته‌اند که در مطالعات به آنها اشاره شده است، مثل داروی رمدسیویر که آنزیم‌های کبدی و قند را بالا می‌برد و حتی برخی متخصصان نسبت به شیوع بیماری‌های کبدی در آینده هشدار داده‌اند. مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در این‌باره می‌گوید: «طبیعی است داروهایی مانند رمدسیویر یا داروهای دیگری که هم‌اکنون برای درمان بیماری کرونا تجویز می‌شود، عوارضی داشته باشند.

اما مسئله مهم‌تر، تصمیم‌گیری برای انتخاب دارو و تعادل بین سود و زیان است. برای مقابله با کرونا باید در ۲بخش اقدام شود؛ یکی اقداماتی است که برای جبران مشکلات دوران کووید-۱۹ درنظر گرفته می‌شود، یعنی ساماندهی برنامه‌های مراقبت و کنترل بیماری‌ها و دوم بررسی فعالیت‌ها و موارد مشابه در کشورهای دیگر است. بنابراین الگوبرداری از کشورهایی که در زمینه مبارزه با پاندمی‌ها موفق عمل کرده‌اند مانند کشورهای آسیای جنوب شرقی ازجمله هنگ‌کنگ، تایوان و کره‌جنوبی می‌تواند در انتخاب عملکرد درست ما تأثیرگذار باشد. بی‌توجهی ما به این موضوع در اوایل پاندمی کرونا باعث از دست‌رفتن چنین زمانی شد و منجر شد تا نتوان در این زمینه موفق عمل کرد.»

کاهش ۷۰درصدی مراجعه به مراکز درمانی

علیرضا مهدوی هزاوه، رئیس اداره پیشگیری و کنترل بیماری‌های قلبی - عروقی وزارت بهداشت است. او از کاهش ۷۰درصدی میزان مراجعه‌ به مراکز درمانی در سه‌ماهه اول سال۹۹ خبر می‌دهد و به همشهری می‌گوید: «این آمار نشان می‌دهد که مردم در آن دوره تمایلی به مراجعه نداشتند، در سال۹۹ میزان مراقبت‌ها و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها، نسبت به سال۹۸ حدود ۲۵درصد کمتر شده بود.»

او با اشاره به مطالعات انجام‌شده در خرداد۹۹ از مراکز درمانی، می‌گوید: «نتیجه این بررسی نشان داد کسی جز برای کرونا، به مراکز درمانی مراجعه نمی‌کند، توصیه بین‌المللی برای مهار کرونا، قرنطینه و تهیه دارو برای بیماران برای مدت طولانی بود تا مردم مجبور نشوند از خانه بیرون بروند. حتی در این زمینه، خدمت‌رسانی‌های دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر، تعطیل نشد و به‌صورت مجازی تماس با بیماران و کنترل بیماری‌شان ادامه پیدا کرد.

هر چند که در ماه‌های اول، این خدمات تعطیل شد تا افراد تمرکز بیشتری بر مراکز درمانی داشته باشند.» به‌گفته او، خدمات پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های واگیر، در تمام شهرها ارائه می‌شود اما در کلانشهرها کمتر مورد استقبال قرار می‌گیرد؛ چرا که اغلب به‌طور مستقیم به پزشک مراجعه می‌کنند. در روستاها و شهرهای دیگر، پایگاه‌های سلامت و خانه‌های بهداشت با مراجعه مداوم افراد روبه‌روست.

کمپین فعالیت بدنی، یکی از پویش‌هایی بود که قرار بود در کنار سایر پویش‌ها برای بیماریابی اجرا شود، اما به‌گفته رئیس اداره پیشگیری و کنترل بیماری‌های قلبی- عروقی وزارت بهداشت، شیوع کرونا، مانع از اجرای چنین کمپینی شد؛ «با توجه به اینکه ۵۴درصد از جمعیت بالای ۱۸سال کشور دچار کمبود فعالیت‌های بدنی‌اند، یعنی توجه به این موضوع می‌تواند منجر به کاهش ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها شود.»

مهدوی هزاوه از ابلاغ دستوری برای پیگیری بیماری‌های مزمن از طرف معاون بهداشتی وزارت بهداشت به دانشگاه‌های علوم پزشکی خبر می‌دهد و می‌گوید این خدمات به‌صورت حضوری و غیرحضوری ارائه می‌شود. این مسئول در وزارت بهداشت، به جزئیات پیمایش عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این پیمایش، میزان فعالیت‌های فیزیکی، میزان مصرف میوه‌ها و سبزیجات، قند خون، فشار خون و... در جمعیت بالغ اندازه‌گیری می‌شود.

آخرین نتایج مطالعه دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر مربوط به سال۹۵ بود. چنین مطالعه‌ای دوباره از ابتدای بهمن سال۹۸ آغاز شد اما تنها ۱۰درصد پیش رفته بود که کرونا باعث توقف آن شد، چرا که نیاز به حضور پرسشگر و معاینات و بررسی‌هایی داشت.» او ادامه می‌دهد: «در سال۹۹ نیز در دوره‌هایی که با پیک بیماری مواجه نبودیم، بار دیگر مطالعات انجام شد. نتایجی که تاکنون از این مطالعه به‌دست آمده نشان می‌دهد که مشکلات مربوط به فشار خون و دیابت، رو به افزایش است، نتیجه رسمی آن تا ۲‌ماه آینده منتشر می‌شود.»

اختلال در ارائه خدمات مرتبط با مغز و اعصاب

فشار خون، یکی از عوامل مهم خطر سکته‌های مغزی و قلبی به‌شمار می‌رود و حالا فرهاد اعصارزادگان، متخصص مغز و اعصاب و نورولوژیست به اختلال در برنامه‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های مغزی و اعصاب در دوران کرونا اشاره می‌کند. او به همشهری می‌گوید: «در زمان شیوع بیماری کرونا، آموزش بیماران برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها، تحت‌تأثیر قرار گرفت. مثلا جلساتی برای آموزش به بیماران ‌ام اس، سکته مغزی و تشنج وجود دارد یا همایش‌هایی در ارتباط با انواع بیماری‌ها برگزار می‌شد که با انتشار اخبار آنها اطلاعات مردم هم بالا می‌رفت اما در دوران کرونا تمام این برنامه‌ها متوقف شد.»

به‌گفته اعصارزادگان، در ارتباط با سکته‌های مغزی، زمان طلایی وجود دارد که حدود ۴ساعت و نیم است، اگر بیماران در این مدت به پزشک مراجعه کنند، زودتر تحت درمان‌های تخصصی قرار می‌گیرند و امکان معالجه و بهبودپذیری آنها بیشتر می‌شود، به همین دلیل آموزش مردم در این خصوص کمک‌کننده و مؤثر خواهد بود.

اعصارزادگان درباره افزایش میزان سکته‌های مغزی و بیماری‌های اعصاب در دوران کرونا، تأکید می‌کند: «نمی‌توان با قاطعیت گفت در دوران کرونا، سکته‌های مغزی و بیماری‌هایی مرتبط با مغز و اعصاب بیشتر شده است، اما به‌طور طبیعی، تأخیر در مراجعه بیماران به مراکز درمانی به‌دلیل ترس از ابتلا به کرونا، سرویس‌دهی را مختل می‌کند، بنابراین عوارض بیماری و مرگ‌ومیر بر اثر ابتلا به اینگونه بیماری‌ها افزایش پیدا خواهد کرد.»

از بیماری‌های قلبی غفلت شد

متخصصان می‌گویند کرونا خطر سکته قلبی را تا ۴برابر افزایش می‌دهد. تأثیر ابتلا به این ویروس بر عملکرد قلب، در ماه‌های گذشته و در مقاله‌های متعددی مورد بررسی قرار گرفته است و حالا طاهره سماوات، متخصص بیماری‌های قلب و عروق به همشهری می‌گوید: «کووید-۱۹ بیماری تنفسی است و علاوه بر اینکه ایجاد عفونت‌هایی در ریه می‌کند، آسیب‌های جدی به سیستم گردش خون و قلب و عروق وارد می‌کند. همچنین این بیماری می‌تواند سبب اختلال در انعقاد خون شود و درپی آن با ایجاد لخته، عروق کرونر و تغذیه‌کننده قلب گرفته می‌شود و درنهایت سکته قلبی را منجر می‌شود. حتی گاهی منجر به آمبولی ریه می‌شود.»

سماوات هم تأکید می‌کند که در دوران شیوع کرونا، از بیماری‌های قلب و عروق غفلت شده است، این در حالی است که بیشترین علت مرگ در ایران، سکته‌های قلبی است؛ «ابتلا به کرونا در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی - عروقی، دیابت و فشار خون، یا کسانی که اضافه وزن دارند، شدیدتر است و احتمال مرگ آنها را افزایش می‌دهد، بنابراین توجه به برنامه‌های مرتبط به پیشگیری از ابتلا به این بیماری، می‌تواند جلوی بسیاری از مرگ‌ها را بگیرد.»

سماوات می‌گوید: «به‌طور طبیعی با پاندمی بیماری کووید-۱۹، تعداد مرگ‌های ناشی از بیماری‌های قلبی - عروقی هم افزایش پیدا کرده ‌است. این‌موضوع تنها به‌دلیل آسیب‌پذیربودن این ‌افراد نیست، بلکه در دوران کرونا به‌دلیل ترس از ابتلا به بیماری کرونا، تأخیر در مراجعه به‌موقع به مراکز پزشکی برای چکاپ‌های دوره‌ای و همچنین تجویز داروی مناسب باعث تشدید بیماری در افراد شده است.»