از خطای پزشکی تا خطای پرستاری

پرستاران بزرگ‌ترین گروه در میان کارکنان حوزه بهداشت و درمان کشور هستند. آنها از دیدگاه قانونی و اخلاقی باید پاسخگوی مراقبت‌های ارائه‌شده باشند، چون خطای آنها جبران ناپذیر است. بنابراین قانونگذار برای جلوگیری از صدمات و اشتباهات، کادر درمانی اعم از پزشکان و پرستاران را مورد توجه قرار داده و برای آنها مجازات‌هایی تعیین کرده است. تبیین مفهوم قصور پرستاران در فرایند مراقبت از بیماران بستری و رویکرد دستگاه قضائی کشور در قبال قصور آنها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

قصور پرستاری (Nursing Malpractice) به معنی کوتاهی کردن در رعایت استانداردهای مراقبتی و پرستاری است. مبنای اين استانداردها، وظايف و مسئوليت‌های مصوب وزارت بهداشت و درمان است که معمولا در مسير بررسی ‌و رسيدگی به پرونده‌ها، ميانگين اقداماتی که يک پرستار در وظايف محوله ‌بايد به کار بندد، در نظر گرفته می‌شود. چنانچه اعمال انجام گرفته از حد متوسط کمتر و خارج از حد وظايف باشد، قصور تلقی می‌شود.

مقایسه فعالیت پرستاران ایرانی و خارجی

در کشور ما سهم پرستار در خطای پزشکی بین ۱۰ تا ۲۰ درصد است. براساس آمار ۷۰ تا ۸۰ درصد پرونده‌های پزشکی به نظام پزشکی ارجاع داده می‌شود که نماینده‌ای از نظام پرستاری در هیات بدوی و تجدید نظر نظام پزشکی به منظور رسیدگی به پرونده‌های پرستاری مستقر شده است. این در حالی است که صدور حکم برای یک پرونده پرستاری بین دو تا سه ماه طول می‌کشد و در اغلب پرونده‌ها پزشک و پرستار مقصر شناخته می‌شوند. در کشور ما بیشترین شکایت بیماران به دلیل سقوط بیمار از تخت بیمارستانی و جا ماندن ابزار در بدن بیمار است. در پرونده‌های مشترکی که هم پزشک و هم پرستار مقصر شناخته می‌شوند سهم پرستار در خطای پزشکی بین ۱۰ تا ۲۰ درصد است. باید دانست بین ۲۰ تا ۳۰ درصد پرونده‌ها در دو نهاد دیگر از جمله دادگستری و پزشکی قانونی هم بررسی می‌شود.

در نظام پزشکی پرونده‌ها در دو هیات بدوی و هیات تجدید نظر مورد بررسی قرار می‌گیرد که ۹۰ درصد پرونده‌های باز شده شکایت از عملکرد پزشکان را شامل می‌شود. این در حالی است که در آمریکا برای هر هزار نفر ۹ پرستار فعال هستند، اما در ایران برای هر هزار ایرانی بر اساس اعلام آماری ۳/۱ پرستار خدمت می‌کند. در اصل پرستار آمریکایی هم پنج برابر بیشتر از پرستار ایرانی حقوق و مزایا دریافت کرده و هم میزان فعالیتش یک دهم پرستار ایرانی است و متعاقبا شیفت اضافی و اجباری نیز نمی‌دهد و به خوبی استراحت می‌کند. در حالی که پرستار ایرانی از همه این موارد محروم است و این عوامل در بروز خطا و اشتباه پرستاری دخیل هستند.

برای مثال در آمریکا در یک طرح به شکل نمونه در یک دوره زمانی دو ساعت فعالیت کاری پرستاران افزایش یافت، یعنی فعالیت هفت ساعته یک پرستار به ۹ ساعت در روز افزایش یافت. این در حالی است که بالغ بر ۱۴ درصد خطای پرستار در آن دوره افزایش یافت. بر اساس این تحقیق می‌توان گفت وقتی در ایران مسئولیت ۲۵ تخت به یک پرستار داده می‌شود، طبیعتا بروز خطا نیز نباید دور از انتظار مسئولان حوزه بهداشت و درمان کشور و مردم باشد.

فعالیت جامعه پرستاری غیرکارشناسی است

جامعه پرستاری کشور شبانه روزی به ارائه خدمات می‌پرازد. در مراکز بهداشتی و درمان مسئولیت به دوش پرستاران است. این قشر در معرض ابتلا به بیماری‌های متعدد هستند. به رغم تلاش‌های شبانه روزی جامعه پرستاری کشور باز مردم از دریافت خدمات حداقلی محرومند. متاسفانه در کشور ما به شغل پرستاری توجه نمی‌شود. در تعریف کار و مسئولیت برای پرستاران فقط بر اساس استانداردهای موجود تعاریفی ارائه شده است. برای مثال یک پرستار باید در بخش عمومی به ارائه خدمات به پنج بیمار بپردازد و در بخش تخصصی هم هر پرستار باید به ارائه خدمات به یک بیمار بپردازد.

این در حالی است که در مراکز درمانی کشور هر پرستار به ۱۵ بیمار خدمات ارائه می‌کند. در این شرایط بروز هر گونه خطا از سوی پرستار امکانپذیر است. در این وضعیت ابعاد بروز خسارت برای مردم افزایش می‌یابد، اما اغلب آنها به دلیل عدم آگاهی نسبت به حقوقشان واکنش نشان نمی‌دهند. در سال‌های اخیر که موارد زیادی از قصور پزشکی رسانه‌ای شده شاهد این بوده ایم که خطای پرستاری در برابر خطای پزشکی بسیار ناچیز است. برای مثال در روزهای اخیر نوزادی به‌ دلیل مشکلات تنفسی در بخش NICU یکی از بیمارستان‌های معروف و بزرگ تهران بستری می‌شود.

این نوزاد که مدتی دچار مشکلات تنفسی شده بود توسط خانواده‌اش به بخش مراقبت‌های ویژه کودکان بیمارستان امام خمینی(ره) آورده می‌شود. پرستار در هنگام زدن سرم پای نوزاد را بررسی نمی‌کند و مواد سرم به جای رگ به زیر پوست او رفته و پایش را دچار سوختگی می‌کند. اگر چه در این مورد به روشنی قصور پرستار مشخص است و پزشک مقصر قلمداد نمی‌شود، اما در بسیاری موارد شاهد این بوده‌ایم که قصور پزشکی و قصور پرستاری با هم پیوند خورده‌اند، به این معنا که همزمان در یک قصور هم پزشک و هم پرستار مقصر است. به نظر می‌رسد برای کاهش قصور پرستاری باید بر آموزش کادر درمانی تمرکز کرد، چرا که در موارد زیادی شاهد این هستیم که آموزش‌های دانشگاهی کاربردی نبوده و نیاز است در کنار این مساله آموزش‌های ضمن خدمت هم وجود داشته باشد.

افزایش قصور پرستاری به دلیل نارسایی مدیران

قائم مقام سازمان نظام پرستاری درباره خطا و قصور پرستاران در کشور به «آرمان» می‌گوید: در کشور ما به دلیل نبود سیستم رسیدگی مناسب در گذشته به خطای پزشکی و پرستاری چندان توجه نمی‌شد. بی‌شک خطای پرستاری نه تنها در بین پرستاران ایرانی بلکه در بین تمامی پرستاران جهان وجود دارد. محمد شریفی مقدم می‌افزاید:‌ امروزه در کشور پرستاران بیشترین خدمات بهداشتی و درمانی را ارائه می‌دهند. جامعه ۳۰۰ هزار نفری پرستاری بیشترین حضور را در ارائه خدمات به بیماران دارند.

برای مثال پزشکان با یک ویزیت پنج دقیقه‌ای مسئولیت رسیدگی به بیمار را بر عهده پرستار می‌گذارند. در ضمن هر گونه خدمات درمانی نیازمند دریافت خدمات پرستاری است. قائم مقام سازمان نظام پرستاری می‌گوید: در بررسی خطا و قصور پزشکی باید گفت که حضور کمرنگ آنها باعث بروز مشکلات عدیده می‌شود. برای مثال وقتی پزشک باید در هفته ۴۰ ساعت در مرکز درمانی حضور داشته باشد، اما یک ساعت هم نیست، در این شرایط بروز هر گونه کم و کاستی دور از انتظار نیست. این در حالی است که در بررسی زمینه بروز خطای پرستاران باید گفت که این قشر به طور کامل در مراکز درمانی حضور داشته و اضافه کار اجباری انجام می‌دهند. شریفی مقدم می‌افزاید: زمینه بروز خطای پزشکی به دلیل حجم کار فراوان، افزایش تعداد بیماران و عدم تامین معیشت پرستار با فعالیت در یک شیفت کاری است.

این در حالی است که در کشورهای پیشرفته یک پرستار با فعالیت در یک شیفت کاری از لحاظ مادی تامین است و دیگر نیازی به فعالیت در دیگر شیفت‌های کاری و در نتیجه بروز خطا به دلیل خستگی و عدم تمرکز نیست! به گفته او فعالیت پرستاران کشور به هیچ عنوان مطابق با استانداردهای روز دنیا تعریف نشده است. در کشور ما پرستار دو تا سه شیفت به فعالیت می‌پردازد، در این شرایط بروز خطا از سوی او افزایش می‌یابد. او تاکید کرد: اگر امروزه در حوزه بهداشت و درمان کشور شاهد افزایش خطا و قصور از سوی پزشکان و پرستاران هستیم، به این دلیل است که وزارت بهداشت و دیگر مسئولان مربوطه توجه چندانی به فعالیت پرستاران ندارند. جامعه پرستاری کشور با تمام تلاش به فعالیت می‌پردازد، اما به دلیل سیاستگذاری‌های نادرست در زمینه ساعت کاری، سیستم پرداخت حقوق و عدم رعایت استانداردهای تعریف شده در زمینه فعالیت پرستاران همچنان شاهد بروز خطا از سوی این قشر هستیم.

به گفته او هر فردی باید براساس توانایی‌هایش به فعالیت بپردازد، طبیعتا با افزایش ساعت کاری کیفیت ارائه خدمات در قشر پرستار کاهش می‌یابد. از لحاظ قانونی برخورداری از خدمات حق مردم است. وقتی در بیمارستان یک پرستار به جای پنج بیمار در لحظه به ۱۵ بیمار خدمات ارائه می‌دهد، در این وضعیت بروز خطا کاملا عادی است. به گفته او اگر امروزه خطاهای پرستاران افزایش یافته به دلیل عدم توجه مسئولان و تصمیم گیران حوزه سلامت به وضعیت پرستاران است. شریفی مقدم می‌افزاید: در چهار سال اخیر طرح‌های اجرا شده فعالیت جامعه پرستاری را ناکارآمد کرده است. باید مشکلات را واکاوی کرد تا بتوان با علت‌یابی به حل نارسایی‌ها و زمینه بروز مشکلات پرداخت.

زهرا سلیمانی