خونریزی، شایع ترین علت مرگ مادران باردار در جهان

کنفرانس فوریت ‌های مامایی و علل شایع مرگ و میر مادران: خونریزی‌ های اواخر بارداری و عوارض بعد از زایمان، روز پنجشنبه گذشته (۲۸ دی) در مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا جهاد دانشگاهی برگزار شد. به همین بهانه با دکتر افسانه محمدزاده، جراح و فلوشیپ زنان، زایمان و ناباروری این مرکز گفتگو کردیم.

دکتر محمدزاده بیان داشت: سه عامل مرگ و میر مادران باردار که یکی از شاخص های سلامت جامعه محسوب می شود، شامل: خونریزی، فشار خون و عفونت ها هستند؛ البته مسائل دیگری مانند بیماری های زمینه ای مادر - بیماری های قلبی، دیابت، عوارض تروبوآمبولی (شکل گیری لخته خون در ورید) هم جزو عوامل تأثیرگذار در مرگ مادران محسوب می شوند.

کاهش قابل توجه میزان مرگ و میر مادران باردار در ایران

عضو هیأت علمی پژوهشگاه ابن سینا تأکید کرد: براساس آماری که از سوی سازمان بهداشت جهانی (WHO) ارائه شده است، در هر دو دقیقه، یک مادر باردار در دنیا بر اثر عوارض بارداری جان خود را از دست می دهد. در سال ۲۰۱۵ در حدود ۳۰۰ هزار مادر باردار بر اثر عوارض بارداری فوت کردند.

وی افزود: در ایران، میزان مرگ و میر مادران باردار طی سال های گذشته، کاهش خیلی خوبی داشته است، به طوریکه در رتبه بندی WHO، شاهد کاهش چشمگیر این آمار هستیم. به عنوان مثال، این آمار از ۵۷ مورد مرگ در سال ۲۰۰۰ میلادی به ۲۰ مرگ کاهش یافته است. چشم انداز ما این است که این آمار را به ۱۵ مرگ کاهش دهیم.

فعالیت گسترده شبکه های بهداشت در زمینه مراقبت های دوران بارداری

محمدزاده تأکید کرد: خوشبختانه میزان مرگ و میر مادران در طی ۱۵ سال اخیر کاهش خوبی داشته است. وزارت بهداشت یکسری کتاب جامع را به صورت راهنمای کشوری فراهم کرده است که شامل تمام مسائلی است که مادر در دوران بارداری به آنها مبتلا می شود و این راهنمای کشوری هر چند سال یکبار مورد بازنگری قرار گرفته و با علم روز هماهنگ می شود. این راهنما در اختیار همه بیمارستان ها و مراکز -  خانه ها و پایگاه های بهداشت - که مادران باردار به آنها مراجعه می کنند، قرار دارد. پایگاه ها و شبکه های بهداشت به صورت فعال در زمینه مراقبت های مادران باردار، مراقبت های بعد از زایمان، مسائل مربوط به نوزادان، شیردهی درست و فاصله گذاری های مناسب بین دو زایمان، فعالیت می کنند.

اهمیت توجه مادران به کنترل های مستمر دوران بارداری

عضو هیأت علمی پژوهشگاه ابن سینا در عین حال گفت: بیشترین مشکلی که وجود دارد، مربوط به مادران باردار در مناطق محروم و دور افتاده است که بدلیل ناآگاهی یا عدم دسترسی به امکانات بهداشتی یا مشکلات مالی، برای کنترل بارداری مراجعه نمی کنند.

محمدزاده افزود: تمام مادران باردار در طی چند نوبت باید آزمایش های مخصوص بارداری را انجام دهند. یکی از این آزمایش ها، آزمایش مربوط به کشت ادرار برای تشخیص عفونت های موجود است؛ اما عفونتی که بیشتر منجر به مرگ مادران می شود، عفونت های مربوط به رحم است که گاهی در اثر انجام سقط های غیربهداشتی، عفونت به رحم مادر منتقل می شود. نوع دیگر عفونت ها بجز سقط های عفونی، مسائل مربوط به عفونت در زمان پارگی کیسه آب است که در درازمدت، موجب عفونت های رحمی می شود.

وی تأکید کرد: مسأله بعدی مربوط به حین زایمان است؛ بخصوص در مواردی که دردهای زایمان در منزل شروع شده و تلاش برای انجام زایمان در منزل است. اگر زایمان سخت و طولانی بوده و در منزل امکانپذیر نباشد، عامل زمان (و به موقع رسیدن) بسیار اهمیت پیدا می کند. اگر یک عفونت دیر تشخیص داده شود، می تواند منجر به مرگ و میر مادر شده با صدمات جبران ناپذیری مانند چسبندگی رحم یا حتی نازایی ایجاد کند.

خونریزی‌ های اواخر بارداری

محمدزاده ضمن اشاره به برگزاری کنفرانس فوریت‌های مامایی و علل شایع مرگ و میر مادران گفت: در دو نشست قبلی درخصوص عوامل دخیل در مرگ و میر مادران در اوایل و نیمه بارداری بحث و تبادل نظر شد و نشست سوم، به  عوارض خونریزی های در اواخر بارداری و پس از زایمان و نحوه رسیدگی به آن اختصاص داشت.

وی افزود: مادران باردار بعد از زایمان یا سزارین اگر دچار شلی  رحم ( اینرسی) یا پارگی در رحم یا دهانه رحم بشوند و این مشکلات به موقع تشخیص و درمان نشوند، می توانند با ایجاد خونریزی های شدید فاجعه بار باشند. حتی اگر این خونریزی ها منجر به مرگ مادر نشود، می تواند صدمات جدی به وی وارد کند. به عنوان مثال، اگر خونریزی به موقع تشخیص داده نشود، مادر دچار شوک هموراژیک می شود که به مغز و کلیه صدمه می زند. مادرانی که فشار خون دوران بارداری (پره اکلامپسی) دارند، حتی خونریزی های کم را نیز تحمل نکرده و سریعا وارد شوک هموراژیک می شوند.

جراح و فلوشیپ زنان، زایمان و ناباروری مرکز ابن سینا تأکید کرد: تمام مادران باردار وقتی برای زایمان مراجعه می کنند، رزرو خون می شوند تا درصورت نیاز، خون مناسب در دسترس باشد؛ اما اگر مادری خونریزی اش از منزل شروع شود و دیر به مراکز درمانی مراجعه کند، ممکن است خون مناسب برای این مادر فراهم نباشد.

محمدزاده خاطر نشان کرد: در مادران بارداری که دچار خونریزی شده اند، تشخیص در مراحل اولیه، نوع و مقدار فرآورده خونی که باید به مادر تزریق شود، تکنیک های جراحی و دارویی برای کنترل خونریزی، بسیار حائز اهمیت هستند. در صورتیکه نتوانیم خونریزی را کنترل کنیم، آخرین راه برداشتن رحم است تا جان مادر حفظ شود و این مساله در مورد مادران جوان که صاحب یک فرزند هستند، می تواند فاجعه به حساب بیاید.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه ابن سینا افزود: با تشخیص زودهنگام و اطلاع از سوابق عمل ها و بیماری های پیشین مادر، می توان شرایط را بهتر تحت کنترل قرار داد. بنابراین، لازم است که مادران باردار، سابقه بیماری ها و عمل های خود را به پزشک اعلام کرده و شرح حال کامل و درستی از خود ارائه دهند و درصورت بروز هرگونه مشکل، به موقع به مراکز درمانی مراجعه کنند.