۹۰ درصد رزیدنت‌هایی که مشاوره دریافت می‌کنند، به خودکشی می‌اندیشند

روزنامه توسعه ایرانی نوشت: امسال هم به سیاق سالیان اخیر، نخستین روزهای سال جدید با اخبار ناگوار همراه شد و خبرهای متعدد از خودکشی جامعه پزشکی و پرستاری؛ نه تنها اندوه و تأسفی عمیق بر دلها نشاند، بلکه واکنش‌‌های بسیاری در پی داشت. تا جایی‌که خودکشی نرگس محمدپور، دانشجوی ترم آخر رزیدنتی رشته زنان در تبریز در روزهای پایانی تعطیلات نوروز، به انتشار بیانیه‌ای از سوی انجمن متخصصان زنان و زایمان ایران انجامید و در آن تاکید شد که باید به شرایط روانی و فشارهای پنهانی که دستیاران و پزشکان جوان در طول مسیر آموزش و فعالیت خود با آن روبه‌رو هستند، توجه ویژه‌ای داشته باشیم. 

شرایط کاری سخت و چالش‌های حرفه‌ای همراه با فشارهای حقوقی و پرونده‌های پیچیده‌ای که نه تنها بار مالی سنگینی دارد بلکه تبعات روانی زیادی نیز به همراه می‌آورد؛ می‌تواند تاثیرات مخربی بر سلامت روانی پزشکان بگذارد. در این میان گروه‌هایی خودجوش از سوی خود روانپزشکان و روانشناسان برای کمک به همکارانشان، داوطلبانه فعالیت دارند و در قالب یک اورژانس اجتماعی با نام شبکه امداد مدیار به کمک پزشکان و دندانپزشکان آمده‌اند و حتی بنا‌بر آمار ارایه شده در بیش از یک سال گذشته؛ ۲۵۰ تماس اورژانس بالای ۱۰ دقیقه مشاوره و ۴۰۰ مورد ویزیت آنلاین یا حضوری انجام شد، با این حال به نظر می‌رسد در این باره باید اقدامات جدی از سوی وزارت بهداشت انجام گیرد تا کشور نیروهای نخبه خود را اینگونه راحت از دست ندهد.

سلامت روان دانشجویان پزشکی و دندانپزشکی در معرض خطر

در حالی بسیاری خودکشی از سوی قشری که گمان می‌رود از نخبگان جامعه هستند و آینده درخشانی پیش‌رو دارند را غریب می‌دانند که مدتهاست دستیاران پزشکی از شرایط سخت خود به شدت ناراضی‌اند. هرچند که این اعتراض‌‌ها و گلایه‌ها و حتی خودکشی‌های اعتراض‌آمیز نتوانسته مسئولان ذی‌ربط در وزارت بهداشت را برای بهبود شرایط سنگین کاری، دستمزدهای اندک و فشارهای روحی فراوان آنها به تحرک وادارد.

در کنار هزاران دلیل شخصی و اجتماعی در جامعه امروز ایران که شهروندان را به سوی ناامیدی و افسردگی سوق می‌دهد، جامعه پزشکی به خصوص قشر دانشجوهای دوره عمومی و تخصص با فشارهای مضاعفی دست به گریبان هستند که منجر به اقدامات پرشمار به خودکشی شده و متاسفانه برخی از آنها هم به مرگ منجر می‌شود. این روند رو به افزایش، نگرانی‌‌های فراوانی را در جامعه به وجود آورده است، به طوری که بسیاری از دانشجویان دوره‌‌های پزشکی و جامعه پزشکی درخواست تغییر قوانین و کاهش فشار بر این قشر را دارند.

در ایران مدت‌هاست که انترن‌ها و رزیدنت‌ها، بخش عظیمی از کادر درمان بیمارستان‌های دولتی-دانشگاهی را تشکیل می‌دهند. نیروهایی که در ادامه آموزش، به بیمارستان‌ها فرستاده می‌شوند تا اندوخته‌های‌شان را تمرین کنند و تجربه به‌دست آورند. اما آنچه در عمل رخ می‌دهد این است که این افراد نیروهای بی‌مزد و مواجبی هستند که با اندک درآمدی با کمترین استراحت به کارهای سنگین مشغولند. آن هم بعضا با کمترین ردی از آموزش از سوی اساتید! 

در حالی‌که اغلب رزیدنت‌ها معتقدند در بیمارستان‌های آموزشی کشور نه‌تنها هزینه‌بر نیستند بلکه نیروی مولد و درآمدزای آن بیمارستان‌ها نیز به‌شمار می‌روند و تنها به ازای هر ماه کار تا بیش از دو برابر سقف ساعت کاری مجاز، مبلغ ناچیزی تحت عنوان کمک هزینه تحصیلی دریافت می‌کنند؛ وزارت بهداشت با اخذ تعهد مالی با ضامن‌های کارمند یا وثیقه ملکی سنگین! حتی بر خلاف رأی دیوان عدالت اداری، این گروه را تحت فشاری مضاعف قرار داده است.

این در حالی است که مسئولیت هر قصوری هم در این دوره به عهده دانشجوست و با این درآمد اندک باید اقدام به بیمه مسئولیت خود کند، چراکه به اندازه یک نیروی رسمی در قبال قصور پزشکی مسئول است.

کامران باقری لنکرانی، وزیر اسبق بهداشت، اخیرا در گفت‌و‌گویی هرچند معتقد است که خودکشی دستیاران در سطح دنیا هم مطرح است و بالاترین نرخ خودکشی در بین این گروه گزارش شده است، اما می‌گوید: «دستیار از جایی که توقع ندارد مورد بازخواست یا تنبیه قرار می‌گیرد و مورد حمایت واقع نمی‌شوند». به گفته او «درست نیست که دستیار حمایت نشود و مورد بازخواست ناعادلانه قرار گیرد. قاطعیت در برخورد با دستیار، مدیریت قوی محسوب نمی‌شود. حفظ کرامت دستیاران و حمایت از آنها باید مورد توجه باشد».

هدف «شبکه امداد مدیار» کمک به رزیدنت‌ها در شرایط بحرانی است

دستیاران پزشکی در یکی از رشته‌های ۲۷ گانه تخصصی پایه‌ای هستند در نظام سلامت، اما واقعیت‌های جامعه نشان می‌دهد گروهی که باید سکان آینده نظام سلامت ایران را به دست گیرند، خود دچار مشکلات متعدد از جمله ناامیدی و افسردگی هستند. آینده روشنی را پیش روی خود نمی‌بینند و این ناراحتی را به اشکال مختلف مانند مهاجرت، تغییر شغل، بی‌انگیزگی در خدمت و در نهایت اقدام به خودکشی بروز می‌دهند.

شبکه امداد مدیار ۱۴ ماهی است که از سوی همین دانشجویان و اساتید پزشکی فعالیت خود را آغاز کرده و به صورت رایگان، در تمام طول شبانه روز برای افکار خودکشی مشاوره روانپزشکی و روانشناسی ارائه می‌دهد و حتی درصورت وجود مشکلات حقوقی احتمالی که منجر به بروز فشار و استرس زیاد می‌شود، مشاوره و حمایت حقوقی نیز دارد.

در همین باره با دکتر ستاره اسماعیلی، رزیدنت سال چهارم دوره روانپزشکی و یکی از مشاوران مجموعه مدیار و عضو کمیته دستیاران و روانپزشکان جوان گفت‌و‌گو کرده است.

اسماعیلی توضیح داد که هدف از راه‌اندازی «شبکه امداد مدیار» کمک به رزیدنت‌ها در شرایط بحرانی است. او اشاره می‌کند که این خط مشاوره به دنبال افزایش آگاهی و ارائه حمایت‌های روانی به پزشکان و دندانپزشکان است. او همچنین به تجربه‌های شخصی خود و همکارانش در مواجهه با خودکشی‌ها و فشارهای روانی ناشی از شغل اشاره کرد و گفت:« همین موضوع انگیزه‌ای بود تا من و شماری دیگری از همکارانم تصمیم بگیریم تا برای کمک به دوستانمان داوطلبانه فعالیت کنیم». به گفته او بسیاری از پزشکان به دلیل ترس از برچسب‌زنی، از دریافت کمک خودداری می‌کنند. اما خوشبختانه این مجموعه با توجه به پیگیری وضعیت مددجویان، توانسته اعتماد قشر پزشکان و دندانپزشکان را جلب کند. این مشاور شبکه امداد مدیار فشار شغلی، روابط بین فردی و ناامیدی از آینده و سلسله مراتب حاکم بر دوره‌‌های دستیاری را از عوامل اقدام به خودکشی این قشر دانست و افزود: «حدود ۹۰ درصد از مددجویانی که همگی در گروه‌‌های پزشکی و دندانپزشکی فعال هستند و من به آنها مشاوره داده‌ام، به خودکشی می‌اندیشیدند و این موضوع واقعا نگران‌کننده است». 

او با بیان اینکه در این مجموعه سعی می‌شود با پیگیری وضعیت مددجویان و کمک به آنها از اقدام به خودکشی و افتادن در مسیر افسردگی پیشگیری شود، گفت: «حتی اگر موفق شویم که تنها به یک نفر در ماه کمک کنیم، این نیز یک قدم بزرگ است که با کمک شبکه امدادی مدیار میسر شده است».

این عضو کمیته دستیاران و روانپزشکان جوان ادامه داد: «هرچند ما در این مجموعه تلاش داریم تا با مشاوره‌‌ها و جلسات روان درمانی و حتی مشاوره‌‌های حقوقی به کمک همکارانمان برویم اما واقعیت این است که این گروه به شدت تحت فشار هستند و باید قوانین از آنها حمایت بیشتری به عمل آورد».

اسماعیلی بر اهمیت تغییر قوانین و ایجاد سیستم‌های حمایتی برای پزشکان تأکید کرد و افزود: «اگر این تغییرات صورت گیرد، می‌تواند به بهبود وضعیت روانی رزیدنت‌ها کمک کرد». 

وی اضافه کرد: «ساختار آموزش دوره‌های رزیدنتی باید مورد بازنگری قرار گیرد و حمایت‌های روانی و مالی از پزشکان، به‌ویژه در مواجهه با مشکلات حقوقی باید تقویت شود. در این میان ساعات کاری دانشجویان پزشکی و دندانپزشکی در کنار موارد دیگر باید مورد بازنگری قرار گیرد تا بتوان امید داشت که موج خودکشی در این گروه اجتماعی کاهش یابد».

لازم به یادآوری است که پیشتر نیز انجمن علمی روان‌پزشکان ایران، در نامه‌ای به رئیس دولت سیزدهم در مورد افزایش آمار بالای خودکشی بین رزیدنت‌ها هشدار داده و تداوم این روند را زمینه‌ساز «فروپاشی نظام سلامت» دانسته بود. 

حال باید دید دولت چهاردهم که رئیس آن یک پزشک است به این تکانه‌های خطرناک در جامعه پزشکی توجه دارد یا همچون اسلافش آسان از کنار آن عبور می‌کند.

سعیده علیپور