دلایل مصرف بی رویه دارو در کشور

هفته گذشته رئیس جمهوری در جلسه رأی اعتماد وزیر بهداشت از شروع به کار سامانه سلامت الکترونیکی در سال آینده خبر داد و گفت این سیستم نه تنها تشخیص را آسان خواهد کرد و از صرف هزینه‌هایی که نیاز نیست جلوگیری می‌کند بلکه از فسادی که امروز در مراکز تشخیص وجود دارد، نیز پیشگیری خواهد کرد. به گفته حسن روحانی این فساد زیاد نیست ولی وجود دارد و از آنجایی که با سیستم سلامت الکترونیک مشخص می‌شود بیمار در سال چندبار به پزشک مراجعه کرده و چقدر دارو مصرف می‌کند، میزان دارویی که پزشک تجویز کرده نیز رصد خواهد شد. در چنین شرایطی می‌توان دریافت چه حجمی از داروهای تجویز شده زینت‌النسخه بوده است.

این موضوع گرچه با واکنش‌های متفاوتی مواجه شد اما حقیقت این است که در این ماجرا انگشت اتهام فقط به سوی پزشکان نشانه نرفته، بلکه فرهنگ حاکم بر جامعه که باعث شده مردم گمان کنند پزشکی که دارو نمی‌نویسد، دانشی ندارد نیز یکی از متهمان این ماجراست. در این میان اما کم نیستند افرادی که در مراجعه به پزشکان درخواست نوشتن داروی بیشتری برای خود یا اعضای خانواده شان دارند و برای رسیدن به مقصود پزشک را تحت فشار قرار می‌دهند.

خیلی از افراد  از پزشک خود می‌خواهند که داروی اضافه تجویز کند

 دکتر محمد جهانگیری معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی در شفاف‌سازی زوایای این موضوع به «ایران» می‌گوید: براساس آمار‌های موجود انحراف واضحی در تجویز دارو در کشور وجود ندارد و میزان داروی تجویز شده با آمار جهانی همخوانی دارد اما جامعه پزشکی موظف است برای بهینه‌تر کردن این آمار تلاش کند چرا که دارو هزینه بر است و کشور سوبسید زیادی برای آن پرداخت می‌کند.  وی می‌افزاید: آنچه مسلم است و به صورت جدی پیگیری می‌شود این نکته است که تجویز و مصرف دارو باید براساس منطق صورت گیرد. در این راستا تجویزها باید براساس تشخیص درست و رفتار حرفه‌ای در جامعه پزشکی انجام گیرد.

دکتر جهانگیری تأکید می‌کند: فرآیند تشخیص پروسه مشخصی است که از معاینات بالینی گرفته تا انجام آزمایش و گاهی تصویربرداری را شامل می‌شود و مبنای درمان و تجویز منطقی دارو قرار می‌گیرد. اما متأسفانه در کنار این خدمات مشاهده می‌شود که خیلی از مردم براساس بیماری‌های خود و خانواده شان و یا حتی آینده نگری‌هایی که دارند از پزشک خود می‌خواهند که برایشان داروی اضافه تجویز کند، البته غالب پزشکان به این درخواست‌ها پاسخ مثبت نمی‌دهند اما گاهی هم تحت فشار درخواست بیمار را می‌پذیرد.

معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی می‌افزاید: از این رو می‌توان گفت یکی از راهکارها برای برون رفت ازمشکلاتی از این دست سطح بندی خدمات است. به این معنا که از ۱۰۰ بیماری که به سطح یک خدمات پزشکی یعنی پزشکان عمومی مراجعه می‌کنند حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد خدمات مورد نیاز را دریافت خواهند کرد و ۲۰ درصد دیگر به پزشکان متخصص و فوق تخصص ارجاع داده می‌شوند. از آنجایی که براساس آمار‌ها جامعه پزشکی ایران جزو جامعه متبحر و علمی در سطح یک دنیا قرار دارد استفاده از این سیستم می‌تواند به کاهش تعدد مراجعه به پزشک و به دنبال آن مصرف بی‌رویه دارو منجر شود.

وی با تأکید بر این‌که نظام ارجاع و پزشک خانواده یکی از راه‌های بزرگ هدایت و تجویز و مصرف منطقی دارو است ادامه می‌دهد: البته باید فرهنگ اعتماد به پزشک نهادینه شود و بیمار با اعتماد به پزشکی که انتخاب کرده اجازه دهد درمان بر مبنای تشخیص پزشک ادامه یابد و ادامه خدمات را هم فقط از سوی همان پزشک پیگیری کند.

متأسفانه بسیارند بیمارانی که با از بین رفتن علائم بیماری مصرف دارو و ادامه درمان را رها می‌کنند چنین بیمارانی بعد از مدتی با عود مجدد بیماری نه تنها به پزشک خود بدبین می‌شوند بلکه با مراجعه به پزشکی دیگر مصرف مجدد همان دارو یا داروهای دیگری را آغاز می‌کنند. این مراجعات مکرر می‌تواند هزینه‌های تحمیلی به بیمار و نظام سلامت را افزایش دهد. دکتر جهانگیری به پزشکان توصیه می‌کند: بسیاری از پزشکان اصول تجویز را رعایت می‌کنند و براساس مصالح بیمار، نحوه مصرف، قیمت و در دسترس بودن دارو برای بیمار خود دارو تجویز می‌کنند اما بهتر است ضمن تجویز دارو راه مصرف درست دارو و زمان اثر آن را هم توضیح دهند چراکه بسیاری از بیماران به دلیل ناآگاهی از مکانیزم تأثیر دارو مصرف آن را قطع می‌کنند و به سراغ داروی دیگری می‌روند. همچنین بهتر است به هر درخواست دارویی که از سوی بیمار مطرح می‌شود پاسخ ندهند و تلاش کنند با صحبت و آموزش آن را حل کنند.

ارزان بودن داروهای نسخ بیمه‌ای

یک کارشناس حوزه دارو و درمان اما در اظهار نظری دیگر به «ایران» می‌گوید: گروهی از پزشکان عمومی که تحت پوشش طرح سلامت نیستند و خود مطب تأسیس می‌کنند طبق تعرفه درآمد زیادی ندارند از این رو مجبورند برای گذران امور با برخی از درخواست بیماران مبنی بر نوشتن داروی اضافه موافقت کنند تا بتوانند بیماران خود را حفظ کنند. دکتر امین عینک چی عضو انجمن داروخانه داران نیز از مشاهداتش به «ایران» می‌گوید: کافی است نگاهی به نسخه برخی از پزشکان بیندازید آن وقت متوجه می‌شوید چه درصدی از این داروها نیاز نیست یا این‌که می‌توان به دلیل عوارض زیادی که دارند از تجویز آنها چشم پوشی کرد.

وی می‌افزاید: داروی دگزامتازون یکی از این داروها است که این روزها توسط برخی از دندانپزشکان برای بیماری که جراحی لثه داشته یا روت کانال انجام داده تجویز می‌شود. هرچند این آمپول می‌تواند درد بیمار را بشدت کاهش دهد و موجبات رضایت او از پزشکش را مهیا کند اما می‌تواند بیمار را در معرض مشکلات و عوارض طولانی مدت این دارو قرار دهد. داروهای استروئیدی تجویزی نیز نمونه دیگری از داروهایی است که دیده می‌شود برخی از متخصصان تغذیه که بعضاً متخصص هم نیستند تجویز می‌شود تا بیماری که تمایل به چاقی و افزایش وزن دارد زودتر به نتیجه برسد. دکتر عینک چی معتقد است، نبود نظارت مناسب، فقر فرهنگی، آموزش نامناسب در کنار ارزان بودن داروهای نسخ بیمه‌ای و تحت فشار قرار دادن پزشکان برای داروی اضافه همگی عواملی است که باعث می‌شود که با داروی اضافه در نسخه‌های پزشکان مواجه شویم.

الکترونیکی کردن نسخ پزشکان

دکتر کاظم میکائیلی مدیرکل درمان وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هم در گفت‌و‌گو با «ایران» چنین می‌گوید: هر اظهار نظری در این رابطه، نیازمند وجود داده‌های الکترونیکی و مقایسه آن با استانداردهای جهانی است. از آنجایی که تا زمان الکترونیکی شدن پرونده بیماران دستیابی به این اطلاعات غیرممکن است هرگونه اظهار نظری در این رابطه اظهار نظری کلی است.

وی تأکید می‌کند: JDP (درآمد ناخالص ملی) در کشور ما حدود ۸ درصد است در حالی که این رقم در کشورهای مشابه حدود ۵ تا ۶ درصد است و این نکته بیانگر این موضوع است که هزینه نظام سلامت در کشور ما از کشورهای مشابه بالا‌تر است. این تفاوت بیان می‌کند که ما در پرداخت هزینه‌ها در حوزه تجویز، دستمزد و یا حوزه‌های دیگر سلامت دچار انحراف شده‌ایم.

دکتر میکائیلی می‌افزاید: برای برون‌رفت از این مشکل باید الکترونیک کردن داده‌ها از حوزه نسخه نویسی پزشکان تا درمان سرپایی و بستری در بیمارستان‌ها جدی گرفته شود و بزودی انجام گیرد.