ورود حجم زیادی از آلاینده‌های جوی سبب ایجاد هوایی ناسالم در کلانشهرهای جهان شده و در سال‌های اخیر بیماری‌هایی مانند آسم و مشکلات تنفسی و ریوی در این شهرها به‌صورت تصاعدی افزایش‌یافته و یکی از دلایل اصلی مرگومیر محسوب می‌شود.
همزمان با آغاز عصر صنعتی شدن جوامع و گسترش استفاده از سوخت‌های فسیلی، معضلی به نام آلودگی هوا و آلاینده‌های جوی ناشی از احتراق سوخت‌هایی مانند زغال‌سنگ، نفت، بنزین، گاز و گازوئیل به وجود آمد که تقریبا در تمامی صنایع جهان از آنها استفاده‌شده و بیشتر خودروهای موجود در دنیا نیز با یکی از این سوخت‌ها کار می‌کنند.
بحث آلودگی هوا امروزه یکی از معضلات اصلی کلانشهرهای دنیا بوده و کمابیش تمامی کلانشهرهای جهان با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنند. آژانس بین‌المللی انرژی، چندی پیش آلودگی هوا را به‌عنوان چهارمین عامل مرگومیر انسان‌ها معرفی و اعلام کرده است سالانه ۶،۵ میلیون نفر در سراسر جهان براثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. آلودگی هوا و صدمات آن به طبیعت و گیاهان در دهه‌های اخیر منجر به افزایش میزان مرگومیر در بین آنها شده و این موضوع معضلی بزرگ در کشورهای پرجمعیت جهان محسوب می‌شود که مرگ میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را در پی دارد. در این گزارش اعلام‌شده است که قاره‌های آسیا و آفریقا دارای بالاترین میزان مرگ براثر آلودگی هوا بوده و بسیاری از مردم این مناطق همه‌ساله براثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.
به گزارش سیناپرس، کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند باوجود محدود کردن گازهای گلخانه‌ای در دو دهه آینده نیز شاهد افزایش این آمار به میزان دو برابر خواهیم بود. به همین دلیل پژوهشگران خواستار اتخاذ تصمیماتی جدی‌تر از سوی جامعه جهانی برای مقابله با این فاجعه زیست‌محیطی شده‌اند. این موضوع در حالی است که ورود حجم زیادی از آلاینده‌های جوی سبب ایجاد هوایی ناسالم در کلانشهرهای جهان شده و در سال‌های اخیر بیماری‌هایی مانند آسم و مشکلات تنفسی و ریوی در این شهرها به‌صورت تصاعدی افزایش‌یافته و یکی از دلایل اصلی مرگومیر محسوب می‌شود. در ادامه به بررسی برخی از مهمترین تأثیرات آلودگی هوا بر سلامت انسان می‌پردازیم:
تاثير آلودگي بر وزش باد و باران
پژوهش‌هاي جديد دانشمندان نشان مي‌دهد آلودگي هوا موجب اخلال در وزش باد و گردش هواي مرطوب شده و اين عارضه سبب کاهش بارش تا ۴۰ درصد خواهد شد.
بر اساس مطالعات انجام‌شده توسط تيمي از پژوهشگران بين‌المللي مشخص شده است که طي سال‌هاي اخير در بيشتر رشته‌کوه‌ها در مرکزي و شرق چين؛ بارش باران روندي رو به کاهش داشته است که بسياري از محققان آلودگي را دليل اين امر مي‌دانند. هرچند پيش از اين شواهد جدي از اين ارتباط به اثبات نرسيده بود؛ اما با تحقيقات جديد انجام‌شده توسط محققان آزمايشگاه ملي پاسيفيک‌نورث‌وست، صحت اين نظريه به اثبات رسيده است.
دانشمندان در اين آزمايشگاه با ترکيبي از جمع‌آوري اطلاعات و مدل‌سازي کامپيوتري توانسته‌اند نشان دهند که آلودگي هوا باعث کم کردن سرعت نسيم دره‌ها و کاهش رطوبت سطح هواي اطراف کوه هوآ در استان شان‌شي چين شده است. به گزارش سيناپرس، شرح کامل اين مطالعات و نتايج به‌دست‌آمده از آن در مجله علوم جوي منتشر شده و در اختيار پژوهشگران قرار دارد.
بيماري‌هاي ريوي و تنفسي
بررسي‌هاي انجام‌شده جديد در اين رابطه نشان مي‌دهد که تقريبا اکثر ماموران پليس‌راهنمايي رانندگي که در خيابان‌ها و چهارراه‌ها به انجام‌وظيفه مشغولند، فاقد تجهيزات لازم ازجمله ماسک و پوشش مناسب چشم‌ها هستند. بر اين اساس همچنين مشخص شده است که قرار گرفتن به مدت طولاني در برابر آلودگي هوا، ذرات و ريز گردهاي معلق در آن و دود خارج‌شده از اگزوز خودروها، ظرفيت و کارايي ريه‌ها را به‌شدت کاهش مي‌دهد.
بر اساس پژوهش‌هاي انجام‌شده روي ۱۶۰ پليس‌راهنمايي رانندگي در هندوستان که توسط يک بيمارستان خصوصي در دهلي‌نو انجام‌شده و نتايج آن در روزنامه Times of India منتشرشده است، مشخص شده که افسران و ماموران راهنمايي رانندگي عموما داراي علائم و نشانه‌هايي مانند تنگي نفس، خس‌خس سينه، حساسيت و سرفه هستند. در همين زمينه ويکاس مائوريا پژوهشگر ارشد و متخصص بيماري‌هاي تنفسي که سرپرستي اين تيم تحقيقاتي را بر عهده دارد، اعلام کرد: علائم مشاهده‌شده در اين گروه از ماموران پليس، حاکي از وجود نشانه‌هاي اوليه بيماري آسم است و از سوي ديگر ۲۵ درصد افراد پليس راهنمايي رانندگي داراي نشانه‌هاي آلرژي و فشارخون غيرطبيعي هستند.
بر اساس اظهارات پزشکان، بدتر شدن کيفيت هواي کلان‌شهرها به دليل افزايش ترافيک و بيشتر شدن آلاينده‌هاي صنعتي، اصلي‌ترين دليل بروز بيماري‌هاي ريوي در بين ماموران پليس شهري محسوب مي‌شود.
تسريع روند پيري
مطالعات جديد پژوهشگران نشان‌دهنده تاثير آلودگي هوا بر روند پير شدن است. در همين زمينه تيمي از متخصصان بيماري‌هاي قلب و عروق با مقايسه بيماران قلبي در شهرهاي مختلف ايتاليا دريافته‌اند که سرعت پير شدن قلب و مغز افراد ساکن شهرهاي ميلان و تورين در مقايسه با ساکنان شهر روم، چهار برابر بيشتر است. در همين رابطه آلبريکو. ال. کاتاپانو، مدير انجمن بيماري‌هاي قلبي و عروقي قاره اروپا اعلام کرد: مطالعات ما نشان مي‌دهد دليل تسريع روند پير شدن قلب و مغز ساکنان شهرهاي پرجمعيت؛ ترکيب کلسترول موجود در خون اين افراد با آلاينده‌هاي جوي است. به گزارش سيناپرس، بر اساس آمار رسمي منتشرشده توسط آژانس محيط‌زيست اتحاديه اروپا، دو شهر تورين و ميلان در کشور ايتاليا داراي بدترين شرايط آب و هوايي و بيشترين ميزان آلاينده‌هاي جوي در اين قاره هستند.
مطالعات انجام‌شده توسط پژوهشگران نشان مي‌دهد ريز‌گردها و آلاينده‌هاي جوي در شهرهاي آلوده وارد ريه افراد شده و موجب بروز التهاب ريه مي‌شود، در ادامه اين ريز‌گردهاي آلاينده وارد جريان خون انسان شده و تاثيرات مخربي روي قلب، مغز، شاهرگ‌ها و سلامت قلب و عروق خواهد داشت. دانشمندان در پژوهش‌هاي خود دريافته‌اند که اگر ريز‌گردهاي موجود در هواي شهرهاي آلوده وارد جريان خون افرادي شود که ميزان کلسترول خون آنها بيش‌ازحد مجاز است، ترکيب دو عامل فوق به‌عنوان يک فاکتور تسريع‌کننده روند پيري عمل کرده و اين تاثير در قلب و مغز اين افراد نمود بيشتري خواهد داشت.
گفتني است بر اساس اين مطالعات مشخص شده است که تنگ شدن سرخرگ کاروتيد که وظيفه خون‌رساني به مغز را بر عهده داشته و مواد غذايي و اکسيژن موردنياز مغز را تامين مي‌کند؛ از اصلي‌ترين دلايل پير شدن مغز به شمار مي‌رود.
افت تحصيلي دانش‌آموزان
قرار گرفتن در معرض آلودگي هوا در مسير مدرسه مي‌تواند بر حافظه کودکان تاثير منفي داشته باشد. پژوهشگران در مطالعات خود به ارتباط بين کاهش قدرت حافظه و ذرات آلاينده جوي پي برده و مشخص شده ريز ذرات داراي ابعاد ۵/۲ ميکرومتر يا کمتر و همچنين دوده کربن که هر دو به‌طور مستقيم بر اثر ترافيک به وجود مي‌آيند، بر حافظه کودکان در مسير مدرسه تاثير دارد.
يافته‌هاي مطالعات پيشين نشان مي‌داد که ۲۰ درصد کربن توليدشده در ترافيک‌هاي شهري توسط انسان‌ها استنشاق مي‌شود.در همين رابطه مار آلوارز پدررول سرپرست اين تيم پژوهشي و از محققان مرکز مطالعاتي بهداشت جهاني در بارسلونا اعلام کرد: نتايج مطالعات پيشين سم‌شناسي و تجربيات قبلي نشان داده است که اين مواجهه کوتاه با غلظت‌هاي بسيار بالا از آلاينده‌ها مي‌تواند تاثير نامطلوب زيادي بر سلامتي داشته باشد. وي در ادامه توضيحات خود افزود: اين تاثيرات نامطلوب آلاينده‌هاي جوي بر کودکان اثر بيشتري خواهد داشت زيرا ظرفيت ريه آنها کمتر بوده و همچنين سرعت تنفس آنها بيشتر است. در اين مطالعات هزار و دويست کودک در شهر بارسلونا که بين ۷ تا ۱۰ سال بوده‌اند از ۳۹ مدرسه مختلف تحت‌مطالعه قرار گرفته‌اند که همه آنها در طول مسير خود به مدرسه، پياده‌روي مي‌کردند.
ظرفيت حافظه و توجه و تمرکز اين کودکان در طول ۱۲ ماه به‌دفعات مورد ارزيابي قرار گرفته و قرار گرفتن در معرض آلودگي هوا در طول همان دوره بر اساس مقادير برآورد شده در کوتاه‌ترين مسير راه رفتن به مدرسه آنها محاسبه شده است. تجزيه‌وتحليل آماري يافته‌هاي فوق نشان داده که قرار گرفتن در معرض ريز ذرات داراي ابعاد ۵/۲ ميکرومتر يا کمتر و کربن سياه همراه با کاهش رشد حافظه است. در اين مطالعه مشخص شده افزايش يک دامنه ميان دوقطبي در ريز ذرات داراي ابعاد دو نيم ميکرومتر يا کمتر و سطح کربن سياه با کاهش ۶/۴ درصدي و ۹/۳ درصدي در رشد سالانه حافظه مرتبط است. شرح کامل اين پژوهش و يافته‌هاي به‌دست‌آمده از آن در مجله تخصصي آلودگي‌هاي زيست‌محيطي (Environmental Pollution journal) منتشرشده است و در اختيار پژوهشگران قرار دارد.
بيماري‌هاي قلبي
تحقيقات نشان مي‌دهند که آلودگي هوا باعث بروز بيماري‌هاي قلبي و عروقي در افراد مي‌شود. اين تحقيقات بر اجزاي آلودگي هوا ازجمله ازون، دي‌اکسيد نيتروژن، مونوکسيد کربن و دي‌اکسيد کربن متمرکز شده است که به‌طور خاص به سيستم قلبي و عروقي و مکانيسم آن آسيب مي‌رساند.توماس مونزل در اين رابطه اظهار داشت: ما بيشتر نسبت به گردوغبار احساس نگراني مي‌کنيم، چراکه اندازه اين ذرات به کوچکي ويروس‌ها هستند. هنگامي‌که مواد فوق پرتويي در معرض استنشاق قرار مي‌گيرند، فورا از طريق ريه‌ها وارد جريان خون مي‌شوند و توسط عروق جذب‌شده و باعث التهاب موضعي مي‌شوند.
او در ادامه سخنانش توضيح داد: اين التهاب موضعي درنهايت باعث آترواسکلروز يا همان تصلب شريان بيشتر شده که منجر به ايجاد بيماري‌هاي قلبي‌و عروقي همانند ميوکارد انفارکتوس، سکته قلبي حاد، نارسايي قلبي و آريتمي قلبي مي‌شود. با توجه به انتشار گازهاي ديزلي که در حال حاضر بسيار مورد بحث قرار دارد، ما تحقيقاتي در اين رابطه انجام داده‌ايم که نتايج به‌دست‌آمده نشان مي‌دهند، ذرات جامد و دي‌اکسيد نيتروژن که هر دو توسط سوختن سوخت ديزلي توليد مي‌شوند، تاثير منفي بر عملکرد عروق دارند. جوز لليولد در اين رابطه توضيحاتي ارائه داد و گفت: از لحاظ شيميايي ذرات گردوغبار بسيار ريز عمدتا موجود در اتمسفر از ترافيک، صنعت و کشاورزي توليد مي‌شوند.
افزايش تومورهاي مغزي
تحقيقات جديد پژوهشگران نشان مي‌دهد که آلودگي هواي ناشي از ترافيک مي‌تواند در ايجاد تومورهاي بدخيم مغزي موثر باشد. اين بخش از تاثيرات مخرب آلودگي هوا و ترافيک کمتر موردتوجه مردم و متخصصان قرار داشته است. نتايج به‌دست‌آمده از يک پژوهش و تحقيق با عنوان «بروز تومور مغزي در معرض آلودگي هوا در درازمدت» اين مساله را تاييد کرده و تاکيد مي‌کند، درصورتي‌که در طولاني‌مدت در معرض آلودگي هواي ناشي از ترافيک قرار بگيريد، احتمال ايجاد تومور مغزي افزايش پيدا مي‌کند. به گزارش سيناپرس، پژوهشگران در اين تحقيقات ارتباطي مستقيم بين ايجاد تومور مغزي بدخيم و قرار گرفتن در معرض آلودگي هوا در درازمدت پيدا کرده‌اند که چنين ارتباطي را بين اين عامل و تومورهاي غير‌بدخيم يا تومورهاي ساير بخش‌هاي بدن پيدا نکرده‌اند.
اختلال در اعصاب تنفسي
پژوهشگران انگليسي در مطالعات خود به بررسي تاثير مخرب آلاينده‌هاي جوي بر اعصاب تنفسي و نحوه واکنش بدن نسبت به آن پرداخته‌اند. در همين زمينه پژوهشگري با نام رايان رابينسون از امپريال کالج لندن به بررسي نحوه آسيب‌رساني ذرات معلق ناشي از سوخت و مصرف گازوئيل و بنزين در خودروها پرداخت که به‌صورت ذراتي با ابعاد بسيار کوچک و در حدود ۲۰ نانومتر از اگزوز خودروها خارج مي‌شوند.
در اين مطالعه مشخص شده است اين ذرات براي سلامت انسان بسيار خطرناک هستند. بر اساس مطالعات انجام‌شده توسط پزشکان، ريه انسان داراي تعداد زيادي سنسورهاي حسي بسيار دقيق است که قادر به شناسايي و کشف موادي هستند که قابليت آسيب‌رساني به بدن را داشته و از اين طريق بدن انسان قادر به انجام واکنش در برابر اين مواد خواهد بود. اين واکنش‌ها مي‌تواند به‌صورت ايجاد سرفه يا مواردي اين‌چنيني ظاهر شوند. از سوي ديگر اين سلول‌هاي عصبي مي‌توانند در شرايط نامطلوب و خاص، درگير واکنش‌هاي تشديد شده و قدرتمند مانند برونشيت يا آسم شوند.
بيماري‌هاي چشم و اختلالات بينايي
بر اساس نتايج تحقيقات پژوهشگران انگليسي مشخص شده است، آلودگي زياد هوا در افزايش احتمال ابتلا به گلوکوما يا آب‌سياه از بيماري‌هاي خطرناک چشم که منجر به کوري مي‌شود، موثر است. محققان اين تيم تحقيقاتي دريافته‌اند که خطر ابتلا به گلوکوما در بين افرادي که در مناطقي با بالاترين سطح ذرات ريز (PM2.5) زندگي مي‌کردند، حداقل ۶ درصد بيشتر است. بر اساس آمارهاي رسمي، حدود ۶۰ ميليون نفر در سراسر دنيا به اين بيماري مبتلا هستند. پاول فاستر، از محققان اين تيم پژوهشي و از انستيتوي چشم‌پزشکي در دانشگاه کالج لندن و بيمارستان چشم مورفيلدز در لندن در اين رابطه گفت: ما دليل اينکه چرا آلودگي هوا بايد به‌عنوان يک اولويت بهداشت عمومي مورد توجه قرار گيرد را با اين مشکل مرتبط دانسته و مي‌دانيم جلوگيري از منابع آلودگي هوا مي‌تواند براي سلامت چشم در کنار ساير نگراني‌هاي بهداشتي مهم و ارزشمند باشد.
شارون چوآ، از انستيتوي چشم‌پزشکي و بيمارستان چشم مورفيلد و از ديگر محققان اين تيم، در اين رابطه گفت: آلودگي هوا ممکن است به دليل ايجاد تنگي رگ‌هاي خوني باعث بروز گلوکوما شود که درواقع مي‌تواند با پيوندهاي مربوط به آلودگي هوا با افزايش خطر ابتلا به مشکلات قلبي ارتباط داشته باشد. به گزارش سيناپرس، از احتمالات ديگر در اين مساله مي‌توان به ذرات معلق در هواي آلوده اشاره کرد که ممکن است اثر سمي مستقيمي بر انسان داشته و به سيستم عصبي آسيب رسانده و در التهاب ايجادشده، نقش داشته باشد.
چه بايد کرد؟
از آن جهت که پاکيزه نگه‌داشتن هوا در شهرهاي آلوده به‌طورکلي بسيار سخت است، پيشنهاد مي‌شود فضاهاي بسته همچون خانه و ادارات را از آلودگي دور نگه داريم. در اينجا به چند راه‌حل سريع که بتوان از آلودگي هوا در خانه جلوگيري کرد، اشاره مي‌شود.
خودداري از تردد بي‌مورد در شهر
هواي آلوده به دلايل متعددي که برخي از آنها را برشمرده‌ايم، براي انسان خطرناک است. امروزه بسياري از کلان‌شهرهاي جهان داراي مشکل آلودگي هوا هستند که اين موضوع مي‌تواند تبعات بهداشتي نامطلوبي بر سلامت شهروندان داشته باشد.
بر اساس استانداردهاي جهاني شاخص آلاينده‌ها و ريز‌گردها در حدفاصل صفر تا ۵۰ هواي پاک محسوب شده، شاخص ۵۰ تا ۱۰۰ سالم، شاخص ۱۰۰ تا ۱۵۰ ناسالم براي گروه‌هاي حساس، شاخص ۱۵۰ تا ۲۰۰ ناسالم و شاخص ۲۰۰ به بالا بسيار ناسالم ارزيابي مي‌شود که در حقيقت اين جدول معيار اعلام تعطيلي و توقف فعاليت‌ها در کلان‌شهرها محسوب شده و معمولا در صورت ثبت شاخص ۱۵۰ به بالا، مدارس تعطيل‌شده و اعلام اخطار مي‌شود. بنابراين تلاش کنيد هنگام تعطيلي ناشي از آلودگي هوا، در خانه‌مانده و از تردد بي‌مورد در شهر خودداري کنيد.
در خانه سيگار نکشيد
بهتر است که افراد سيگاري کشيدن سيگار را ترک کنند اما اگر امکان‌پذير نيست توجه داشته باشند که داخل خانه حتي در بالکن سيگار نکشند چراکه اثرات منفي دود سيگار در خانه پخش‌شده و از راه تنفس وارد ريه‌هاي افراد غير‌سيگاري مي‌شود و سلامت آنها را به خطر مي‌اندازد. اين مساله در زمان افزايش سطح آلودگي هوا، تاثيري به‌مراتب مخرب‌تر از شرايط عادي دارد.
استفاده از فيلترهاي مناسب هوا
استفاده از فيلترهاي هوا در خانه مي‌تواند به پاکي هواي داخل کمک کرده و راهي مناسب براي کاهش آلودگي در خانه و فضاهاي بسته باشد.
حفظ تهويه مناسب
بهتر است هر فضاي بسته مانند خانه از يک سيستم تهويه مناسب برخوردار باشد و هميشه از کارکرد مناسب آن اطمينان حاصل شود. در زمان‌هايي که هوا پاک بوده يا آلودگي هوا در خارج از خانه کم است، مي‌توان با باز نگه‌داشتن پنجره‌ها و يا روشن کردن سيستم تهويه، هواي داخل خانه را تازه کرد.
خالي نگه‌داشتن سطل‌هاي زباله
با خالي نگه‌داشتن سطل‌هاي زباله مي‌توان عوامل بيماري‌زا و عفونت‌ها را از خانه و افراد آن دورنگه داشت.
پاکيزه نگه‌داشتن وسايل خانه
توصيه مي‌شود هميشه خانه پاکيزه نگه‌داشته شود. پرده‌ها و ملحفه‌ها به‌طور مرتب شسته شوند و با گردگيري منظم، گردوغبار از وسايل خانه دورنگه شوند تا اين ذرات ريز در هواي خانه پخش نشوند.
شير تازه مصرف کنيد
شير مي‌تواند به‌عنوان يک ماده مفيد جهت مبارزه با سموم مختلف عمل کند و اين موضوع به‌طور خاص در سالمندان و نوزادان بيشتر تاثير دارد. پزشکان توصيه مي‌کنند هنگام آلودگي هوا روزانه حداقل يک ليوان شير تازه بنوشيد و همچنين توصيه مي‌شود نوزادان نيز حتما از شير مادر تغذيه کنند.
مطالعات جديد نشان مي‌دهد تغذيه نوزادان با شير مادر و شيردهي طبيعي مادران، مي‌تواند تاثيرات منفي آلودگي هوا را در اين افراد کاهش دهد. اين موضوع به‌ويژه در مناطق شهري پرترافيک و آلوده، نمود بيشتري دارد. آيتانا لرتخواندي، پژوهشگر دانشگاه باسک در کشور اسپانيا در يک پروژه تحقيقاتي به بررسي تاثيرات مخرب قرار گرفتن نوزادان در برابر آلودگي‌هايي مانند PM2.5 (ذرات معلق جامد و مايع در هوا) و دي اکسيد نيتروژن NO2، در طول يک سال نخست زندگي، پرداخته است.
سبزيجات تازه مصرف کنيد
مصرف سبزيجات تازه و ميوه‌ها مي‌تواند به سيستم ايمني بدن کمک کند تا به‌طور بهتري با مشکلات و عوارض جانبي ازجمله آلودگي‌ها مقابله کند. بهتر است در روزهايي که شاخص آلاينده‌هاي جوي بالاتر از حد مجاز است، مصرف ميوه‌ها و سبزيجات تازه را در برنامه غذايي خانواده جدي‌تر بگيريد.
- 14
- 2
