تناقض‌های آماری کرونا

میزان مبتلایان جدید که در روز جمعه بیش از ۱۲۰۰ نفر بود در روز گذشته به کمتر از نصف این عدد، یعنی ۵۹۵ نفر رسید. با این حال، اظهارات مقامات استانی، اعم از نمایندگان مجلس، نماینده‌های وزیر بهداشت در استان‌ها و روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی، روایت متفاوتی دارد. به نظر بزرگ‌ترین توضیح‌دهنده این تناقض، ضعف سخت‌افزاری در شناسایی افراد مبتلا است. مساله‌ای که درمورد افراد فوت شده نیز صدق می‌کند تا علت مرگ آنها مبهم بماند.

آمارهای رسمی وزارت بهداشت نشان از روند کاهشی تعداد مبتلایان دارد، روندی که حداقل با اظهارات مقامات استانی در تناقض است. براساس آخرین آمارها، تعداد مبتلایان در روز دوشنبه معادل ۵۹۵ نفر بوده که نسبت به روز یکشنبه، که ۷۴۳ مورد گزارش شده بود، کاهش ۲۰ درصدی را نشان می‌دهد. آمار فوتی‌ها نیز در روز گذشته ۴۳ تن گزارش شده که نسبت به روز قبل از آن، ۱۲ درصد کاهش یافته است. هر چند نسبت تعداد فوتی به مبتلا در روز گذشته به نرخ ۲/ ۷ درصد رسیده است.

روایت آمارهای رسمی

روز گذشته ۵۹۵ نفر به تعداد مبتلایان افزوده شد تا مجموع تعداد مبتلایان به ۷۱۶۱ نفر برسد. رشد مجموع تعداد مبتلایان در روز گذشته معادل ۱/ ۹ درصد بوده که کمترین عدد از زمان اطلاع‌رسانی محسوب می‌شود. اما این گزاره در مورد مجموع تعداد فوتی‌ها صدق نمی‌کند. مجموع قربانیان ویروس کرونا در ایران در روز گذشته به ۲۳۷ تن رسید که نشان از رشد ۲۲ درصدی مجموع قربانیان ویروس چینی دارد. در حقیقت مطابق آمارهای رسمی، سرعت شیوع کرونا کم شده است، اما سرعت جان باختن در اثر ویروس کرونا ثابت مانده است. به همین دلیل در روز گذشته، نسبت تعداد فوتی‌های جدید به مبتلایان جدید معادل ۲/ ۷ درصد شد که بیشترین مقدار در طول ۱۰ روز اخیر بوده است.

نسبت تعداد فوت شده به مبتلا، از روز جمعه در یک روند افزایشی قرار گرفته است که خبر خوبی نیست. اما تعداد مبتلایان جدید، در هفته جاری، هر روز کمتر از روز قبل بوده است. درحالی‌که تعداد مبتلایان روز جمعه ۱۲۳۴ تن گزارش شده بود، این مقدار در روز گذشته به کمتر از نصف این مقدار، یعنی ۵۹۵ تن رسید. پس روند ابتلا براساس داده‌های رسمی رو به کاهش است. اما از آن طرف تعداد فوتی‌ها که در روز جمعه معادل ۱۵ تن بود، در روز گذشته به حدود سه برابر این عدد، یعنی ۴۳ تن رسید.

دو استان با کاهش تعداد مبتلایان

روز گذشته یک اتفاق عجیب در آمار مبتلایان به تفکیک استان‌ها رخ داد؛ تعداد مبتلایان در دو استان کرمان و خراسان‌جنوبی، با روندی کاهشی همراه شد. تعداد افراد مبتلا در استان خراسان جنوبی که در روز یکشنبه معادل ۴۴ نفر بود، با هفت مورد کاهش، به ۳۶ نفر در روز گذشته رسید. تعداد مبتلایان استان کرمان نیز چهار مورد کاهش یافت. در واقع در این استان‌ها، نه تنها مورد جدید مبتلا به ویروس کرونا یافت نشد، بلکه از تعداد مبتلایان قبلی نیز کاسته شد که نشان از اشتباهات آماری وزارت بهداشت دارد. چراکه تاکنون وزارت بهداشت، تعداد افراد بهبودیافته را از مجموع تعداد مبتلایان کسر نکرده است. در واقع تاکنون تعداد مبتلایان، با مجموع تعداد افرادی که آزمایش کرونای آنها مثبت اعلام شده است برابر بوده؛ اینکه درصدی از آنها بهبود یافته بودند، تاثیری در اعلام آمار تجمیعی وزارت بهداشت نداشت. همچنین روز گذشته در استان‌های البرز، سیستان‌وبلوچستان، گلستان، کهگیلویه و بویراحمد و همدان، هیچ مورد جدیدی از کرونا گزارش نشده است. در استان مازندران هم که تعداد مبتلایان در روزهای اخیر سیر افزایشی داشته، تعداد مبتلای جدید تنها ۱۳ مورد گزارش شده است؛ درحالی‌که در روز شنبه بیش از ۳۰۰ مورد ابتلای جدید در این استان گزارش شده بود. در روز گذشته، تقریبا یک‌چهارم مبتلایان جدید در استان تهران گزارش شده‌اند؛ با ثبت ۱۴۰ مبتلای جدید در این استان. پس از آن استان مرکزی با ثبت ۵۴ مورد و استان سمنان، با ثبت ۴۵ مورد ابتلای جدید، وخیم‌ترین وضعیت را داشتند.

تناقضات با اظهارات

اظهارات مقامات محلی و روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی در استان‌ها، یک نوع از کم‌برآوردی را در داده‌های تجمیعی وزارت بهداشت منعکس می‌کنند. یکی از اظهاراتی که در روزهای اخیر، جنجال زیادی به پا کرده است، فوت شدن ۲۰۰ نفر بر اثر کرونا در استان گیلان بوده است؛ آن هم درحالی‌که در آن زمان مجموع تعداد فوتی‌های کل کشور کمتر از ۲۰۰ تن گزارش شده بود. این سخن که از سوی نماینده تام‌الاختیار وزیر بهداشت در استان گیلان زده شده بود، بعدتر با تصحیح همراه شد. محمدحسین قربانی در این باره توضیح داد: «آمار مرگ‌ومیر بیماری‌های تنفسی طی ۱۶ روز گذشته به ۲۰۰ نفر می‌رسد اما بنده نگفتم که تمام این فوتی‌ها به‌دلیل ابتلا به کرونا جان خود را از دست دادند، بلکه بسیاری از این افراد نیز ممکن است به بیماری‌های زمینه‌ای و تنفسی مبتلا بوده باشند.» ابهامی که وجود دارد این است که چرا دقیقا مشخص نیست چه تعداد بیمار در اثر کرونا و چه تعداد در اثر بیماری‌های حاد تنفسی جان خود را از دست دادند؟ چرا مشخص نیست در بازه زمانی مشابه در سال‌های گذشته، به چه میزان بیمار ناشی از مشکلات حاد تنفسی وجود داشت؟

پاسخ اولیه را باید در کمبود ابزارها و امکانات شناسایی جست‌وجو کرد. به نظر تعداد کیت‌های تشخیصی وزارت بهداشت برای شناسایی تمامی بیماران مشکوک مکفی نیست. همین امر باعث می‌شود تا ابزارهای محدود موجود، به بیمارانی با اولویت بالاتر اختصاص داده شود و برخی بیماران فوت‌شده، علت مرگ‌شان نامعلوم باقی بماند. اظهارات مقامات کشوری هم این موضوع را تایید می‌کند. درحالی‌که تعداد مبتلایان روزانه در روند کاهشی سیر می‌کند، اما مقامات کشوری مدام هشدار می‌دهند که روند روزهای آتی افزایشی است. علیرضا زالی، فرمانده ستاد عملیات مقابله با کرونا در کلان‌شهر تهران، در این باره گفته است: «افزایش آمار مبتلایان در کشور قابل انتظار است و تنها راه کنترل و پیشگیری، نبود ارتباطات اجتماعی و کاهش مراودات اجتماعی و عدم حضور افراد در جامعه است و اگر افراد جامعه این موضوع را به‌طور جدی رعایت نکنند افزایش آمار مبتلایان شتاب بیشتری خواهد گرفت.»

می‌توان چند فرضیه را در مورد تناقض موجود مطرح کرد؛ نخست آنکه آمارهای رسمی با تاخیر داده می‌شود و به همین دلیل تناسبی با صحبت‌های مسوولان ندارد. البته اگر آمار مبتلایان افزایشی بود این فرضیه محکم‌تر می‌شد، اما رو به کاهش بودن آمار مبتلایان روزانه این فرضیه را تضعیف می‌کند. فرضیه دوم این است که مقامات محلی، به‌واسطه نداشتن اشراف اطلاعاتی و حضور در صحنه، دچار هیجان شده‌اند که این بزرگ‌ترین ضعف در سیستم اطلاع‌رسانی را نمایان می‌کند. چراکه اگر اظهارات مقامات محلی درست نباشد، تنها موجب تشویش و نگرانی در بین مردم می‌شود. اما با توجه به اینکه بسیاری از اظهارات محلی، مربوط به روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی است که جزو افراد متخصص در این حوزه به حساب می‌آیند، آمارهای تجمیعی نیازمند تامل و دقت بیشتری است.

فرضا روز گذشته، دکتر سیدمحمد جمالیان رئیس دانشگاه علوم‌پزشکی اراک در نشست شورای پدافند زیستی استان مرکزی اعلام کرد: «۳۸۹ نفر براساس آخرین رصد آماری و نتایج آزمایشگاهی در استان مرکزی به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند.» به گفته او، ۳۳ بیمار در اثر کرونا در این استان جان باخته‌اند. این یعنی، نزدیک به ۱۴ درصد از تعداد کل فوتی‌های کشور مربوط به استان مرکزی بوده است، درحالی‌که تعداد مبتلایان این استان، تنها ۴/ ۵ درصد از کل مبتلایان کشور را تشکیل می‌دهد.