زایمان طبیعی چیست؟ | مراحل زایمان طبیعی

بهترین نوع زایمان، زایمان طبیعی می باشد

زایمان طبیعی چیست؟

زایمان اوج دوران بارداری یک زن است که شامل خارج شدن یک یا چند نوزاد از رحم مادر است. زایمان طبیعی روشی از زایمان با «تکنولوژی پایین» است. در زایمان طبیعی فرد اجازه می‌دهد که طبیعت انسان کار خود را در زایمان انجام دهد. برخی از زنان تصمیم می‌گیرند که هنگام زایمان از هیچ دارویی استفاده نکرده و به جای آن برای کاهش دردشان از روش‌هایی مانند تمدد اعصاب یا کنترل تنفس استفاده کنند. در زایمان طبیعی مادر کنترل بدن خود را از دست می‌دهد؛ البته به هنگام زایمان یک فرد همیار نیز او را به آرامی برای پشت سر گذاشتن مراحل زایمان راهنمایی و حمایت می‌کند.

مراحل زایمان طبیعی چیست؟

روند درد زایمان و زایمان طبیعی به سه مرحله تقسیم می شود:

۱- مرحله اول هنگامی شروع می شود که انقباضاتی ایجاد می شود که باعث تغییرات پیشرونده در دهانه رحم می شود و زمانی که دهانه رحم شما به طور کامل گشاد می شود، پایان می یابد.

۲- مرحله دوم درد زایمان زمانی شروع می شود که دهانه رحم به طور کامل باز شده است و با زایمان به اتمام می رسد. این مرحله گاهی اوقات به عنوان مرحله "فشار دادن" شناخته می شود.

۳- مرحله سوم بلافاصله بعد از زایمان کودک شروع می شود و با خروج جفت زایمان به پایان می رسد.

بارداری ها متفاوت هستند و تنوع زیادی در طول درد زایمان طبیعی وجود دارد. برای مادرانی که برای بار اول زایمان می کنند، درد زایمان اغلب بین ۱۰ تا ۲۰ ساعت طول می کشد. اما برای برخی از زنان طول مدت درد زایمان طبیعی بیشتر است، در حالی که برای دیگران خیلی زود تمام میشود. برای زنانی که قبلا زایمان واژینال داشته اند، درد زایمان طبیعی معمولا سریعتر تمام می شود.

درد در زایمان طبیعی در افراد متفاوت می باشد

مرحله اول زایمان طبیعی:

مرحله اول نیز سه قسمت دارد : دردهای ابتدایی، دردهای فعال ، مرحلۀ انتقالی . تمامی مرحلۀ اول ممکن است ۱۲-۱۴ ساعت برای شکم اولها و ۵-۶ ساعت برای مادرانی که قبلاً هم زایمان کرده اند طول بکشد . نیروی انقباضات رحمی، دهانۀ رحم را باز می کند و میزان این باز شدن معمولاً با سانتیمتر بیان می شود که در معاینۀ داخلی که با یک یا دو انگشت صورت میگیرد ، تعیین می شود . باز شدن کامل دهانۀ رحم ۱۰سانتی متر می باشد .

دردهای ابتدایی : از شروع انقباضات واقعی زایمانی تا هنگامی که دهانۀ رحم ۴ سانتی متر باز شده باشد می باشد .

دهانۀ رحم علاوه بر باز شدن، نازک هم شده است. این قسمت معمولاً از همۀ مراحل قابل تحمل تر می باشد. و از آنجایی که این قسمت از مرحلۀ اول حدود ۶ ساعت طول میکشد ، بسیاری از خانم ها ترجیح می دهند این مرحله را در منزل به سر ببرند . باز شدن دهانۀ رحم در این مرحله بسیار کندتر از مرحلۀ بعدی است . برای مثال برای عبور ۲ سانتی متر به ۴ سانتی متر زمان بسیار بیشتری می برد تا این که از ۶ سانتی متر به ۸ سانتی متر بروید، هر چند که در هر دو، ۲ سانتی متر پیشرفت کرده اید.

درد های فعال: از زمانیست که دهانۀ رحم ۴ سانتی متر باز شده تا هنگامی که به ۷ سانتی متر برسد. وقتی که دهانۀ رحم ۶ سانتی متر باز شد، انقباضات بسیار قوی تر گردیده اند و دفعات آنها نیز بتدریج افزایش می یابند و زمان بیشتری به طول می انجامند. برای مثال هر دو دقیقه یک انقباض ۶۰ثانیه ای ممکن است رخ دهد. در این مرحله احتمالا احساس گرمی می کنید، دهانتان خشک می شود ، کمی خسته می شوید و کمرتان نیز درد می گیرد . بهتر است مرتب تغییر وضعیت بدهید ولی به پشت نخوابید . مرتب ادرار کنید( ساعتی یکبار ) و در صورت امکان حولۀ گرمی به کمرتان بگذارید . صورتتان را بشویید ( برای رفع احساس گرما ) و نفسهای عمیق بکشید .

مرحلۀ انتقالی: زمانی است که دهانۀ رحم ۸ سانتی متر باز شد تا وقتی که به ۱۰ سانتی متر برسد . این مرحله به عقیدۀ بسیاری زنان، دردناک ترین مرحله است و البته خوشبختانه کوتاه ترین مرحله ( معمولاً ۹۰-۲۰ دقیقه طول می کشد ) در این مرحله احساس دفع مدفوع بشما دست می دهد و این نشان می دهد که سر جنین به راست رودۀ شما فشار می آورد و نزدیک زایمان هستید .

سایر علامتهای این مرحله عبارتند از: تحریک پذیری، نشانۀ خونی، لرز ، تهوع و استفراغ ، گرفتگی پا و تعریق ( البته ممکن است هیچ یک از این علامتها را نداشته باشید ). سعی کنید بدنتان را شل کنید و نفسهایتان را سریع تر کنید. اگر احساس گیجی می کنید ، درون دستهای بسته تان تنفس کنید . مرتب تغییر وضعیت دهید و در صورت نیاز هیچ اشکالی ندارد که سر و صدا کنید .

ناگهان یک احساس کاملاً متفاوتی به شما دست می دهد. شما یک فشاری در لگنتان حس می کنید و یک تمایل غیر قابل کنترل برای زور زدن به شما دست می دهد. اما اگر دهانۀ رحمتان ۱۰ سانتی متر باز نشده باشد نباید زور بزنید چرا که باعث صدمه زدن به دهانۀ رحم خود می شوید .

با فشارهای شما و انقباضات رحمی، سر جنین پایین تر می آید و به کف لگن فشار وارد می کند بطوری که با عضلات خارجی این ناحیۀ لگن، بنام پرینه، مماس می گردد. همچنانکه سر جنین به آرامی پرینه را متسع می سازد، شما هم یک احساس ناراحت کننده کشیدگی و سوزش در این منطقه می کنید. خوشبختانه این احساس فقط لحظه ای است چونکه فشار سر جنین به پرنیه یک نوع بی حسی طبیعی ایجاد می کند. این مرحله یک مرحلۀ بسیار بحرانی برای جنین شما می باشد. البته اینجا آخر کار نیست ممکن است این مرحله طولانی شود و تا خروج کامل جنین ۹۰ دقیقه طول بکشد ولی معمولاً کوتاه تر است مخصوصاً اگر در این مرحله عمل چیدن پرنیه ( اپیزیاتومی ) توسط ماما یا پزشک صورت گیرد که باعث می شود مرحلۀ دوم سریع تر انجام شود و فشار کمتری به سر جنین وارد گردد و از پارگی احتمالی عضلات این ناحیه ( که ترمیم آن ها نیز مشکل تر می باشد ) جلوگیری کند.

بعد از اتمام مرحلۀ سوم، با انجام چند بخیه اپیزیاتومی ترمیم می شود. معمولاً در همۀ شکم اولها این اقدام ( اپیزیاتومی ) صورت می گیرد و اکثر شکم دوم ها نیز بی بهره نیستند ولی شکم سوم ها به بعد معمولاً احتیاجی به این عمل ندارند چرا که عضلات پرنیه شل تر شده اند و مقاومت چندانی در مقابل عبور جنین نشان نمی دهند و مرحلۀ خود به خود سریع تر صورت می گیرد .

جنین در این مرحله چگونه است؟

با شروع و پیشرفت دردهای زایمانی، سر جنین ( که در روزها یا هفته های آخر بارداری وارد لگن شده بود ) به عریض ترین قسمت لگن حرکت می کند و در این حین مرتب تغییر وضعیت می دهد و می چرخد و البته به مثانه و راست رودۀ شما بیشتر فشار وارد می شود.

در طی زایمان و بیشتر در مرحلۀ دوم، جمجمۀ جنین تحت فشار بدن شما قرار می گیرد و بطور مرتب تغییر شکل می دهد. به همین علت اگر سر نوزادتان کشیده به نظر می رسد و یا قسمتی از آن به نظر تغییر شکل یافته می رسد ، نگران نباشید چون این حالت به علت همین فشارهای لگن به سر جنین ایجاد شده است و بعد از یکی دو روز کاملاً برطرف می شود. استخوان های جمجمۀ جنین در همه جا کاملاً سفت نشده اند و نقاط نرمی بنام فونتانل و یا ملاج در جلو و پشت سر نوزاد وجود دارند. این نقاط نرم به استخوان های جمجمه اجازه می دهند که برخی نقاط بر روی هم بخوابند و در مجرای زایمانی بهتر جای گیرند.

بطور طبیعی نوزاد با سر به دنیا می آید. البته می تواند با پاها ، باسن ، صورت و ابرو ( حالتی بین سر و صورت ) نیز به دنیا بیاید ولی مطلوب ترین حالت همان حالت سر می باشد و از حالتهای مختلف سر، حالتی بهتر و شایع تر از بقیه است که صورت به پشت مادر باشد.

زایمان نوزاد با پاها ( بریچ ) تقریباً ۳% کل زایمان ها را تشکیل می دهد . در این حالت البته زایمان طولانی تر و مشکل تر خواهد بود ( مخصوصاً درد کمر ) . زایمان طبیعی در این حالت هم برای شما دردناک تر خواهد بود ، هم برای جنین پر خطرتر و البته برای ماما یا پزشکتان هم مشکل تر . بیشتر حالتهای بریچ را سزارین می کنند (مخصوصاً در شکم اول ها و شکم دوم ها ).

در زایمان طبیعی نوزاد با سر به دنیا می آید

مرحلۀ دوم زایمان طبیعی:

برای زایمان احتمالاً شما را به اتاق زایمان و تخت زایمان راهنمایی می کنند ( گاهی با برانکارد می برند ) . احتمالاً تخت زایمانی را در مطب ماما یا پزشکتان دیده اید، بیشتر شبیه به صندلی بزرگ و بلندی است که دو پایه در انتها دارد که پاهای شما را روی آنها قرار می دهند. ناحیۀ تناسلی شما با مواد ضد عفونی کننده شسته می شود و روی شکم و پاهایتان پارچه های استریلی پهن می گردد.

هنگامی که دهانۀ رحمتان ۱۰ سانتی متر باز شد، ماما یا پزشکتان به شما می گوید که می توانید به طرف پایین زور بزنید ( معمولاً بطور ناخود آگاه چنین احساسی را خواهید داشت ). بهتر است زور زدن شما همراه با یک بازدم آهسته باشد. بیش از ۶-۵ ثانیه نفستان را حبس نکنید . در صورتی که پس از ۳۰ دقیقه پیشرفتی نکرده اید و جنین نزول نکرده است ( پایین نیامده است ) ، وضعیت سر پا نشستن نیز می تواند کمک کند . نزول جنین در مجرای زایمانی به کمک فشارهای شما و انقباضات ماهیچه های شکمی و دیافراگم ( عضله کف قفسه سینه ) صورت می پذیرد. هر چند این مجرا حدود ۱۰ سانتی متر بیشتر نیست ولی ممکن است ۲۰ دقیقه تا دو ساعت ( در زایمان های مشکل ) طول بکشد تا او این مسیر را طی کند.

هنگامی که سر جنین کاملاً پایین آمد و به پرنیه فشار آورد، اپیزیاتومی می تواند انجام گیرد. آخرین انقباض قبل از زایمان سر، احتمالاً باعث یک احساس سوزش و کشیدگی می شود. بعد از تولد سر، یک شانه و سپس شانۀ بعد و بلافاصله بقیه بدن به دنیا می آید. قسمت مشکل زایمان در درجۀ اول همان سر می باشد. زایمان شانۀ اول نیز مقداری ایجاد درد می کند اما بقیۀ بدن تقریباً به بیرون لیز می خورد.

معمولاً دهان و بینی نوزاد تمیز می شود و شما برای اولین بار صدای گریۀ او را می شنوید ( که هیجان انگیزترین مرحلۀ زایمان و حتی عمرتان می باشد !) در این مرحله نوزاد هنوز از طریق بند ناف به شما متصل است . ماما یا پزشکتان بند ناف را در دست می گیرد و هنگامی که ضربان آن تمام شد اول با دو پنس آن را می بندد و سپس می چیند. سپس یک گیرۀ پلاستیکی در فاصلۀ ۳-۲ سانتی متری شکم نوزاد، بر روی بند ناف می بندد و بقیۀ آن را می چیند.

از عجایب خلقت است که پس از آن همه سختی و درد و خستگی و احتمالاً بی خوابی، با تولد نوزاد، تقریباً همۀ دردها از بین می روند. بخصوص هنگامی که نوزاد کوچک و قشنگ تان را ( که ۹ ماه در انتظار دیدارش بودید ) می بینید، همۀ دردها حتی فراموش می شوند!

البته توجه دارید که کل مدت دردهای ناراحت کننده زایمان طبیعی شاید به اندازۀ مدت یک دندان درد ساده باشد! ولی متأسفانه همیشه آن چنان از دردهای زایمانی و شدت و مدت آن ها نقل شده است که باعث وحشت مادران جوان می گردد.

فورسپس و واکیوم ( زایمان طبیعی با دستگاه ):

برخی مواقع ممکن است دردهای زایمانی به خوبی پیشرفت کند ولی در انتها خروج جنین با کمی اشکال مواجه شود و یا از این لحاظ مشکلی نباشد منتها به علت زجر جنین و یا حالت اضطراری دیگری خروج سریع جنین اجباری باشد . در این حالت ممکن است پزشکتان تشخیص دهد که استفاده از فورسپس و یا واکیوم بهتر از اجرای سزارین باشد و البته در بسیاری از موارد هم همینطور است و عوارض آنها کمتر سزارین می باشد، البته تنها هنگامی که شرایط استفاده از این وسایل وجود داشته باشد که این تشخیص را باید به عهده پزشکتان بگذارید.

یک فاکتور مهم در هنگام به کار بردن هر دو وسیله این است که باید شرایط اجرای سزارین اورژانس مهیا باشد چرا که ممکن است از این وسایل نتیجه به دست نیاید و بیمار فوراً باید تحت عمل سزارین قرار گیرد. احتمال عدم موفقیت با واکیوم بیشتر از فورسپس می باشد و ایجاد ضربه به پوست سر جنین بیشتر است .

مسأله ای که حائز اهمیت است این است که اگر به پزشکتان اعتماد دارید، مطمئن باشید او فقط در جایی که لازم و ضروری است از فورسپس و یا واکیوم استفاده می کند و همیشه سلامت شما و نوزادتان را نسبت به همه چیز ارجح می داند.

همه دردهای ناشی از زایمان طبیعی با دیدن نوزاد فراموش میشوند

مرحلۀ سوم زایمان طبیعی:

جفت عضوی است که در طول حاملگی به دیوارۀ رحم متصل است و از طریق بند ناف به جنین وصل می باشد. مسئولیت تغذیه و اکسیزن رسانی به جنین و دفع ضایعات جنین به عهده جفت می باشد.

پس از تولد نوزاد، انقباض رحم متوقف می شود و می تواند پس از آن همه فعالیت کمی استراحت کند. پس از چند دقیقه دوباره منقبض می شود. این انقباضات جفت را از دیوارۀ رحم جدا کرده و آن را به بیرون هدایت می کنند که معمولاً با خروج مقداری خون نیز همراه می باشد.

پس از خروج جفت، ماما یا پزشکتان اقدام به ترمیم اپیزیاتومی می کند ( در صورتی که انجام شده باشد ) بخیه ها را با نخهای قابل جذب انجام می دهند که در عرض ۲۰-۱۵ روز جذب می شوند. نوزادتان کاملاً بررسی می شود و به شما داده می شود. بهتر است هر چه زودتر او را شیر دهید. این کار هم ارتباط عاطفی نوزاد و مادر را تقویت می کند، هم جریان شیر زودتر برقرار می شود و هم رحم زودتر به حالت اولیه بر می گردد (به علت هورمون های مترشحه در اثر مکیدن پستان).

حداقل تا دو ساعت در زایشگاه خواهید ماند و ماما یا پرستار آن بخش، خونریزی رحمی شما را کنترل می کند. در صورتی که رحم شما منقبض شد و خونریزی تان کنترل گشت، شما را به اتاقتان در بخش منتقل می کنند.

هر چند پس از آن همه تلاش احساس خستگی می کنید ولی احتمالاً برای خوابیدن بیش از اندازه هیجان زده هستید و بعد از خبر دادن به فامیل و آشنایان حتماً بیشتر از هر کاری تمایل دارید عضو جدید خانواده تان نگاه کنید و او را تجلیل نمایید و البته هر کسی هم به دنبال شباهت تازه وارد عزیز با خود می باشد.

مراقبتهای پس از زایمان طبیعی:

زمان ترخیص بطور معمول در زایمان طبیعی ۲۴ ساعت بعد از زایمان و در سزارین ۷۲ ساعت بعد از زایمان می باشد. شش هفته اول بعد از زایمان دوران نقاهت یا نفاس نامیده می شود. در این مدت نیز لازم است مادر در روز دهم و روز چهلم پس از زایمان به مراکز بهداشتی مراجعه نماید. تا از نظر وجود علائم خطر مورد بررسی قرار گیرد.

۲۴ ساعت بعد از زایمان طبیعی مادر و نوزاد میتوانند از بیمارستان مرخص شوند

علائم خطر بعد از زایمان طبیعی:

در برخی مواقع بعد از زایمان طبیعی ممکن است خطراتی مادر را تهدید کند که علائم آن را در اینجا به شما یاد آور می شویم. در صورت بروز این علائم حتما به پزشک خود مراجعه نموده و مسئله را با وی در میان بگذارید. البته این خطرات شدت چندانی ندارد و با مراجعه به پزشک برطرف خواهد شد و جای هیچ نگرانی نیست.

- تب و لرز

- خونریزی قبل از قاعدگی

- احساس درد و تورم در ناحیه ی بخیه ها

- قرمز و متورم شدن نوک پستان

- درد در ساق پا

- احساس درد در زیر دل

- ترشح از مهبل

- سرگیجه

- رنگ پریدگی

زایمان طبیعی از نظر اقتصادی به نفع خانواده و جامعه است

 مزایای زایمان طبیعی بر سزارین:

از نظر پزشکی سزارین یک عمل جراحی بزرگ محسوب می شود و مانند سایر اعمال جراحی نیاز به بیهوشی دارد، خطر ابتلاء به خونریزی، عفونت، احتمال نیاز به انتقال خون و خطرات ناشی از بیهوشی در مادران سزارین شده بیشتر است.

مدت بستری شدن مادر بعد از زایمان طبیعی خیلی کمتر از سزارین است.

مادرانی که زایمان طبیعی دارند در امر شیردهی و دادن آغوز به نوزاد موفق تر هستند. زیرا مادر بلافاصله بعد از زایمان نوزاد خود را در آغوش گرفته و او را شیر می دهد و از همان ابتدا می توان رابطه عاطفی بین مادر و نوزاد برقرار نمود. در حالیکه در زنان سزارین شده نوزاد تا چندین ساعت از آغوش مادرش دور می ماند.

زایمان طبیعی از نظر اقتصادی به نفع خانواده و جامعه است.

در زایمان طبیعی خانم ها تناسب اندام خود را با انجام ورزش های مناسب سریعتر از مادران سزارین شده بدست می آورند.

درد پس از زایمان طبیعی:

- این به اصطلاح درد پس از زایمان می باشد مانند گرفتگی های شدید قاعدگی. اگر این دردها شما را اذیت می کنند، داروی مسکن مصرف کنید. ممکن است لرز داشته باشید (بهترین روش جلوگیری از بارداری بعد از زایمان). این حالت کاملا طبیعی است و طولی نخواهد کشید. در صورت نیاز پتوی گرم استفاده کنید. پزشک شما، جفت را بررسی خواهد کرد تا اطمینان حاصل شود که همه چیز مرتب است. سپس او را به طور کامل شکاف بدن و بخیه ها را بررسی می کند.

- اگر شکافی ایجاد شده باید اپیزیوتومی داشته باشید، قبل از بخیه، بی حس کننده موضعی تزریق می شود. ممکن است بخواهید در هنگام بخیه زدن نوزاد را در آغوش بگیرید - این روش راهی مناسب برای حواس پرتی است. اگر خیلی احساس لرز می کنید، از همسرتان بخواهید کنار شما بماند (ورزش بعد از زایمان طبیعی).

- اگر بیهوشی اپیدورال داشتید، متخصص بیهوشی یا پرستار بیهوشی وارد شده و کاتتر را از پشت شما برمی دارد. این کار چند ثانیه طول می کشد و صدمه ای نیز دیده نمی شود. به غیر از زمانی که نوزاد نیاز به مراقبت ویژه دارد، ( زایمان زودرس و تولد نوزاد نارس) می توانید در مکانی آرام با او تنها باشید. 

گردآوری: بخش سلامت و پزشکی سرپوش