روزنامه هم‌میهن نوشت: ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین روز دوشنبه ۱۴ نوامبر از شهر تازه بازپس‌گرفته شده خرسون بازدید کرد. سفر ولودیمیر زلنسکی به شهر خرسون فقط چند روز پس از عقب‌نشینی نیروهای نظامی روسیه از این شهر مهم انجام شده است. خرسون از نخستین شهرهای اوکراین بود که به کنترل نیروهای نظامی روسیه درآمد و برای هشت ماه در اشغال آنها بود. رئیس‌جمهوری اوکراین پیش از سفر به شهر خرسون در یک سخنرانی تلویزیونی، نیروهای نظامی روسیه را به ارتکاب جنایات جنگی پیش از عقب‌نشینی از این شهر متهم کرده بود.
او گفته بود که نیروهای اوکراینی بیش از ۴۰۰ مورد جنایت جنگی را که روسیه در طول هشت ماه اشغال این شهر مرتکب شده‌اند، جمع‌آوری کرده‌اند. زلنسکی با اشاره به کشف اجساد نظامیان و غیرنظامیان کشته‌شده، گفته بود که ارتش روسیه همان «وحشی‌گری‌هایی» را که در سایر مناطق اوکراین مرتکب شده بود، در شهر خرسون هم بر جای گذاشت. روسیه این موضوع را که نیروهایش غیرنظامیان اوکراینی را هدف قرار داده‌اند یا در مناطق اشغالی مرتکب جنایت جنگی شده‌اند، تکذیب می‌کند. در شهریورماه، زمانی که اوکراین یک حمله متقابل را در منطقه خارکیف در شمال شرقی به جای منطقه خرسون در جنوب انجام داد، روسیه غافلگیر شد.
دو ماه بعد، نشانه‌ها حاکی از آن بود که حمله خرسون کاملاً آماده راه‌اندازی بود. مقامات روسیه اواخر ماه گذشته دستور خروج ده‌ها هزار غیرنظامی را صادر و حکومت نظامی اعلام کردند و کی‌یف را متهم کردند که به‌زودی برای حمله‌ای گسترده به منطقه برنامه‌ریزی کرده است. در همین حال، کی‌یف در هفته‌های اخیر در کرانه غربی رود دنیپرو پیشرفت کرد، ده‌ها روستا و شهر را بازپس گرفته، انبارهای مهمات و پل‌ها را هدف قرار داد. روسیه نیز به زیرساخت‌های انرژی حمله کرده و حکومت نظامی را در مناطق شرقی از جمله خرسون اعمال کرد.
بخش بزرگی از پیشروی‌های اوکراین برای بازپس‌گیری مناطق تحت‌تصرف روسیه بسیار کُند و در حد چند کیلومتر این‌طرف و چند کیلومتر آن‌طرف بوده است. خرسون، منطقه‌ای با موقعیت مکانی بسیار مهم است که از همان روزهای اولیه جنگ به تصرف نیروهای روسی درآمده بود. پناهگاه‌های سیمانی به چهره جدید شهر تبدیل شدند. سنگرها در تصاویر ماهواره‌ای نمایان شدند و غیرنظامیان به‌طور ناگهانی از خانه‌هایشان در سواحل رودخانه دنیپرو به بیرون رانده شدند.
اما پس از حمله‌های مکرر اوکراین با کمک تسلیحات پیشرفته غربی، نابودی چندین پل سراسر رودخانه دنیپرو و قطع خطوط ارسال تدارکات به منطقه خرسون، روسیه در نهایت در ۱۱ نوامبر اعلام کرد که نیروهایش از کرانه غربی این رودخانه خارج شده‌اند. عقب‌نشینی روسیه را می‌توان به معنی حفظ منابع، تجدید قوا و اعزام سربازان روسی به دیگر مناطق استراتژیک دانست، اما نمی‌توان ضربه‌ای که به کمپین مسکو در اوکراین وارد شده را انکار کرد. همین چند هفته پیش بود که روسیه از الحاق رسمی خرسون به روسیه خبر داد. اما حالا نیروهای اوکراینی حدود ۱۰هزار کیلومتر مربع از خاک این منطقه را در اختیار گرفته‌اند و با کمک تسلیحات و توپ‌های پیشرفته‌ای که از غرب دریافت کرده‌اند، می‌توانند کریمه، منطقه‌ای که سال ۲۰۱۴ به‌طور غیرقانونی به کرملین الحاق شد را در تیررس خود قرار دهند.
تصرف کریمه، ضربه بزرگی به اوکراین وارد کرد، چون علاوه بر موقعیت مکانی‌اش که در نزدیکی دهانه دریای سیاه قرار داشت، قلب صنعتی کشور نیز به شمار می‌رفت. مبارزان اوکراینی با مقاومت و ایجاد خرابکاری و ترور مقامات منصوب مسکو، توانایی سربازان روسی را برای به‌دست آوردن کنترل شهر همواره به چالش کشیدند. حمله اخیر اوکراین به قطار مهمات روسی در خرسون می‌تواند توانایی روسیه برای تجهیز سربازانش در کریمه را تحت تاثیر قرار دهد. روسیه همچنان کنترل ۶۰درصد از منطقه خرسون، جنوب و شرق دنیپرو شامل خط ساحلی امتداد دریای آزوف را در اختیار دارد.
تا زمانی که سربازان مسکو کرانه شرقی دنیپرو را کنترل و تقویت کنند، نیروهای اوکراینی نمی‌توانند خرابی یا اختلالی در کانالی که آب‌های شیرین را به کریمه می‌برد، ایجاد کنند. حرکت به سمت کرانه شرقی کار را برای روسیه آسان‌تر می‌کند تا سربازان خود را یکجا جمع و عمق دفاعی خود را احیا کند. به گزارش سی‌ان‌ان از آن‌جایی که نیروهای روسی در امتداد رودخانه دنیپرو به خوبی سنگر گرفته‌اند، هرگونه تلاش نیروهای اوکراینی برای عبور از رودخانه هزینه‌های گزافی را در پی خواهد داشت.
واکنش‌ها در مسکو
برخی از کارشناسان جنگ‌طلب مسکو، عقب‌نشینی روسیه از غرب، شمال‌غرب و شمال‌شرق شهر خرسون را دست‌مایه تحقیر و شرمندگی دانستند. اما آن دسته از کارشناسانی که پیشتر منتقد وزارت دفاع بودند از خروج نیروهای روسیه استقبال کردند. رمضان قدیروف، رهبر چچن گفت که سرگئی سورویکین جان هزاران سرباز را نجات داد و «میان فداکاری‌های بی‌منطق ناشی از بیانیه‌های پرسروصدا و نجات جان باارزش هزاران سرباز، انتخابی سخت اما درست را انجام داد.»
قدیروف در ادامه گفت که خرسون، بدون راه‌های ارسال تدارکات، منطقه سختی برای مبارزه بود. عقب‌نشینی از خرسون و سایر مناطق در کرانه غربی رودخانه دنیپرو، امید روس‌ها برای حمله به غرب شهرهای میکولایف و اودسا را به‌منظور قطع دسترسی اوکراین به دریای سیاه از بین می‌برد. مسکو همچنین امیدوار بود که یک کریدور زمینی به منطقه جدایی‌‌طلب ترانس‌نیستریا مولداوی تاسیس کند که یکی از مهمترین پایگاه‌های نظامی روسیه در آن قرار گرفته است. اوله ژدانوف، تحلیل‌گر نظامی اهل اوکراین می‌گوید: «از دست دادن خرسون تمام آرزوهای کرملین را به خاکستر تبدیل می‌کند. خرسون کلید ورود تمام مناطق جنوبی است که به اوکراین این امکان را می‌دهد مسیرهای اصلی ارسال تدارکات برای نیروهای روسی را مورد هدف قرار دهد.»
چرا خرسون مهم است؟
خرسون که در حاشیه دریای سیاه و نزدیک رودخانه مهم استراتژیک دنیپرو واقع شده است، یکی از اولین مناطق مهمی بود که پس از حمله مسکو به اوکراین توسط روس‌ها تصرف شد. این منطقه، به اندازه بلژیک، وسعت دارد و به‌نوعی دروازه ورود به شبه‌جزیره کریمه محسوب می‌شود که به خاک روسیه ضمیمه شده است. این شهر میزبان بزرگترین بندری است که روسیه در جنوب اوکراین به کنترل خود آورده است. این شهر قبل از جنگ، یک مرکز اقتصادی منطقه‌ای و مرکز صنعت بزرگ کشتی‌سازی اوکراین بود. کانال کریمه شمالی که سیستم اصلی انتقال آب به شبه‌جزیره کریمه است نیز از خرسون می‌گذرد.
از ماه فوریه سال جاری، هزاران سرباز روسی به عنوان بخشی از اهرم فشار مسکو برای پیشروی به سمت میکولایف و اودسا و تصرف جنوب اوکراین در خرسون مستقر شدند. برای ماه‌ها این شهر نقطه کانونی برای کی‌یف بوده است. در همین زمان که ضدحمله اوکراین در سپتامبر، به جای حمله خرسون، دیگر مناطق تحت کنترل روسیه را در شمال شرق هدف قرار داد، کرملین غافلگیر شد. مسکو قبلاً خارکیف را از دست داده بود و در نتیجه مجبور شد فرمانده ارتش خود را که مسئول جنگ بود، جایگزین کند. در این چارچوب به‌هیچ‌وجه انتظار از دست دادن خرسون را نداشت.
اما روسیه با مشکلات لجستیکی و پرسنلی مواجه بود. نیروهای جدید ارتش روسیه که از طریق بسیج عمومی به استخدام درآمده بودند، باید برای پشتیبانی از نیروهایی که قبلاً در منطقه مستقر شده‌اند، آموزش سریع می‌دیدند. با این حال، ارتش روسیه در نزدیکی کوپیانسک و لیمان با ایجاد خطوط دفاعی از دو طرف رودخانه سیورسکی دونتس و ادامه عملیات تهاجمی در باهاموت، سولدار و اوگلدار، درگیر نبرد بود. امید روسیه این بود که این استراتژی، مواضع اوکراین را بی‌ثبات کند و از تمرکز نیروهای اوکراینی در نزدیکی منطقه خرسون جلوگیری کند. اما این اتفاق رخ نداد.
از نظر اوکراین، یکی از مزایای بازپس‌گیری خرسون این است که نیروهای روسی را از سایر مکان‌های کلیدی در جنوب کشور، مانند میکولایف و اودسا و همچنین مرکز اوکراین دورتر می‌کند. اوکراین همچنین می‌تواند کانال کریمه شمالی را تحت کنترل خود بگیرد. روسیه بدون کنترل منطقه خرسون نمی‌تواند تامین جریان آب را برای شبه‌جزیره کریمه تضمین کند. کی‌یف می‌داند که سلب این توانایی از کرملین می‌تواند باعث ایجاد یک بحران سیاسی در مسکو شود، در نتیجه می‌تواند عزم روسیه و موضع مذاکره‌اش را در مذاکرات آینده تضعیف کند. اما عقب‌نشینی از خرسون چه معنایی برای اوکراین دارد؟ در شرایطی که مقامات آمریکایی، زلنسکی را تشویق می‌کنند تا لحن و خواسته‌های اصلی خود را برای مذاکرات ملایم‌تر کند، موفقیت‌های تازه ارتش اوکراین در پی پیشروی‌های برق‌آسایش در سراسر خارکیف در سپتامبر گذشته، به تقویت حمایت‌های بین‌المللی برای تلاش‌های جنگی اوکراین کمک کرد.
بازپس‌گیری خرسون پیش‌زمینه را برای آزادسازی منطقه تحت تصرف روسیه در زاپوریژیا و دیگر مناطق جنوبی آماده می‌کند تا در نهایت به عقب‌نشینی نیروهای روسیه در کریمه منجر شود. کنترل خرسون به دست اوکراین این معنی را دارد که کی‌یف می‌تواند دوباره سیستم آب‌رسانی کریمه را قطع کند. موفقیت در خرسون همچنین فرصتی برای استراحت واحدهای نظامی خسته اوکراینی فراهم می‌کند و همچنین اجازه می‌دهد تا دوباره روی منطقه دونباس متمرکز شوند؛ جایی که مبارزه در لوهانسک و دونتسک به‌شدت ادامه دارد.
اما روسیه همچنان به سلاح‌های فراوان و ده‌ها هزار سرباز تازه‌نفس برای اعزام به جنگ متکی است. کمپین اخیر روسیه علیه زیرساخت‌های اوکراین، تامین منابع آبی و الکتریسیته را در بسیاری از مناطق با مشکل روبه‌رو کرده است. با اینکه اوکراین کمک‌های دفاع هوایی پیشرفته را با سرعت خیلی کمی از حامیان غربی دریافت می‌کند اما امکانات وسیعی را برای دفاع از خود در اختیار دارد. مقامات اوکراینی مسئولیت بزرگی را برای بازسازی شهر خرسون برعهده دارند. نیروهای روسی زیرساخت‌های کلیدی را نابود کرده‌اند و مین‌های بسیاری را به جای گذاشته‌اند. تصاویر ماهواره‌ای Maxar Technologies و عکس‌های دیگری نیز نشان داده‌اند که حداقل هفت پل که چهار تا از آنها از رود دنیپرو عبور می‌کنند، طی ۲۴ ساعت تخریب شده‌اند.
در درگیری‌های اخیر چندین آسیب به یکی از مهمترین سدهای بناشده بر رود دنیپرو در شهر نووا کاخووکا در منطقه خرسون واقع در ساحل شرقی رودخانه دنیپرو وارد شده است. هفته‌ها بود که هر دو طرف یکدیگر را به برنامه‌ریزی برای شکستن این سد متهم می‌کردند. اگر این سد شکسته شود، سیل عظیمی در ساحل شرقی رودخانه به راه می‌افتد و آب مصرفی برای خنک کردن رآکتورهای نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا قطع می‌شود. وقایعی که در خرسون و خارکیف رخ دادند نشان داده است که اوکراینی‌ها به نوعی چابکی تاکتیکی و اطلاعات برتر در میدان نبرد مجهز شده‌اند که با شیوه‌های جنگی روسیه متفاوت به نظر می‌رسد.
از زمان آغاز جنگ تاکنون بمباران‌های بی‌رحمانه روسیه به‌ویژه در لوهانسک و دونتسک بدون شک جان ده‌ها هزار سربازان اوکراینی را گرفته است. اما با توجه به اینکه اوکراین حالا مرزهای جنگ را در جنوب این کشور به نفع خود جابه‌جا کرده، به‌سختی می‌توان تصور کرد که پوتین می‌تواند با استفاده از ابزار‌های اندکی که در اختیار دارد به هدف خود در مرزهای لوهانسک و دونتسک دست پیدا کند.
وقتی که سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، خروج ارتش روسیه از خرسون را اعلام کرد، مارک میلی، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا گفت که این تحول پنجره فرصتی برای گفت‌وگوهای صلح بین روسیه و اوکراین ایجاد می‌کند.
میلی گفت که ممکن است بیش از صدهزار سرباز روسی در این جنگ کشته و زخمی شده باشند و احتمالا اوکراین هم متحمل تعداد مشابهی از تلفات شده است. میلی برای تاکید بر سخنان خود در مورد صلح، شکست قدرت‌های بزرگ در مذاکرات پیش از جنگ جهانی اول را یادآور شد. شکستی که منجر به کشته شدن میلیون‌ها نفر و تحولات فاجعه‌بار در چندین کشور، به‌ویژه امپراتوری روسیه شد. اظهارات میلی نشان‌دهنده تغییر رویکرد در مواضع رسمی ایالات متحده است و سوالاتی را در مورد فشار احتمالی برای مذاکرات صلح بین مسکو و کی‌یف ایجاد می‌کند. علاوه بر این، در هفته‌های قبل از خروج روسیه از خرسون، ایالات‌متحده و روسیه ارتباط خود در مورد اوکراین را در سطح مقامات ارشد امنیتی از سر گرفتند. اما آیا ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، مایل به مذاکره هستند؟ و آغاز گفت‌وگو چه تاثیری بر دولت‌های این دو خواهد داشت؟
اوکراین خواستار خروج کامل نیروهای روسیه از خاک خود، غرامت و مجازات جنایتکاران جنگی است. زلنسکی فرمانی را امضا کرده است که به‌صراحت او را از گفت‌وگو با پوتین منع می‌کند. موضع رسمی کی‌یف عملاً به منزله درخواست تغییر رژیم در روسیه به‌عنوان شرط گفت‌وگو است. مسکو به نوبه خود مدت‌هاست که از هدف قبلی خود یعنی برکناری دولت اوکراین صرف‌نظر کرده و رسماً اعلام کرده است که آماده مذاکره بدون قید و شرط است. از منظر اوکراین، مذاکرات راهی برای روسیه است تا زمان بخرد؛ آن‌هم زمانی که ارتش اوکراین ابتکار عمل را در جنگ به‌دست گرفته و بخش‌هایی از خاک اوکراین را آزاد کرده‌است.
اما ظاهراً دولت زلنسکی از سوی واشنگتن برای تعدیل مواضع خود در خصوص مصالحه تحت فشار است. رئیس‌جمهور اوکراین احتمالاً در واکنش به این سیگنال‌ها، در مصاحبه اخیر با کریستین امان‌پور، مجری شبکه سی‌ان‌ان گفته است که «آماده گفت‌وگو با روسیه است؛ اما با روسیه‌ای متفاوت و روسیه‌ای که واقعاً برای صلح آماده است.»
در همین حال، میخایلو پودولیاک، مشاور امنیتی زلنسکی در شبکه‌های اجتماعی تکرار کرده است که تا زمانی که پوتین در قدرت است، خروج تمام نیروهای روسیه از خاک اوکراین دست‌نیافتنی است. وی در توئیت اخیرش با اشاره به فدراسیون روسیه نوشت: «بنابراین، ما در ارزیابی خود سنجیده هستیم و با رهبر بعدی روسیه صحبت خواهیم کرد.» به سختی می‌توان گفت که موضع «همه یا هیچ» کی‌یف از این اعتقاد عمیق ناشی می‌شود که قرار است پیروز شود یا اینکه ریشه در بسیج مردم در برابر تهاجم و اجتناب از علامت دادن ضعف به دشمن دارد. درحالی‌که اوکراین پتانسیل تهاجمی خود را حفظ کرده‌است، اما این تردید وجود دارد که حتی با وجود تمام حمایت‌های نظامی و مالی که از غرب دریافت می‌کند، بتواند جنگ فرسایشی با همسایه قدرتمندتر خود را در درازمدت ادامه دهد. براساس گزارش بانک جهانی، انتظار می‌رود اوکراین تا پایان سال ۳۵درصد از تولید ناخالص داخلی خود را از دست بدهد و اقتصاد روسیه نیز ۴ و نیم درصد کوچک‌تر خواهد شد. زلنسکی اخیرا اعتراف کرده که حملات موشکی و پهپادی روسیه در پائیز امسال تا ۴۰درصد از زیرساخت‌های انرژی اوکراین را نابود کرده است.
اگر حملات هوایی روسیه ادامه یابد، بسیاری از بلوک‌های آپارتمانی متعلق به دوران شوروی که اکثر اوکراینی‌ها در آن ساکن هستند، غیرقابل سکونت خواهند بود، زیرا این ساختمان‌ها به گرمایش مرکزی که توسط نیروگاه‌های حرارتی تامین می‌شود، وابسته هستند. این فاجعه می‌تواند موجی از پناهندگان را به راه بیاندازد که اتحادیه اروپا قادر به پذیرش‌شان نیست. ویتالی کلیچکو، شهردار کی‌یف، به احتمال تخلیه سه میلیون نفر از پایتخت اوکراین اشاره کرده است.
روسیه هنوز اکثر ۳۰۰هزار نیرویی را که ادعا می‌کند از شهریورماه بسیج کرده، اعزام نکرده است. این کشور همچنین در حال خرید افزایش تسلیحات حمله هوایی خود است و درحالی‌که از خرسون عقب‌نشینی کرده به آرامی عملیات تهاجمی را در منطقه دونتسک از سر می‌‌گیرد.
درحالی‌که این روزها به نظر می‌رسد اوکراین طرف غالب جنگ است، اگر مذاکرات صلحی آغاز شود، ممکن است بتواند دستاوردهای حداکثری به‌دست آورد. اما اگر روسیه دوباره ابتکار عمل را در خط مقدم به دست گیرد، تمایل‌اش برای کسب غنائم سرزمینی و سیاسی به‌طور تصاعدی افزایش خواهد یافت. خروج روسیه از خرسون و تغییر لحن واشنگتن در مورد امکان گفت‌وگو، تصوری ایجاد کرده که ممکن است این تحولات نقطه شروعی برای به‌دست آمدن یک توافق صلح در آینده باشد. مسکو با عقب‌نشینی از ساحل رودخانه دنیپرو، امید به تصرف اودسا و تبدیل اوکراین به کشوری با خشکی محصورشده را رها کرده است.
اما تصرف اودسا بسیار فراتر از ادعاهای ارضی روسیه بر مناطق دونتسک و لوهانسک است. پس از رفراندوم در دونتسک و لوهانسک، روسیه به‌طور رسمی مناطق زاپوریژیا و خرسون را ضمیمه کرد، اما با عدم تعیین مرزهای آنها، فضای مانور برای خود باقی گذاشت. پس از عقب‌نشینی از شهر خرسون، مسکو همچنان کنترل بیشتر منطقه خرسون را در اختیار دارد.
جنگ پوتین در اوکراین بیشتر یک عملیات تنبیهی است تا غصب سرزمینی به روش امپریالیستی. از سوی دیگر به نظر می‌رسد که غرب نه قادر است و نه می‌خواهد منتظر چشم‌انداز روسیه بدون پوتین بماند. از سوی دیگر، زلنسکی ماموریت دارد تا انتظارات حداکثری را برآورده کند و در عین حال با مخالفان جنگ‌طلبی مواجه است که هر حرکت او را مورد بررسی قرار می‌دهند و آماده هستند تا او را به خیانت به منافع اوکراین متهم کنند.
زلنسکی مجبور است ثابت کند که فداکاری‌های اوکراینی‌ها بیهوده نبوده و آنها با امتناع از تسلیم شدن در برابر فشار روسیه برای اجرای توافق‌نامه‌های مینسک، نتایج ملموسی به‌دست آورده‌اند. دستیابی به این امر بسیار دشوار خواهد بود، به همین دلیل است که کی‌یف تلاش می‌کند تا جایی که ممکن است قلمرو خود را پس بگیرد و شتاب خود را حفظ کند.
- 12
- 5
