ایران به اسرائیل شبیخون سخت می‌زند یا انتقام کنترل شده می‌گیرد؟

روزنامه توسعه ایرانی نوشت: بی‌تعارفش این است که آنچه ایران تحت عنوان عملیات وعده صادق در ۱۳ آوریل (۲۵ فروردین امسال) و در واکنش به حمله اسرائیل به ساختمان دیپلماتیک ایران در دمشق، ترتیب داد، یک انتقام نبود؛ بلکه صرفا یک هشدار بود؛ هشداری با این مضمون که «موشک‌های ایران می‌توانند راه خود را به تل‌آویو باز کنند؛ پس مراقب رفتار خود باشید.»

یک روز پس از شلیک شبانه موشک‌ها و پهپادها به سوی اسرائیل، نماینده ایران در سازمان ملل اعلام کرد که این حملات پایان‌یافته است. 

نگرانی‌ها از وقوع جنگ فرونشست و تحلیل ناظران نیز بر این بود که ایران برای پرهیز از وقوع جنگ و گسترش جنگ غزه، از انتقامی متناسب با آنچه اسرائیل در دمشق انجام داده بود، صرف‌نظر و به دادن یک هشدار عملی کنترل‌شده اکتفا کرد. 

کمتر از چهار ماه بعد اما اسرائیل نشان داد که آن هشدار، فاقد اثر بازدارندگی بوده است. این بار نه به ساختمانی در دمشق، بلکه به تهران شلیک و میهمان ایران را ترور کرد. 

ایران خشمگین است و جهان گوش به زنگ تصمیمی که تهران هر آن خواهد گرفت و حالا تیتر اصلی محافل داخلی و خارجی این است که ایران در واکنش به دومین تخطی تل‌آویو از خطوط قرمزش چه خواهد کرد؟ در دوراهی بازدارندگی قطعی و کنترل ریسک کدام را انتخاب خواهد کرد؟ آیا این بار نیز تن به یک انتقام نمادین خواهد داد؟ یا ریسک هر تبعاتی را خواهد پذیرفت و دست به انتقامی متفاوت خواهد زد؟

 طائب: سناریوی انتقام ایران خواندنی نیست

علی‌رغم هشدارها درباره پرهیز از ورود به دام نتانیاهو برای کشاندن ایران به جنگ، تحلیلگران بر این موضوع نیز تاکید می‌کنند که ترور اسماعیل هنیه در تهران؛ اقتدار، امنیت و قدرت بازدارندگی کشور را به طور جدی مخدوش کرده و از این رو نیازمند پاسخی سخت، متفاوت و اثرگذار است. 

برای این منظور، تصریح می‌شود که ایران باید عملیاتی فراتر از وعده صادق را طراحی و اجرا کند. 

در حالی که گمانه‌زنی‌ها در تلاش برای پاسخ به سوال‌ها درباره زمان و چگونگی انتقام ایران هستند، حسین طائب، مشاور فرمانده کل سپاه پاسداران دیروز در همایش بسیج اساتید دانشگاه‌های کشور در مشهد، گفت: «سناریویی که برای خونخواهی هنیه طراحی شده است جزو سناریوهایی است که خواندنی نیست.»

او تاکید داشت بر اینکه «عملیات طراحی شده برای خونخواهی اسماعیل هنیه، جدید و غافلگیرانه خواهد بود.»

اظهارات طائب در حالی است که عملیات وعده صادق در ۱۳ آوریل، فاقد عنصر غافلگیری بود. آمریکا، متحدان اروپایی اسرائیل و همسایگان منطقه‌ای از زمان و چگونگی حمله مطلع بودند. 

حسین امیرعبداللهیان، وزیر فقید امور خارجه گفته بود که ۷۲ ساعت قبل از حمله، به کشورهای همسایه اطلاع داده شده بود. به دنبال این اطلاع قبلی، بخش زیادی از موشک‌های ایرانی توسط متحدان اسرائیل رهگیری و ساقط شدند. حتی شلیک پهپادها قبل از موشک‌ها، نشانه دیگری از نمادین بودن آن عملیات بود.

گفته‌های طائب اما حاکی از این است که ایران، این بار قصد دارد سطح انتقام خود را با افزودن عنصر غافلگیری ارتقا داده و آن را از عملیات وعده صادق متمایز کند.

انتقام را سرد سرو کنید

درباره اهداف انتقام ایران نیز، سازمان رادیو و تلویزیون اسرائیل دیروز ضمن اعلام خبر آماده‌باش کامل در اسرائیل، گفت: برآوردها نشان می‌دهد که اهداف نظامی در مرکز اسرائیل مورد اصابت قرار گیرند. 

این سازمان اضافه کرده که موضع اسرائیل این است که به حمله احتمالی ایران پاسخ دهد؛ اما بدون کشیده شدن به جنگ تمام عیار. 

با این حال برخی دیگر عنوان می‌کنند که زیرساخت‌های حیاتی در اسرائیل باید هدف گرفته شود. «انتقام غذایی است که باید سرد سرو شود»؛ این نیز توصیه شماری دیگر از ناظران فضای ملتهب میان ایران و اسرائیل است؛ با این توضیح که ایران باید در گرفتن انتقام تعجیل نکرده و شبیخون را موکول کند به زمان مناسبی که دشمن انتظارش را ندارد. 

عملیات وعده صادق، درست ۱۲ روز پس از حمله اسرائیل به ساختمان کنسولی ایران در دمشق انجام شد؛ حالا اما شماری معتقدند که ایران باید برای زدن بهترین ضربه، این زمان را تا به دست آمدن یک فرصت مناسب افزایش داده و در این مدت اسرائیل را در خوف و رجا نگه دارد؛ به ویژه که این تعلل به لحاظ روانی نیز طرف مقابل را آسیب‌پذیرتر خواهد کرد.

با تمام اینها اینکه ایران در نهایت چه تصمیمی خواهد گرفت، برای تحلیلگران مشخص نیست. اکسیوس دیروز به نقل از مقامات آمریکایی و اسرائیلی نوشت که انتظار می‌رود ایران، اسرائیل را در اوایل روز دوشنبه هدف قرار دهد. 

این رسانه اما در عین حال اضافه کرد که ایران و حزب‌الله هنوز در حال کار روی برنامه‌های نظامی خود هستند. 

هرگونه تمایزی نسبت به عملیات ۱۳ آوریل، در صورتی قابل ارزش‌گذاری است که اثر بازدارنده داشته باشد؛ یک شبیخون سخت در عین حال که می‌تواند در جهت چنین هدفی باشد؛ مستعد برافروختن شعله جنگ نیز هست. از این رو تصمیم ایران، برای روزهای آتی تعیین‌کننده است. 

تکاپوی واسطه‌ها

از سوی دیگر به نظر می‌رسد ایران تا این لحظه دست رد به میانجی‌گری‌ها زده است. خبرنگار لبنانی الجزیره و المانیتور در توئیتی نوشت: پس از چندین گفتگو با منابع در بیروت و تهران، فهمیدم که «محور مقاومت» به میانجی‌ها گفته است: «هر کاری که برای پاسخ موثر و کارآمد لازم است انجام خواهیم داد»، صرف نظر از پیامدهای آن، حتی اگر جنگ بزرگ دربگیرد.

علی هاشم، افزود: «وقتی از منابعم در مورد زمانی که «محور» برای پاسخگویی نیاز دارد پرسیدم، آن‌ها گفتند: «دشمن ما آماده است و ما کار را زمانی انجام خواهیم داد که آماده باشیم».

در خبری دیگر روزنامه الجریده کویت دیروز مدعی شد که یک منبع ارشد در شورای عالی امنیت ملی ایران به این روزنامه گفته که «یک هیأت امنیتی آمریکایی با میانجیگری عمان به ایران سفر کرده تا پیام «آرامش و هشدار» را به تهران برساند تا از جنگ بزرگی که نخست وزیر اسرائیل برنامه‌ریزی کرده جلوگیری شود.»

آنطور که الجریده نوشته، هیأت آمریکایی با یک هواپیمای شخصی که از ترکیه حرکت کرده بود، پنجشنبه گذشته در فرودگاه پیام کرج به زمین نشست و جلسه‌ای دو ساعته بین مقامات آمریکایی و ایرانی برگزار شد و سپس به آنکارا برگشته است.

بنا به نوشته الجریده این هیأت ضمن اینکه به ایران پیشنهاد کرده برای زدن ضربه‌ای دردناک به راست افراطی در اسرائیل، به توافق هسته‌ای بازگردد، فهرستی حاوی «اسامی ۱۰ نفر از عوامل موساد» در داخل ایران را که آمریکایی‌ها معتقدند مستقیم یا غیرمستقیم در این ترور دست داشته‌اند، به عنوان حسن نیت به طرف ایرانی ارائه کرده است.درباره ادعای الجریده خبری رسمی که آن را تایید کند، منتشر نشده است. 

خبر سفر ایمن الصفدی، وزیر خارجه اردن به تهران اما به طور رسمی منتشر شد. او طی ۴۸ ساعت پیش از سفرش، دست کم دو بار با علی باقری‌کنی، سرپرست وزارت خارجه، به صورت تلفنی گفت‌وگو کرده بود و در هر دو بار باقری تاکید کرده بود که ایران برای پاسخگویی به اسرائیل در پی ترور اسماعیل هنیه، عزم جدی دارد. 

اردن در جریان عملیات وعده صادق، در رهگیری موشک‌های ایرانی به اسرائیل کمک کرده بود و بعدتر نیز اعلام کرد که این کشور با هر اقدامی که امنیتش را به خطر بیندازد، مقابله خواهد کرد. 

در پی سفر او به تهران، الجزیره به نقل از یک منبع رسمی ایرانی که نامی از آن نبُرد، نوشت: «پذیرش عدم پاسخ یا پاسخ نمادین برای تهران دور از ذهن است و هرگونه پاسخی تند و دردناک خواهد بود.»

این منبع آگاه همچنین افزوده: «اسرائیل از همه تابو‌ها تخطی کرده و باید بهای آن را بپردازد و ما شک نداریم که آن را گران خواهد پرداخت!»

واشنگتن و تلاش برای ایجاد ائتلاف محافظت از اسرائیل

به باور بسیاری از تحلیلگران سیاسی- امنیتی غربی، وضعیت این روزهای خاورمیانه به مانند یک بشکه باروت است که هر لحظه باید انتظار انفجار آن و پرتاب ترکش‌های متعدد به این سو و آن سوی را داشته باشیم. بدون شک محور اصلی این تحولات و وضعیت کنونی را باید ترور اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس بدانیم که واکنش تند تهران را به دنبال داشته و هر لحظه این امکان وجود دارد که پاسخ ایران به اسرائیل را شاهد باشیم. اما در این راستا ترور فواد شکر، فرمانده نظامی ارشد حزب‌الله لبنان در بیروت توسط اسرائیل و همچنین ادامه این ترورها طی سه روز اخیر گویای آن است که خاورمیانه در حال لحظه‌شماری برای به وجود آمدن یک درگیری مشخص است. 

در این راستا شبکه خبری سی‌ان‌ان در تحلیلی از وضعیت فعلی حاکم بر اسرائیل نوشته است: «در زمانی که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل دستاوردهای هفته اخیرش علیه حماس و حزب‌الله را جشن می‌گیرد، حال و هوای جشن او با فضای حاکم بر زندگی اسرائیلی‌ها در تضاد است و مردم از پاسخ احتمالی به ترورهای اخیر در ایران و لبنان به هراس افتاده‌اند». سی‌ان‌ان گزارش کرده که موضوع فراتر از اعلام آماده‌باش حداکثری ارتش اسرائیل است و آنها در حال خرید کالاهای اساسی در فروشگاه‌های بزرگ و ذخیره‌سازی اقلام حیاتی هستند. این گزارش اولین و آخرین تحلیل از وضعیت افکار عمومی در اسرائیل نیست و به نوعی در ادامه گزارش سایر رسانه‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌‌ای ارزیابی می‌شود که به نوعی نشان می‌دهد هنوز هم معلوم نیست چه اوضاعی قرار است رقم بخورد. 

اما در این بین داده‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد اسرائیل همچنان بر همان راهبرد سلبی و تهاجمی خود اصرار دارد؛ به گونه‌ای که ارتش اسرائیل در سیصد و سومین روز از جنگ غزه چادرهای آوارگان در مجاورت بیمارستان شهدای الاقصی در دیرالبلح در مرکز نوار غزه را هدف قرار داد. دفتر رسانه‌ای دولتی در غزه تاکید کرد که بامداد روز گذشته (یکشنبه) مصادف با چهار اوت ۲۰۲۴ پهپادهای ارتش اسرائیل کشتاری را در داخل دیوارهای بیمارستان شهدای الاقصی با بمباران چند چادر آوارگان انجام داد که طبق آمار اولیه سه تن کشته و بیش از ۱۸ تن مجروح شدند که ساعاتی بعد رسانه‌های فلسطینی از افزایش تعداد کشته‌ها به پنج نفر خبر دادند. دفتر رسانه‌ای دولتی در بیانیه‌ای توضیح داد که در میان مجروحان موارد جدی وجود دارد که توسط تیم‌های پزشکی در بیمارستان رسیدگی می‌شود اما خبرنگار الجزیره اعلام کرده تنها طی ۲۴ ساعت گذشته چندین منطقه در شهر غزه و شمال نوار غزه هدف قرار گرفته‌اند و در این راستا چیزی در حدود ۳۰ نفر کشته شده‌اند که نشان از عدم توقف حملات اسرائیل دارد. 

در پاسخ به این اقدامات ارتش اسرائیل، مقاومت فلسطین با نفوذ نظامیان اسرائیل به مناطق محله الزیتون در جنوب شهر غزه و الشوکه در شرق رفح مقابله کرده و اعلام کردند که نبرد در نتزاریم ادامه دارد. همچنین گردان‌های عزالدین القسام، شاخه نظامی جنبش حماس با انتشار ویدئویی اعلام کرد که با موشک‌های «رجوم» نیروهای ارتش اسرائیل مستقر در پایگاه صوفا در شرق رفح را هدف قرار داده است. از سوی دیگر روز گذشته (یکشنبه) رادیو ارتش اسرائیل گزارش داد که موشک پرتاب شده توسط حزب‌الله به یک کارخانه در منطقه صنعتی کریات شمونه اصابت کرده که موجب ترک این منطقه صنعتی از سوی کارگران و کارفرمایان اجرایی شده و تبعات و خسارات مالی فراوانی را به جای گذاشته است. در مقابل ساعاتی بعد خبرنگار شبکه خبری العربی گزارش داد که ارتش اسرائیل یک نیروگاه برق در شهرک الطیبه واقع در جنوب لبنان را هدف حمله پهپادی قرار داده است. 

آمریکا و دوگانه جدید منطقه‌ای 

رد و بدل شدن آتش میان مقاومت فلسطین و لبنان با اسرائیل شاید از حیث شکلی چندان مهم نباشد اما باید توجه کرد که از منظر ماهوی این پیام از چنین اقدامی مخابره می‌شود که اسرائیل اکنون در حال دریافت پاسخ‌های کوچک است و به زودی این روند می‌تواند به یک ضربه بزرگتر در منطقه تبدیل شود. آنچه در این میان ارزش پیدا می‌کند این است که اساساً ایالات متحده به عنوان حامی اصلی اسرائیل به دنبال آن است تا بتواند این روند را کنترل و ایزوله کند؛ چراکه واشنگتن از دیرباز خود را متحد تل‌آویو برای حفظ موجودیت آن می‌داند. 

بر همین اساس منابع خبری آمریکا دیروز (یکشنبه) اعلام کردند که ژنرال مایکل کوریلا، رئیس ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا (سنتکام) وارد خاورمیانه شده و انتظار می‌رود برای بسیج ائتلافی برای محافظت از اسرائیل، از تل‌آویو و کشورهای حاشیه خلیج فارس و اردن بازدید کند. در این خصوص وب‌سایت آکسیوس به نقل از ۲ مقام آمریکایی گزارش داد که پیش‌بینی‌ می‌شود مایکل کوریلا تلاش کند تا ائتلافی بین‌المللی و منطقه‌ای شبیه به آنچه در اواسط آوریل ایجاد کرده بود تا به ظن خود از اسرائیل در برابر حملات ایران محافظت کند، تشکیل دهد. مقامات آمریکایی گفتند که انتظار می‌رود کوریلا از چندین کشور خلیج فارس و اردن بازدید کند و همچنین به اسرائیل سفر کند. 

اینکه چرا فرمانده سنتکام در این وضعیت ملتهب منطقه‌ای وارد خارومیانه شده به وضوح نشان می‌دهد که واشنگتن از تشدید تنش ترس ندارد بلکه نگران اسرائیل و میزان و عمق اتفاقاتی که قرار است در خاورمیانه رخ دهد است. ایالات متحده به خوبی می‌داند که پاسخ جریان‌های مقاومت در عراق، یمن، لبنان، سوریه و حتی ایران می‌تواند اسرائیل را زیر فشار عجیب روانی و امنیتی قرار دهد و به همین دلیل است که عملاً شاهد تغییر آرایش نظامی ناوهای این کشور در خلیج‌فارس و حتی تنگه هرمز هستیم. 

در این راستا دولت بایدن در آخرین روزهای خود به سر می‌برد و عملاً در آمریکا ما بیش از هر چیز یک درگیری حزبی را تا انتخابات نوامبر شاهد هستیم که اتفاقاً معاون رئیس جمهور فعلی ایالات متحده هم به عنوان نامزد اصلی دموکرات‌ها در این راستا قرار است مقابل ترامپ بایستد. بسیاری از مفسران سیاسی در واشنگتن اعتقاد دارند که دولت بایدن به خوبی می‌داند که اگر این تنش را در خاورمیانه مدیریت نکند یا نقصی در آن به وجود بیاید، بدون شک دموکرات‌ها و حتی کامالا هریس با مشکل جدی در انتخابات روبرو می‌شوند که در این بین ترامپ و هم‌قطاران وی تلاش می‌کنند همین موضوع را به عنوان یک اهرم فشار علیه هریس و بایدن استفاده کنند. به عنوان نمونه، مایک پمپئو، وزیر خارجه دولت ترامپ و رئیس سابق سازمان سیا (شنبه) در مصاحبه‌ای با فاکس نیوز علیه اظهارات هریس موضع گرفت و آنها را به اقدام علیه اسرائیل متهم کرد. او در این مصاحبه اعلام کرده «هر زمان که می‌شنوم رئیس‌جمهور بایدن یا معاون رئیس‌جمهور آمریکا درباره آتش‌بس صحبت می‌کنند، آنچه واقعا می‌گویند این است که اجازه خواهند داد وحشت هفتم اکتبر دوباره تکرار شود». 

این سخنان پمپئو در این زمان که خاورمیانه منتظر یک دیگری و تنش جدید است به نوعی هریس را هدف قرار می‌دهد. معاون بایدن در اظهاراتی پس از دیدار هفته گذشته با بنیامین نتانیاهو در واشنگتن، مقابل دوربین‌ها گفت که «من همیشه تضمین خواهم کرد که اسرائیل قادر به دفاع از خود، از جمله در برابر ایران و نیروهای مورد حمایت ایران مانند حماس و حزب‌الله باشد اما در این راستا باید به آتش‌بس و تبادل اسرا با حماس هم فکر شود». 

بر این اساس باید منتظر ماند و دید که آمریکا تا چه حد می‌تواند از اسرائیل در این شرایط محافظت کند.

محبوبه ولی | رامین پرتو