دستور کار سرلشکر در آنکارا

 همزمان با سفر سرلشکر باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح به ترکیه، شبکه المیادین مدعی شد که سپاه پاسداران ایران در عملیاتی میدانی و مستقیم علیه داعش در سوریه شرکت کرده است. البته سردار شریف، سخنگوی سپاه پاسداران به‌سرعت به این خبر واکنش نشان داد و گفت: «سپاه پاسداران عملیات زمینی مستقل در سوریه نداشته است.» از سخنان سردار شریف اینگونه برمی‌آید که او شرکت سپاه در عملیات را تکذیب نکرده است و تنها اعلام و تأکید کرده است که سپاه مستقلا دست به این عملیات نزده است.»

وقتی از عملیات مستقیم سخن به میان می‌آوریم، منظور حمله موشکی چند ماه پیش سپاه پاسداران به مواضع داعش در دیرالزور سوریه است که در پاسخ به عملیات تروریستی داعش در تهران در حمله به مجلس شورای اسلامی و حرم امام(ره) صورت گرفت. سردار شریف اما گفته است: «انتقام سخت از داعش و تکفیری‌ها به واسطه شهادت شهید حججی و مدافعان حرم در دستور کار سپاه قرار داشته و در زمان مقتضی عملیاتی می‌شود.»

شبکه المیادین اما خبرداده است بر اساس اخباری كه به دستش رسیده، سپاه پاسداران ایران عملیات انتقام‌ خون شهید محسن حججی را که چند روز پیش توسط داعش به شهادت رسید، آغاز کرده‌اند: نیروهای سپاه ایران به ‌طور مستقیم و میدانی در منطقه حمیمه در حومه حمص در حال مبارزه هستند و در بیانیه آمده است که سپاه حمله نهایی را برای نابودی داعش در سوریه آغاز کرده است.

این خبر در حالی اعلام می‌شود که سرلشکر باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح روز سه‌شنبه در رأس هیأتی نظامی به ترکیه سفر کرد. این نخستین سفر یک رئیس‌کل ستاد کل نیروهای مسلح ایران به یک کشور خارجی است. انتخاب ترکیه برای این سفر نشان می‌دهد که ممکن است طیف گسترده‌ای از موضوعات امنیتی منطقه‌ای نظامی نظیر بحران سوریه، فعالیت‌های داعش در عراق و سوریه، ساخت دیوار مرزی از سوی ترکیه در مرزهای ایران و حتی برگزاری رفراندوم استقلال در کردستان عراق موضوع مذاکرات باقری در ترکیه باشد. علاوه بر این با توجه به این‌که ترکیه یکی از کشورهای عضو ناتو نیز هست، ممکن است در خصوص مسائل امنیت بین‌الملل که مرتبط با فعالیت‌های نظامی است نیز مذاکرات صورت گیرد.

برنامه کاری باقری در ترکیه برنامه‌ای سنگین است و دیدارهایش در سطح عالی صورت می‌گیرد. برای مثال او امروز با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه دیدار و گفت‌وگو کرده است. از جزییات این دیدار خبری در دست نیست اما بنا بر آنچه که خبرگزاری ایسنا منتشر کرده، روابط دوجانبه دفاعی، تحولات منطقه و موضوع مبارزه با تروریسم و همکاری‌های مرزی مهمترین محورهای سفر سرلشکر باقری با مقامات ترکیه را تشکیل می‌دهد. باقری روز سه‌شنبه نیز با ژنرال خلوصی آکار، همتای ترک خود در مقر ستاد مشترک کل ارتش ترکیه در این شهر دیدار کرده بود.

باقری خود در بدو ورود به آنکارا محورهای اصلی مذاکرات با مقامات ترکیه را مسائل مربوط به امنیت دو کشور، امنیت مرزها و مقابله با تروریسم دانست. او در فوردگاهاسن‌بوغای آنکارا گفت که به دعوت همتای ترکش به ترکیه آمده است. باقری گفت: «ما دارای روابط دوستانه چند صد ساله با کشور ترکیه هستیم و مرزها و امن و آرامی داریم، اما برای تبادل‌ نظر و همکاری بیشتر درباره موضوعات نظامی و مسائل مختلف منطقه‌ای لازم بود که این رفت‌وآمد انجام بشود.» وی افزود:

«مدت‌های زیادی بود که چنین رفت‌وآمدهایی میان دو کشور صورت نگرفته بود؛ اما با توجه به تحولات منطقه و مسائل مربوط به امنیت دو کشور، امنیت مرزها، مقابله با تروریسم لازم بود این سفر انجام بشود که در این مقطع این اتفاق افتاد.» ایران و ترکیه درخصوص برخی از مسائل منطقه‌ای با هم اختلاف ‌نظر دارند. این دو کشور درخصوص تحولات سوریه و چگونگی حل بحران در این کشور و همچنین نحوه حضور نظامی ترکیه در خاک عراق با هم اختلاف نظر دارند. روابط دو کشور اگر چه با وجود همه این اختلافات همچنان دوستانه حفظ شده است، اما این دوستی هرگز موجب نشده است که مقامات دو کشور هر‌از‌چندگاهی کمان انتقادات را به سوی یکدیگر نشانه نروند. مورد اختلاف ایران و ترکیه بر سر سوریه به ‌طور خاص حول محور سرنوشت بشار اسد است.

ترکیه معتقد است که بشار اسد نباید جایی در آینده سوریه داشته باشد اما ایران بر این عقیده است که در دوره‌ای که آرامش بر سوریه حکمفرما شد، این مردم سوریه هستند که باید با شرکت در یک انتخابات آزاد، نظر خود را درخصوص سرنوشت بشار اسد اعلام کنند. ایران همچنین هرازچند‌گاهی نسبت به حمایت ترکیه از برخی از گروه‌های مسلح سوریه که علیه بشار اسد می‌جنگند، اعلام کرده است.  درخصوص عراق نیز ایران بارها اعتراض خود را در خصوص حضور نظامی ترکیه در پایگاه نظامی بعشیقه اعلام کرده است.

یک‌بار این اعتراض حتی از سوی عالی‌رتبه‌ترین مقام دولتی ایران یعنی رئیس‌جمهوری اعلام شد. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران نیز در یکی از گفت‌وگوي‌های تلویزیونی خود از دخالت نظامی ترکیه در عراق انتقاد کرده بود. روحانی گفته بود: «من دخالت نظامی کشورهای خارجی در عراق و سوریه را تحت‌ پوشش مبارزه با تروریسم آن هم بدون اجازه کشور میزبان، بسیار خطرناک می‌دانم؛ حال می‌خواهد پیاده‌نظام باشد یا نیروی هوایی یا نیروی زرهی.»

پس از آن نیز اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری در دیدار با «نهاد زیبکچی» وزیر اقتصاد ترکیه صراحتا اعتراض ایران را در خصوص مواضع منطقه‌ای ترکیه اعلام کرد. جهانگیری ضمن تأکید بر «علاقه ایران به افزایش روابط خود با ترکیه بدون در نظر گرفتن هرگونه محدودیت» گلایه از برخی مواضع اخیر ترکیه را در منطقه نیز چاشنی کلام خود کرد و گفت: «ایران علاقه ندارد ترکیه نسبت به بغداد، شیعیان و ایران در همان مواضعی باشد که ریاض در آن مواضع است. ریاض از تروریست‌ها و داعش حمایت می‌کند و ما تاکنون بین مواضع آنکارا و ریاض تفاوت قایل بوده‌ایم.»

 البته این نخستین اعتراض ایران به مواضع ترکیه در قبال عراق نیست. کمتر از ١٠ روز پیش از آن نیز ایران اعلام کرد كه ترکیه نباید به‌گونه‌ای رفتار کند که شائبه نقض حق حاکمیت عراق به میان آید. بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امورخارجه اخیرا در سخنانی گفت: «به هیچ عنوان قابل قبول نیست که کشوری، تحت پوشش مبارزه با تروریسم، تلاش کند تا به حاکمیت کشوری دیگر تعرض كند.»  از این منظر بعید نیست که مقامات ترکیه در خصوص مسأله برگزاری رفراندوم استقلال کردستان نیز مذاکراتی با سرلشکر باقری داشته باشند.

ترکیه استقلال کرد‌های عراق را برای خود مسأله امنیت ملی می‌داند. ترکیه هرگز روابط خوبی با کردهای جدایی‌طلب در عراق و سوریه نداشته است و روابط میان این دو همواره دچار فرازونشیب بوده است. از سوی دیگر و با توجه به حمایت کامل ایران از عراق، ترکیه خوب می‌داند که هر گونه عکس‌العملش در خاک عراق با واکنش ایران مواجه خواهد شد؛ بنابراین چاره‌ای جز مذاکره با ایران در این خصوص ندارد.

روابط دوستانه ایران با عراق البته به هیچ وجه خوشایند ترکیه نیست. نعمان قورتولموش، معاون نخست‌وزیر وقت ترکیه در واکنش به روابط نزدیک تهران و بغداد گفته بود: «ترکیه چشم طمع به خاک عراق ندوخته است و ما هیچ طرح و برنامه‌ای برای الحاق کرکوک یا موصل به خاک ترکیه نداریم. ایران عامل مشکلات عراق است نه ترکیه! ما با همه گروه‌های شیعی عراق روابط خوبی داریم و رابطه ما با شیعیان عراق هیچ‌گاه آسیب ندیده است»

و در پی این اظهارات بود که بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امورخارجه از احضار سفیر ترکیه در ایران به وزارت خارجه خبر داد. وی در پاسخ به سخنان معاون نخست‌وزیر ترکیه گفت: «نفوذ معنوی جمهوری اسلامی ایران برآمده از حسن‌ نیت توأم با احترام به حفظ استقلال و تمامیت ارضی همسایگان است که درک آن نباید برای برخی ناظران سخت باشد.»

به هر حال باید منتظر ماند و دید که نتیجه این سفر عالی‌رتبه نظامی به ترکیه در آینده چه خواهد بود. این سفر آن‌قدر مهم است که نگاه‌ها به نتایج آن معطوف باشد. یکی از جهات مهم این سفر این است که ایران و ترکیه تصمیم گرفته‌اند که مذاکراتی در سطح عالی نظامی و نه دیپلماتیک داشته باشند.

آرمین منتظری