بیشترین میزان حمل مهمات بمب افکن ها چقدر است؟

هواپیماهای بمب افکن بزرگترین هواگردهای رزمی هستند که توان حمل مهمات و حمله به دشمن را دارند. در این نوشتار قصد مقایسه بیشترین میزان حمل مهمات بمب افکن های عملیاتی را داریم تا ببینیم زور کدام یک از بقیه بیشتر است.

هواپیماهای بمب افکن به دو نوع تاکتیکی و استراتژیک (راهبردی) تقسیم می‌شوند. هر یک از این دو گروه وظایف خاص خود را دارند و برای مقابله با اهداف مختلفی اعزام می‌شوند. این نوشتار قصد داریم ضمن اشاره‌ای به نقش هر یک از این گروه، بررسی کنیم که بیشترین میزان حمل مهمات بمب افکن ها چقدر است.

رهاسازی ۲۴ بمب مارک ۸۲ از F-111

بمب افکن تاکتیکی به هواپیمایی گفته می‌شود که وظیفه آن حمله فوری به نیروهای دشمن، بمباران تجهیزات و پایگاه‌های دشمن است. بمب افکن‌ تاکتیکی نسبت به بمب افکن استراتژیک جثه کوچکتر و برد کوتاه‌تری دارد و مهمات کمتری حمل می‌کند، اما سریع‌تر واکنش نشان می‌دهد و وظیفه مقابله با دشمن و پشتیبانی از پیشروی نیروهای خودی را بر عهده دارد. از جمله معروف‌ترین بمب افکن‌های تاکتیکی می‌توان به F-111 آردوارک (Aardvark) آمریکایی اشاره کرد که امروزه بازنشسته شده و می‌توانست بین ۱۴.۳ تا ۱۶.۱ تن مهمات حمل کند؛ ناگفته نماند نمونه‌ای از آردوارک به نام FB-111 رسما به عنوان یک بمب افکن راهبردی دسته بندی‌ می‌شد.

F-15E مسلح به بمب‌های هدایت ماهواره‌ای مارک ۸۲

البته امروزه بمب افکن‌های تاکتیکی در دسته جنگنده-بمب افکن جای می‌گیرند. همچنین هواپیماهای تهاجمی همچون جنگنده چندمنظوره و تهاجمی نسل ۴.۵ آمریکایی F-15E استرایک ایگل (Strike Eagle) نیز می‌تواند به خوبی ماموریت‌های بمباران تاکتیکی را انجام دهند.

دو عدد Tu-95و یک B-52H در کنار یکدیگر

و اما بمب افکن راهبری یا همان استراتژیک به هواپیمایی پیل پیکر گفته می‌شود که وظیفه آن‌ها انجام عملیات تهاجمی علیه اهداف در دور دست و بمباران مراکز راهبردی دشمن است. پل‌ها، کارخانه‌ها، صنایع کشتی سازی و هر مرکز نظامی دیگری که از میان برداشتن آن بر کاهش توان رزمی دشمن تاثیر داشته باشد از جمله اهداف مورد حمله در یک بمباران راهبردی است. این بمب افکن‌ها بزرگ و سنگین بوده و چند ده تن مهمات با خود حمل می‌کنند. همچنین امروزه به بستری برای شلیک موشک‌های کروز هواپرتاب دوربرد نیز تبدیل شده‌اند. از معروف‌ترین بمب افکن‌های راهبردی می‌توان به B-52 استراتوفورترس (Stratofortress) آمریکایی و توپولف Tu-95 (خرس) روسی اشاره کرد.

بیشترین میزان حمل مهمات بمب افکن ها چقدر است؟

و اما می‌خواهیم بمب افکن‌ها را به ترتیب توان حمل مهمات دسته بندی کنیم. توجه داشته باشید که توان حمل تنها یکی از فاکتورهای مقایسه دو بمب افکن است و بمب افکنی که توان حملش بالا باشد، صرفا از بمب افکنی با توان حمل کمتر برتر نیست. در ادامه این موضوع را مشاهده خواهید کرد.

رتبه شماره ۷: شیان H-6

چینی‌ها هنگام بررسی بیشترین میزان حمل مهمات بمب افکن ها در جایگاه آخر حضور دارند. بمب افکن راهبردی چینی شیان H-6 بر اساس بمب افکن راهبردی روسی توپولف Tu-16 ساخته و از سال ۱۹۶۹ وارد خدمت در نیروی هوایی خلق چین شد. در حال حاضر نیروی هوایی و دریایی چین مجموعا ۱۵۰ فروند H-6 دارند که البته همگی بمب افکن نیستند. H-6 در انواع مختلف و برای وظایف مختلف همچون سوخت‌رسانی هوایی، جاسوسی الکترونیک، گشت دریایی، هواپیمای شناسایی، هواپیمای جنگ الکترونیک و هواپیمای آزمایشی ساخته شده و آماری از شمار هر کدام در دست نیست.

H-6M مسلح به CJ-20

نمونه بمب افکن H-6 در آخرین مدل خود یعنی H-6K می‌تواند ۱۰ تن مهمات شامل بمب‌های هدایت ماهواره‌ای و لیزری و موشک ضد کشتی با خود حمل کند؛ برای مقایسه بد نیست بدانید F-15E بین ۱۱.۵ تا ۱۲ تن مهمات حمل می‌کند. بمب افکن H-6 در مدل موشک‌انداز خود که H-6M نام دارد می‌تواند ۲ موشک کروز هواپرتاب چینی CJ-20 با برد تخمینی ۲۲۰۰ کیلومتر حمل کند. بر اساس گزارش نیروی هوایی آمریکا که در سال ۲۰۰۹ منتشر شد این موشک احتمالا توان حمل کلاهک هسته ای نیز دارد. در صورت آغاز جنگ بین آمریکا و چین، پایگاه دریایی و هوایی آمریکا در جزیره گوام در اقیانوس آرام غربی میتواند از هدف های اصلی این موشک فروصوت باشد.

رتبه شماره ۶: توپولف Tu-95

در بررسی بیشترین میزان حمل مهمات بمب افکن ها به خرس روسی می‌رسیم که جایگاه ششم را برای خود تصاحب می‌کند. این هواپیما سلبیریتی دنیای هوانوردی نظامی محسوب می‌شود و تمامی جنگنده‌های جت غربی که از زمان ورود به خدمت این بمب افکن در نیروی هوایی کشورهای غربی و به ویژه ناتو خدمت می‌کردند و یا اکنون خدمت می‌کنند، با Tu-95 عکس دارند؛ این عکس‌ها هنگام رهگیری بمب افکن گرفته شده‌اند.

عکسی که توسط جنگنده آمریکایی از خدمه Tu-95 گرفته شد

خدمه Tu-95 آنقدر به رهگیری شدن عادت دارند که گاهی اوقات هنگامی که رهگیری می‌شدند و هواپیمای رهگیر می‌خواست از آن‌ها عکس یادگاری بگیرد، برای دوربین فیگور می‌گرفتند.

عکس‌های یادگاری جنگنده‌های غربی با خرس روسی پس از رهگیری آن

توپولف Tu-95 در سال ۱۹۵۶ وارد خدمت در نیروی هوایی شوروی شد و امروزه ۴۲ فروند از آن در نیروی هوافضای فدراسیون روسیه خدمت می‌کنند. پس از فروپاشی شوروی ۲۹ فروند Tu-95 نیز در اوکراین جا ماند که که آمریکا و روسیه کی‌یف را متقاعد کردند که ناوگان توپولف Tu-95 خود را اوراق کند و در عوض از مزایایی بهره‌مند شود.

رهاسازی موشک کروز هواپرتاب از Tu-95

Tu-95 های فعلی روسیه از نمونه Tu-95MS هستند و می‌توانند ۱۵ تا ۲۰ تن مهمات حمل کنند. Tu-95 نیز تنها بمب‌های سقوط آزاد و موشک کروز هواپرتاب حمل کرده و فاقد توان حمل بمب‌های هدایتی است. از طرفی چون هواپیمایی کند با سطح مقطع راداری بالا است، به همین دلیل Tu-95 خارج از حریم هوایی دشمن اقدام به شلیک موشک‌های کروز هواپرتاب با برد ۳ هزار کیلومتر می کند و این موشک‌ها سلاح اصلی آن هستند. این بمب افکن همچنین موشک‌های ضد کشتی با خود حمل می‌برد.

یک نکته جالب درباره Tu-95 موتورهای هم محور واگرد آن است. این موتورها از نوع توربوپراپ (مشتقی از موتور جت) بوده و هر یک دارای دو ردیف پروانه دارند که خلاف یکدیگر می‌چرخند. حسن این طراحی در این است که موتور ۶ تا ۱۶ درصد بازدهی بالاتری دارد، اما از سوی دیگر سر و صدای وحشتناک زیادی تولید می‌کنند. صدای تولیدی موتورهای Tu-95 آنقدر زیاد است که زیردریایی‌های زیر آب می‌توانند از چند کیلومتری صدای آن را بشنوند. نکته بامزه‌ نیز اینجاست که Tu-95 یک نمونه دیگر به نام Tu-142 نیز دارد که وظیفه گشت دریایی و عملیات ضد زیردریایی را عهده‌دار است.

 رتبه شماره ۵: B-2 اسپیریت (Spirit)

احتملا همه موافق باشند که B-2 را معروف‌ترین بمب افکن دنیا معرفی کنیم، هواپیمایی که در بررسی بیشترین میزان حمل مهمات بمب افکن ها جایگاه پنجم را اشغال کرده، اما در عمل از بهترین‌هاست. این هواپیما آخرین بمب افکن راهبردی ساخته شده تا به امروز است و البته قرار است در آینده جای خود را به جانشینش، یعنی B-21 ریدر (Raider) دهد.

B-2 یک بمب افکن راهبردی پنهانکار و رادارگریز است که طراحی بال پرنده دارد و اثری از پایدار کننده عمودی روی سطح آن دیده نمی‌شود. عدم وجود سطح عمودی روی هواگرد و زوایای لبه‌های بدنه نیز به پنهانکاری آن کمک کرده و سبب کاهش سطح مقطع راداری هواپیما می‌شود. این هواپیما ضمن استفاده از مواد جذب کننده امواج رادار، سیستم‌های جنگ الکترونیک و طراحی هندسی رادارگریز، دارای پنهانکاری گرمایی نیز است و گازهای گرم خروجی از موتور آن پیش از خارج شدن از نازل سرد می‌شوند.

نکته جالب درباره پنهانکاری این هواپیما این است که ضمن داشتن رادارگریزی در برابر رادارهای کنترل آتش که در باند X و C کار می‌کنند، به لطف بدنه بزرگ و عاری از هرگونه سطح عمودی‌اش در برابر رادارهای پیش اخطار که در باند L ،VHF و UHF کار می‌کنند نیز پنهانکار است. پنهانکاری گرمایی نیز سبب می‌شود تا کشف آن توسط سنسورهای تصویر ساز فروسرخ بسیار سخت شود. به صورت کلی این بمب افکن هواپیمایی بسیار خطرناک است که می‌تواند بدون کشف شدن از سد جنگنده‌ها عبور کرده و برفراز مکان‌هایی با حداکثر پوشش پدافندی نیز ظاهر شود.

B-2 از زمان ورود به خدمت در جنگ‌های بسیاری شرکت داشته و پروازهای عملیاتی بر فراز آسمان صربستان، افغانستان، لیبی و عراق انجام داده و اهداف را بمباران کرده است. این هواپیما با ۲.۲ میلیارد دلار قیمت، گران‌ترین هواپیمای تاریخ محسوب می‌شود. نیروی هوایی آمریکا در حال حاضر ۱۹ فروند B-2 عملیاتی در اختیار دارد. این هواپیما پرسرعت فروصوت بوده و ۰.۹۵ ماخ سرعت دارد.

رهاسازی موشک کروز هواپرتاب از B-2

این بمب افکن برای حفظ پنهانکاری تنها دو دهلیز داخلی حمل مهمات دارد و می‌تواند مجموعا ۲۰ تن مهمات شامل بمب‌های هدایت دقیق ماهواره‌ای در انواع اتمی، متعارف و خوشه‌ای، بمب هدایتی سنگر شکن، موشک‌های کروز هواپرتاب و موشک ضد کشتی با خود حمل و شلیک کند. ناگفته نماند این هواپیما برای حفظ پنهانکاری خود بمب‌های هدایت لیزری حمل نمی‌کند.

رتبه شماره ۴: توپولف Tu-24M

جایگاه چهارم در مقایسه بیشترین میزان حمل مهمات بمب افکن ها متعلق به توپولف Tu-22M معروف به بک فایر است که ادامه در می‌یابیم چرا خطرناک‌ترین بمب افکن روسیه بشمار می‌رود. این هواپیما از سال ۱۹۷۲ وارد خدمت در نیروی هوایی شوروی و سپس روسیه شد و جوان‌ترین بمب افکن نیروی هوافضای فدراسیون روسیه محسوب می‌شود. نیروی هوایی روسیه در حال حاضر ۶۲ فروند Tu-22M2/3 در مدل‌های مختلف دارد که وظایف گوناگونی همچون بمباران، جاسوسی الکترونیک، گشت دریایی و نبرد دریایی را انجام می‌دهند. اوکراین نیز پس از فروپاش شوروی مالک ۶۰ فروند Tu-22M شد سرنوشتی مشابه Tu-95 ها داشتند.

یک بلایندر عراقی

بد نیست بدانید عراق نیز نسل پیشین این هواپیما را داشت که Tu-22 نام داشت و به بلایندر معروف بود. این هواپیماها در جنگ علیه ایران استفاده شدند و تنها جنگنده رهگیرهای F-14 تامکت (Tomcat) نیروی هوایی کشورمان قادر به سرنگونی آن‌ها بودند؛ زیرا بلایندرهای عراقی آنقدر بالا پرواز می‌کردند که از گزند پدافند هوایی ایران در امان می‌ماندند. F-14 ها نیز با استفاده از موشک‌های هوا به هوای دوربرد AIM-54 فینکس (Phoenix) موفق به شکار بلایندر شدند.

Tu-22M حاصل تکامل و ارتقای Tu-22 بود و حاصل هواپیمای خطرناکی شد. این هواپیما بال‌های متغیر دارد و بدون مهمات می‌تواند به سرعت فراصوت ۱.۸۸ ماخ برسد. این هواپیما هنگام ورود به خدمتش با توجه به اینکه توان بالایی در پرواز در ارتفاع پایین داشت، خطری جدی برای اروپا محسوب می‌شد. البته این حرف به آن معنا نیست که Tu-22M دیگر خطری ندارد،‌ بلکه همیشه باید از هواپیمایی همچون بک فایر ترسید.

یک Tu-22M قدیمی و رها شده مجهز به لوله سوخت‌ گیری هوایی

این هواپیما در مقایسه با دیگر بمب افکن‌ها جثه کوچکتری داشته و به دلیل حمل سوخت کمتر، برد کوتاه‌تری نیز دارد. البته شوروی برای بمب افکن کوچک اما مهلک خود توان سوخت‌گیری هوایی را نیز در نظر گرفته بود و هواپیما به یک لوله سوختگیری هوایی نیز مجهز شد که به آن توان پرواز بین قاره‌ای را می‌داد. اما همین توان سوخت گیری هوایی و لوله آن مورد توجه غرب قرار گرفت و لوله سوخت‌گیری هوایی Tu-22M طی توافقاتی بین آمریکا و شوروی از روی بمب افکن برداشته شد تا از خطر آن کاسته شود. گرچه در صورتی که روسیه بخواهد امکان فنی نصب آن لوله مجددا وجود دارد.

Tu-22M مسلح به دو موشک KH-32

Tu-22M در مدل Tu-22M3 می‌تواند ۲۴ تن مهمات حمل کند. این بمب افکن قادر به حمل بمب‌های سقوط آزاد فاقد هدایت، بمب‌های هدایت لیزری، موشک‌های کروز هواپرتاب و از همه مهم‌تر موشک‌های کروز ضدکشتی است. امروز یکی از نقش‌های اصلی این بمب افکن که روسیه روی آن حساب بازکرده است، توان بالای حمل موشک‌های ضدکشتی فراصوت است. بک فایر می‌تواند چند موشک را حمل، در ارتفاع پایین با سرعت بالا پرواز تا از دید رادار شناورها در امان بماند، و پس از رسیدن به برد لازم، موشک‌های مهلک خود را از فاصله دور ایستا شلیک و سریعا فرار کند. این بمب افکن همچنین قادر به حمل ۴ موشک بالستیک هواپرتاب Kh-47M2 کینژال نیز است که موشکی بسیار خطرناک با سرعت هایپرسونیک محسوب می‌شود.

رتبه شماره ۳: B-52H استراتوفورترس (Stratofortress)

B-52 یکی از معروف‌ترین بمب افکن‌ها و البته پرشمار ترین بمب افکن استراتژیک در دنیا است که از بیشترین میزان حمل مهمات بمب افکن ها را دارد و در بررسی بیشترین میزان حمل مهمات بمب افکن ها در سکوی سوم قرار دارد. این هواپیما در سال ۱۹۵۵ وارد خدمت و ۷۴۴ فروند از آن ساخته شد، اما در حال حاضر تنها ۷۴ فروند از آن که همگی از پیشرفته‌ترین و آخرین نمونه ساخته شده از B-52، یعنی B-52H هستند در نیروی هوایی آمریکا خدمت می‌کنند. بی-۵۲ از زمان ورود به خدمت در همه جنگ‌های آمریکا، از ویتنام گرفته تا کوزوو، عراق و سوریه شرکت داشته است.

B-52 مسلح به ۱۲ موشک کرزو هواپرتاب CALCM

این بمب افکن فروصوت دارای بیشینه سرعت ۰.۹ ماخ است. B-52H نیز همچون B-1B سیستم‌های الکترونیکی پیشرفته‌ای دارد و مهماتی شامل بمب‌های هدایت دقیق ماهواره‌ای و لیزری در انواع اتمی، متعارف، مین گذار، خوشه‌ای، بمب‌های گلایدری کم قطر با برد ۱۱۰ کیلومتر، بمب‌های سنگر شکن، موشک‌های کروز هواپرتاب و موشک کروز ضد کشتی با خود می‌برد.

B-52H می‌تواند ۳۱.۵ تن مهمات درون دهلیز داخلی و زیر آویزگاه‌های خارجی با خود ببرد که با توجه به سطح مقطع راداری بالا و سرعت کم آن، در مقابله با کشوری که توان هوایی و پدافند هوایی دارد، موشک‌های کروز هواپرتاب مهمات اصلی استراتوفورترس هستند. این هواپیما تنها زمانی می‌تواند با استفاده از بمب‌هایش به اهداف حمله کند که خطری آن را تهدید نکرده یا اسکورت داشته باشد، در غیر این صورت از فاصله امن دورایستا و بی نیاز از ورود به حریم هوایی دشمن، موشک‌های کروز هواپرتاب خود را از فاصله ۲۵۰۰ کیلومتری به سمت هدف شلیک ‌می‌کند.

رتبه شماره ۲: توپولف Tu-160

قوی سفید روسی که ناتو نام آن را بلک جک نهاده، جایگاه دوم را حین مقایسه میزان حمل مهمات بمب افکن ها به خود اختصاص می‌دهد. این هواپیما که پاسخی به B-1 لنسر آمریکایی بود، در سال ۱۹۸۷ وارد خدمت شد و پس از فروپاشی شوروی، ۱۹ فروند از آن‌ها در اوکراین جا ماند که مطمئنا حدس می‌زنید چه بلایی سر آن‌ها آمد.

در حال حاضر نیروی هوافضای فدراسیون روسیه ۱۶ فروند از این هواپیماها را در اختیار داشته و قرار است ۱۰ فروند دیگر دریافت کند که البته با توجه به شرایط اقتصادی روسیه قدری بعید است. این هواپیما دارای دو دهلیز داخلی حمل مهمات است و می‌تواند ۴۵ تن مهمات شامل بمب‌های سقوط آزاد فاقد هدایت، بمب اتمی و موشک‌های کروز هواپرتاب با خود حمل کند. به توجه به بی دقت بودن بمب‌های قابل رهاسازی از این بمب افکن، موشک‌های کروز هواپرتاب آن را می‌توان مهمات اصلی قوی سفید دانست. Tu-160 دارای بال‌های متغیر است و بیشینه سرعت آن در حالت بدون مهمات ۲.۰۵ ماخ است.

رتبه شماره ۱: B-1B لنسر (Lancer)

و اما به پرتوان ترین بمب افکن در زمینه حمل مهمات می‌رسیم که رتبه دار بیشترین میزان حمل مهمات بمب افکن ها به شمار می‌رود. نیزه دار آمریکایی یک افکن راهبردی و حاصل تکامل B-1A است که در سال ۱۹۸۶ وارد خدمت شد و هم اکنون ۵۹ فروند از آن‌ها در نیروی هوایی آمریکا عملیاتی و دو فروند نیز بستر آزمایشی هستند.

رهاسازی موشک کروز و ضد کشتی AGM-158C LRASM از دهلیز داخلی B-1B

B-1B دارای دهلیز داخلی و آویزگاه خارجی برای حمل مهمات مختلف اعم از بمب‌های هدایت دقیق ماهواره‌ای و لیزری در انواع اتمی، متعارف، مین گذار، خوشه‌ای، بمب‌های گلایدری کم قطر با برد ۱۱۰ کیلومتر، موشک‌های کروز هواپرتاب و موشک کروز ضد کشتی AGM-158C LRASM (برترین موشک ضدکشتی دنیا) است. لنسر در جایگاه داخلی خود ۳۴ تن و در آویزگاه‌های خارجی خود ۲۶.۷ تن و مجموعا بیش از ۶۰ تن مهمات حمل می‌کند که رقمی بسیار سرسام آور و وحشتانک است. اما به دلیل برخی توافقات با روسیه (مشابه توافق صورت گرفته بر سر سوخت گیری هوایی Tu-22M که برای محدودسازی توان بمب افکن صورت گرفت)، نیروی هوایی آمریکا از آویزگاه‌های خارجی استفاده نمی‌کند و تا امروز تنها به دهلیز داخلی بسنده کرده است.

این بمب افکن را به جرات می‌توان برترین بمب افکن دنیا دانست. سیستم‌های الکترونیکی هوایی (اویونیک) پیشرفته، توان پرواز در ارتفاع پایین، مانورپذیری بالا، سرعت فراصوت ۱.۲۵ تا ۱.۳۶ ماخ (در حالت بدون مهمات)،‌ توان حمل بالای مهمات، بال‌های متغیر برای تغییر زاویه پسگرایی در سرعت‌های مختلف و افزایش بهره‌وری بال، برد بین قاره‌ای بسیار بلند و از همه مهم‌تر سطح مقطع راداری بسیار پایین که از روبرو چیزی در حدود ۰.۵ متر مربع است، همگی دست به دست یکدیگر داده تا از B-1B یک هیولای واقعی بسازند.

پرواز با پس‌سوز

این هواپیما می‌تواند با سرعت بسیار بالا در ارتفاع کم پرواز کرده تا خود را از دید رادار پنهان کند و البته سطح مقطع راداری کم آن نیز در این قضیه به هواپیما کمک می‌کند تا بتواند حسابی به هدف نزدیک و دست به بمباران یا موشک باران آن بزند و سپس با سرعت بالا و حتی فراصوت از مهلکه دور شود.

رضا موسوی