لغو معافیت هشت کشور وارد کننده نفت ایران از تحریم‌های آمریکا بار دیگر تنش‌ها را در منطقه‌ای که ضامن حیات انرژی جهان است بالا برد. گزارش‌ها حاکی است که مقام‌های کشورمان تهدیدی تند به کشورهای همسایه که علیه ایران اقدام می‌کنند، ارسال کرده است. از سوی دیگر بالا گرفتن تنش‌های آمریکا و شرکای منطقه‌ای علیه ایران و تهدید ایران به اقدام متقابل در تنگه هرمز، احتمال بروز یک درگیری نظامی در خلیج فارس را افزایش داده است.
تحولات جدید سوالاتی را درباره ابعاد درگیری احتمالی ایران و همسایگانش در خلیج فارس ایجاد به وجود آورده است. یکی از احتمالات جنگ در منطقه، جنگی است که می‌تواند میان ایران و عربستان رخ دهد. در این گزارش به مقایسه ظرفیت‌های نظامی رقبای اصلی منطقه‌ای یعنی ایران و عربستان پرداخته است.
چرا تنگه هرمز مهم است؟
بر اساس برآورد‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا، روزانه ۱۸.۵ میلیون بشکه نفت از تنگه هرمز عبور می‌کند. بیشتر نفت عبوری از این تنگه به عربستان، ایران، امارات، کویت و عراق تعلق دارد. از این تنگه برای عبور محموله‌های صادراتی گاز طبیعی قطر نیز بهره‌برداری می‌شود. همچنین ستون پنجم آمریکا در بحرین با هدف حفظ این آبراه بین المللی و تجاری تشکیل شده است.
آیا تا امروز در تنگه هرمز درگیری رخ داده است؟
در سال ۱۹۸۴ نیروی هوایی عربستان سعودی با پشتیبانی آمریکا دو جنگنده اف ۴ ایرانی را در خلیج فارس سرنگون کرد. نیروهای ایرانی در سال ۱۹۸۸ برای اولین بار یک کشتی باری آمریکایی را متوقف کرده و آن را در جستجوی سلاح‌های احتمالی ارسالی به عراق بازرسی کردند.
در جولای ۱۹۸۸ ناو آمریکایی مستقر در تنگه هرمز یک هواپیمای مسافربری ایرانی را مورد هدف قرار داد که منجر به کشته شدن ۲۹۰ مسافر این هواپیما شد. واشنگتن در پی این حادثه مدعی شد که اشتباه محاسباتی خدمه ناو و اشتباه گرفتن این هواپیمای مسافربری با هواپیمای جنگی باعث بروز این حادثه شده. تهران این حادثه را تعمدی قلمداد می‌کند. ناو وینسنز که مقصر این حادثه بود با هدف حفاظت از کشتی‌های بی طرف در برابر حملات ایرانی در خلیج فارس و تنگه هرمز مستقر شده بود.
در اوایل سال ۲۰۰۸ آمریکا اعلام کرد که قایق‌های ایرانی با نزدیک شدن به سه ناو آمریکایی در تنگه هرمز تهدید کرده‌اند.
این تحولات در ژوئن ۲۰۰۸ به اطلاعیه سردار جعفری فرمانده وقت سپاه درباره اعمال کنترل ایران بر کشتی رانی در تنگه هرمز در صورت بروز هر گونه اقدام تهاجمی منجر شد.
در جولای ۲۰۱۰ نفت کش ژاپنی «ام استار» در تنگه هرمز مورد حمله قرار گرفت. یک گروه نظامی تحت عنوان گردان عبدلله اعظم که شاخه‌ای القاعده بودند مسئولیت این حمله را برعهده گرفتند.
در آپریل ۲۰۱۵ نیروی دریایی سپاه یک کشتی تجاری را که با پرچم جزایر مارشال حرکت می‌کرد توقیف کرد. دلیل توقیف این کشتی مسائل مالی عنوان شده بود.
در ماه می‌سال ۲۰۱۵ ناو‌های ایرانی به سمت نفتکشی که با پرچم سنگاپور وارد تنگه شده بود آتش گشودند.
در دسامبر ۲۰۱۵ نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دو قایق نظامی آمریکایی را در آب‌های ایران و در نزدیکی جزایر فارسی توقیف و ۱۰ ملوان نیروی دریایی آمریکا را بازداشت کرد.
ایران در سال‌های اخیر تهدیدهایش را علیه آمریکا و متحدان منطقه‌ای در سه حوزه متمرکز کرده است؛ الف) خروج ایران از برجام، ب) خروج ایران از پیمان منع اشاعه سلاح هسته‌ای(NPT) و پ) بستن تنگه هرمز. در روزهای گذشته معاون وزارت اطلاعات ایران گفته بود «تا کنون تصمیمی برای خروج ایران از برجام و ان‌پی‌تی گرفته نشده و ایران چنین قصدی ندارد.» اما در مورد سوم با توجه به اظهارات دیگر مقام‌های ایران، به نظر می‌رسد برنامه جدی برای بستن تنگه هرمز وجود دارد؛ برنامه‌هایی همچون بالا بردن هزینه‌های ترانزیت در تنگه هرمز و بازرسی‌های مداوم. ظریف وزیر خارجه ایران و سرلشکر باقری رئیس کل ستاد نیروهای مسلح چندین بار درباره تنگه هرمز صحبت کرده‌اند. در صورت بسته شدن این تنگه یا تغییر در شرایط کنونی، تنش میان ایران و کشورهای صادرکننده نفت در خلیج فارس همچنان افزایش خواهد یافت و با این وصف، خطر اصلی در صورت بالاگرفتن تنش‌ها در تنگه هرمز متوجه درگیری مستقیم ایران و عربستان است. درگیری‌ای که با واسطه مرز آبی مشترک میان دو کشور به احتمال زیاد درگیری در آب‌های خلیج فارس خواهد بود.
مقایسه توان نظامی ایران و عربستان
ایران با جمعیت ۷۸ میلیون و عربستان با جمعیت بالغ بر ۳۰ میلیون، فاقد انبار‌های هسته‌ای‌اند. در خلال مذاکرات هسته‌ای ایران و کشورهای جهان، برخی گزارش‌ها از سوی آژانس‌های خبری سعودی، خبر‌هایی درباره خرید تسلیحات هسته‌ای این کشور از پاکستان را مخابره کردند، اما این صحت این گزارش‌ها هرگز ثابت نشده است.
پایگاه خبری «آرمد فورس» در گزارشی ظرفیت‌های نظامی دو کشور را مقایسه کرده است. بر اساس این گزارش بودجه نظامی عربستان ۶۳.۷ میلیارد دلار در مقایسه با ۱۴ میلیارد دلار بودجه نظامی ایران است. تولید ناخالص داخلی ایران ۲.۵ درصد در مقایسه با ۱۰% در عربستان است.
تعداد نیروهای فعال در ایران ۵۵۰ هزار تن و در عربستان ۲۳۰ هزار تن ذکر شده است. آرمد فورس تعداد نیروهای نظامی ذخیره در ایران را ۳۵۰ هزار در مقایسه با ۳۲۵ هزار نفر عربستان و تعداد نیروهای نظامی‌ای که حاضر به شرکت در جنگند را برای ایران ۲۳.۶ هزار تن در برابر ۸.۲ هزار تن در عربستان خوانده است.
سن خدمت اجباری سربازی در ایران ۱۸ سال و مدت آن دو سال است. در عربستان کمترین سن شرکت داوطلبانه در نیروهای نظامی ۱۷ سال بوده و خدمت سربازی در این کشور اجباری نیست.
جدول زیر تعداد نیروهای نظامی در دو کشور ایران و عربستان را نشان می‌دهد:
«آرمد فورس» همچنین توان زرهی دو کشور بررسی کرده و تعداد نیروهای زمینی دو کشور اعم از تانک، وسایل نقلیه زرهی، توپخانه، توپخانه خودکار و راکت‌های خودکار را مقایسه کرده است. در تمامی موارد به جز خودرو‌های زرهی، توان نظامی ایران روی زمین از عربستان بالاتر است.
تانک‌های ایران شامل مدل‌های ذوالفقار ۱ و ۳، سفیر، چیفتین، مبارز، کرتر، تایپ ۵۹ و ۶۹، ام-۶۰ پیتون و تی-۷۲ است. توپخانه‌های خودکار رعد ۱ و ۲ از جمله توپخانه‌های ساخت ایران در سال‌های اخیر است. از مجموع توپخانه‌های راکتی نیز می‌توان به مدل‌های فجر-۳ و ۵، شاهین، زلزال، فتح-۱۰، تندر-۶۹ و نازعات اشاره کرد.
جدول زیر تعداد ادوات زرهی ایران و عربستان را نشان می‌دهد:
نیروی هوایی در کشور نیز، نیروهای فعالی هستند. در مجموع دارایی‌های نیروی هوایی ایران، جنگنده‌های اف-۵، اف-۱۴، میگ-۲۹، چنگ دو جی-۷ و صاعقه در فهرست جنگنده‌های ایرانی به چشم می‌خورند.
جنگنده اف-۴ و اف-۱ از جمله جنگنده‌های چند منظوره و سوخو ۲۴، ۲۵، و ۲۲ و همچنین آذرخش از جمله هواگرد‌های تهاجمی ایران هستند.
نیروهای هوایی ایران وعربستان طبق آمار‌های آرمد فورس تقریبا مساوی است. مجموع هواپیما‌های نظامی ایران ۸۵۰ و هواپیما‌های عربستان ۸۵۵ فروند است.
جدول زیر توان هوایی دو کشور ایران و عربستان را نشان می‌دهد:
آنچه در مورد درگیری نظامی ایران و عربستان حائز اهمیت است، ظرفیت‌های نظامی دو کشور در دریاست. بر اساس آمار ارائه شده در این وبسایت تحلیلی، ظرفیت‌های دریایی ایران به طور قابل توجهی از ظرفیت‌های عربستان بالاتر است. الوند، موج و سهند از جمله ناوچه‌های محافظ ایران و «بایندر» و «حمزه» از جمله ناوچه‌های سبک در میان دارایی‌های نیروی دریایی ایران است.
ایران همچنین حدود ۴۰ زیردریایی در اختیار دارد. این در حالی است که عربستان چنین توانی در اختیار ندارد.
- 17
- 8
