چرایی عقب‌نشینی «الناز رکابی» و «مهران مدیری»؛ پشیمانی از سر «اجبار» یا اعترافات گالیله!

روزنامه جهان صنعت نوشت: ابراز پشیمانی پس از انتشار پست یا فیلم در فضای مجازی، اظهار تاسف از اتفاقی سهوی که باعث وقوع اقدامی شده است از سال‌های قبل تاکنون به تعدد دیده شده‌اند. به ویژه در این روزها شاهد هستیم که چهره‌های ورزشی، هنری، فرهنگی و… داخل کشور پس از انتشار پست‌های پرسروصدا در شبکه‌های اجتماعی با ادبیاتی خاص، ضبط پیام ویدئویی یا انتشار پستی در شبکه‌های اجتماعی ۱۸۰ درجه تغییر موضع می‌دهند.

درباره برخی از این چهره‌ها تحرکات رسانه‌های خاص نشان‌دهنده خط حرکتی آنها درباره اشخاص موردنظر است. خبرگزاری‌هایی خاص که گفته می‌شود با برخی نهادها مرتبط هستند، توپخانه‌هایشان را به سمت چهره‌های موردنظر هدف می‌گیرند و آنها را زیر آتش رسانه‌هایشان قرار می‌دهند. غیر از آنها، برخی سایت‌ها هم همان مطالب را بازنشر می‌کنند. بعضا ممکن است این دست رسانه‌ها با اطرافیان آن چهره یا در برخی موارد خود او «گفت‌وگو» کنند که آن چهره توضیحاتی درباره اقدامات یا مواضعش ارائه می‌دهد.

از سوی دیگر اکانت‌هایی در شبکه‌های اجتماعی فعالند که اقدام به انتشار پست‌هایی می‌کنند که آن را می‌توان «پرونده‌سازی» دانست. مجموعه‌ این اقدامات، فضایی سنگین برای چهره‌ها می‌سازد و آنها زیر فشار رسانه‌ای قرار می‌گیرند. از زمان انتشار پست تا وقتی که آن چهره پست جدید می‌گذارد یا ویدئویی منتشر می‌کند، معلوم نیست چه می‌گذرد و چه کسانی با او حرف می‌زنند و چه پیام‌هایی به او داده می‌شود؛ به عبارت دیگر معلوم نیست او در این بازه زمانی چه می‌گوید و چه می‌شنود و چه می‌بیند، اما هر اتفاقی که می‌افتد در همان فاصله‌ بین آغاز کمپین فشار رسانه‌ای حداکثری تا اعلام موضع جدید است؛ مواضعی که معمولا در آن عذرخواهی می‌شود یا ابراز پشیمانی می‌شود «اتفاقات سهوی» را علت اصلی عکس‌العمل‌های قبلی قلمداد می‌کنند. این اقدام پیامی واضح برای مخاطبان دارد.

عذرخواهی می‌کنم!

روز گذشته الناز رکابی عضو تیم ملی سنگ‌نوردی ایران که حضورش در مسابقات قهرمانی آسیا در سئول سر و صدای زیادی بر پا کرده بود، پس از سکوتی یکی دو روزه در یک استوری نسبت به اقدام خود موضع‌گیری کرد.

الناز رکابی در جریان مسابقات قهرمانی آسیا، وقتی برای مسابقه به سمت دیوار سنگی رفت، حجاب معمول ورزشکاران زن در جمهوری اسلامی را نداشت و بدون حجاب وارد مسابقه شد. البته که این صحنه‌ها بازخوردهای زیادی در فضای مجازی و حقیقی داشت.

وب‌سایت همشهری آنلاین متعلق به شهرداری تهران، در این خصوص نوشت: «تصاویری از این ورزشکار منتشر شده که او را بدون حجاب در فینال مسابقات نشان می‌دهد. در صورت تایید این تصاویر باید دید مسوولان ورزشی کشور چه واکنشی نشان خواهند داد.»

اما دوشنبه شب خبرهایی منتشر شد که از محدودیت‌هایی برای الناز رکابی در سئول خبر می‌داد و سفارت ایران در کره‌جنوبی چند ساعت بعد، در یک توئیت این خبرها را تکذیب کرد: «خانم الناز رکابی پس از پایان مسابقات سنگ‌نوردی قهرمانی آسیا در سئول، بامداد روز سه‌شنبه ۲۶ مهر ۱۴۰۱ به همراه سایر اعضای تیم از سئول به مقصد ایران حرکت کرد. سفارت جمهوری اسلامی ایران در کره جنوبی تمامی اخبار جعلی، کذب و اطلاعات نادرست در خصوص خانم الناز رکابی را قویا تکذیب می‎کند.»

در حالی که نگرانی‌هایی بابت وضعیت ورزشکار ایرانی وجود داشت، پیش از ظهر دیروز، الناز رکابی در استوری اینستاگرامش توضیحاتی ارائه کرد که کمی عجیب و غریب به نظر می‌رسید؛ از نوع ادبیات گرفته تا دلیلی که برای نداشتن حجابش مطرح کرده است. او نوشته: «با سلام خدمت هموطنان عزیز و شریف ایران، اینجانب الناز رکابی با سابقه ۲۰ سال عضویت در تیم ملی سنگ‌نوردی ضمن عذرخواهی بابت نگرانی‌هایی که ایجاد کردم باید اعلام کنم طبق حساسیت‌های موجود در جریان فینال مسابقات قهرمانی آسیا که در کره‌جنوبی برگزار شد به دلیل زمان‌بندی نامناسب و فراخوانی غیرقابل پیش‌بینی برای صعود به دیواره، سهوا پوشش بنده دچار مشکل شد.

در حال حاضر طبق زمان‌بندی از قبل تعیین شده به همراه تیم در حال بازگشت به ایران هستم.» این استوری زمانی منتشر شد که او در راه بازگشت به ایران بوده است. از سوی دیگر خبرگزاری «تسنیم» پیش از ظهر دیروز مصاحبه‌ای با برادر «الناز رکابی» منتشر کرد. در توضیحاتی که این خبرگزاری منتشر کرده آمده است: «خانواده رکابی در زنجان جزو خانواده‌های مومن و شناخته‌شده هستند و پوشش اسلامی رکابی در رقابت‌های ورزشی و غیرورزشی این موضوع را نشان می‌دهد.»

خبرگزاری «تسنیم» ‌به نقل از «داود رکابی» برادر بزرگ الناز رکابی نوشته: «خواهرم حجاب داشت و هدبند روی سرش بود و متاسفانه برخی روی این موضوع موج‌سواری می‌کنند. الناز فرزند ایران است و قطعا تا آخر با پیراهن تیم ملی ایران در رقابت‌‌ها حاضر خواهد شد.»

برادر الناز رکابی موضوع «پناهندگی خواهرش» را رد کرد و تسنیم از قول او آورده: «خواهرم الناز به ایران برمی‌گردد چون فرزند ایران است و الناز بسیار خاک ایران را دوست دارد، قطعا پس از بازگشت نشست خبری برگزار خواهیم کرد و خواهرم حواشی را توضیح خواهد داد.»

با این وجود، واکنش رکابی، در فضای مجازی بسیار پربازخورد بود. کاربران زیادی این واکنش الناز را از سر «اجبار» دانستند و برخی هم حتی با اعترافات گالیله مقایسه‌اش کردند. برخی دیگر هم دلیل مطرح‌شده و ادبیات نوشتاری استوری را نشانی از فشار بر الناز دانستند.

اصلاح مهران مدیری!

نمونه‌هایی از این دست‌کم نبودند و نیستند. همین دیروز که الناز رکابی در استوری‌اش عذرخواهی کرد، مهران مدیری کارگردان و بازیگر سرشناس هم ویدئویی منتشر کرد که به قول وب‌سایت «رجا نیوز» نزدیک به جبهه پایداری، او در آن ویدئو «با ضدانقلاب مرزبندی کرده است». این وب‌سایت همچنین در خبری که در کانال تلگرامی‌اش منتشر کرد نوشت که «در جلسه هفته پیش میان رییس شبکه نسیم و مهران مدیری مقرر شد برنامه دورهمی طبق روال قبل روی آنتن برود و همچنین مدیری هم اظهارات نادرست و احساسی خود را اصلاح کند. بعد از این جلسه مدیری پست اینستاگرامی خود را پاک کرده و امروز نیز این فیلم را منتشر کرده است.»

این خبر آشکارا مشخص می‌کند که مدیری در قبال پاک کردن ویدئوهای قبلی و انتشار ویدئوی جدید، برنامه دورهمی را می‌تواند ادامه دهد. مهران مدیری در روزهای نخست اعتراضات، در ویدئویی از اتفاقات منتهی به جان‌باختن مهسا امینی به شدت انتقاد کرده بود. او یکی دو روز پس از آنکه هجمه‌های سنگین رسانه‌ها به سمت او رفت، ایران را ترک کرد، ولی پس از چند روز به ایران بازگشت و پاسپورتش هم در فرودگاه ضبط شد. پیش‌تر هم اقداماتی با هدف مشابه ولی با شیوه‌هایی دیگر انجام می‌شد؛ آن زمان که شبکه‌های اجتماعی نبود، این اقدامات از طریق شبکه‌های صداوسیما انجام می‌شد. البته الان هم شبکه‌های صداوسیما برای این منظور، هنوز کارایی دارند. ویدئوی عزت‌الله سحابی در دهه ۷۰ خورشیدی، از جمله اقداماتی بود که از حافظه تاریخی جامعه ایرانی بیرون نمی‌رود.

چنین اقداماتی نظیر استوری الناز رکابی و ویدئوی مهران مدیری، شکلی نرم‌تر و آرام‌تر و در عین حال باورپذیرتر از راه‌های قدیمی‌تر به نظر می‌رسد؛ البته باورپذیر برای مدت ابتدایی ابداع این روش، وگرنه پس از تکرار موارد اینچنینی و گسترش شبکه‌های اجتماعی، برای گروه‌هایی از مردم باورپذیر نیست. البته گروه‌های دیگری هم از مردم هستند که به طور قاطع معتقدند آنچه چهره‌های سرشناس پس از انتقادهای رسانه‌های خاص می‌گویند و می‌نویسند، مکنونات قلبی آنهاست. با این وجود کارشناسان بیشتر این عدم باورپذیری در بخشی از مردم را ناشی از کاهش اعتماد و شکاف بین آن بخش از مردم و حاکمیت می‌دانند و برخی هم معتقدند باید اظهارات جدید را پذیرفت.

رابطه شکاف‌های اجتماعی و افزایش نگاه‌های بدبینانه عباس سلیمی‌نمین، فعال سیاسی اصولگرا معتقد است قبل از قضاوت کلی باید ارزیابی نظرسنجی و بررسی جامع از موضع‌گیری درصد بالایی از مردم صورت گیرد و در حال حاضر نمی‌توان اظهارنظرات برخی از افراد را اظهارنظر مردم تعبیر کرد، بلکه می‌توان گفت در این زمینه عده‌ای نظرات متفاوت و مخالف داده‌اند.

وی در همین خصوص به «جهان‌صنعت» گفت: به‌طور کلی ما باید در ارتباط با چنین مسائلی نظر و دیدگاه مثبت داشته باشیم؛ وقتی خانم رکابی از سهوی بودن این اتفاق خبر می‌دهد، ما نیز باید بپذیریم و همچنین قبول نکردن حرف این خانم و اصرار ورزیدن بر سهوی نبودن اتفاق مطابق اخلاق اسلامی نیست، چراکه قطعا خانم رکابی، بیش از دیگران بر خودش واقف است. اخلاق حکم می‌کند که ما در چنین زمینه‌هایی سهل بگیریم و نگاه بدبینانه نداشته باشیم.

فعال سیاسی اصولگرا در ادامه با بیان اینکه از قدیم نیز افراد با نگاه بدبین وجود داشتند، بیان کرد: همواره از زمان حضرت آدم تاکنون افرادی بودند که اتفاقات را سهل می‌گیرند و در مقابل نیز عده‌ای در مواجهه با پدیده‌ها سختگیرانه برخورد می‌کنند؛ این عده برای اینکه از چنین اتفاقاتی ماجرا‌سازی کنند، نوع برخورد سختگیرانه را پیش می‌گیرند. در این ماجرا‌ها، دو نوع رویکرد وجود دارد؛ اولی پذیرش و سهل‌گیری و دومی رویکرد بدبینانه و سختگیری است.

سلیمی‌نمین افزود: هرچه شکاف‌های اجتماعی بیشتر شوند، نگاه‌های بدبینانه نیز افزایش می‌یابند. در مقابل هرچه افراد احساس قرابت و نزدیکی بیشتری نسبت به یکدیگر داشته باشند، چنین نگاه‌های منفی کمتر خواهند شد؛ اکنون ما از پدیده‌ای به نام «تقابل» رنج می‌بریم. به گونه‌ای که تقابل در برخی از صفوف ما بسیار زیاد شده است که حتما نیز باید اقداماتی در راستای کاهش آن انجام دهیم. یعنی به شکلی که نباید میان اقشار مختلف جامعه، جریانات سیاسی، جریانات اجتماعی و جریانات فکری و فرهنگی فاصله ایجاد شود؛ اختلاف‌نظر و دیدگاه‌های مختلف در جامعه موضوع خوبی است ولی نباید منجر به ایجاد فاصله و احساس بد و نفرت میان این افراد شود. متاسفانه جریان اصلاح‌طلب و اصولگرا در بسیاری از زمینه‌ها بایکدیگر قهر هستند در حالی که این افراد دشمن هم نیستند بلکه رقیب‌هایی هستند که باتوجه به رای مردم فعالیت می‌کنند.

وی در همین باره ادامه داد: اختلاف‌نظر در بخش‌های مختلف نباید منجر به عداوت و دشمنی شود ولی وقتی اختلاف‌نظرات به دشمنی ختم شود، همین موضوع رخ می‌دهد که عده‌ای بدترین وجه و بعد یک ماجرا را مطرح می‌کنند. نکته مهمی که باعث می‌شود شکاف اجتماعی و فاصله میان اقشار مختلف زیاد شود، نقصان گفت‌وگو است؛ گفت‌وگو نکردن منجر به سوءتفاهم و برداشت بدبینانه و افراطی می‌شود. در حالی که گفت‌وگو کردن باعث فهمیدن دیدگاه طرفین شده و از برداشت‌های اشتباه جلوگیری می‌کند.

سلیمی‌نمین درباره ابزارهای ارتباطی و آسیب‌های آن در جامعه تشریح کرد: این ابزارهای ارتباطی آفتی هستند که میان افراد و جریانات فکری مختلف مشکل ایجاد کرده و مسائل جدی بسیاری را به دنبال دارند، به خصوص اگر قدرت‌های بزرگ یا کسانی بر این ابزارهای ارتباطی مسلط شوند که خواهان ایجاد اختلاف در جامعه باشند و با ترویج عداوت و دشمنی فاجعه به بار می‌آورند.

این چهره سیاسی اصولگرا گفت: موضوع بی‌اعتمادی نیز در این ماجراها جایگاه دارد؛ گاهی مردم به فردی اعتماد می‌کنند و مسوولیتی به او می‌دهند ولی آن فرد به جای خدمت به مردم، از این اعتماد سوءاستفاده می‌کند که خطای این مسوول منجر به بی‌اعتمادی می‌شود ولی گاهی نیز بدخواهان ملت با ساخت دروغ درباره فرد یا افراد معتمد مردم، شخصیت وی را تخریب کرده و باعث از بین رفتن اعتماد مردم به آنها می‌شوند.