بایدها و نبایدهای رفراندوم

 بورس تهران دومین روز کاری این هفته را با افت ۳۴ واحدی شاخص کل پشت سر گذاشت. به این ترتیب، نماگر اصلی بورس تهران در فضایی احتیاطی، سومین افت پیاپی خود را ثبت کرد و سرانجام در سطح ۹۷ هزار و ۳۵۴ واحد قرار گرفت. هر چند بازار سهام از فضای تب‌دار روز شنبه فاصله گرفت و شدت عرضه‌ها تا حدودی کاهش یافت اما بروز نشانه‌های نامطلوب از بازار جهانی مانع از ایجاد تقاضای قوی در بازار شده است. ضمن اینکه عوامل موثر بر سمت عرضه نیز در روزهای پایانی سال، از جمله نیاز به نقدینگی سهامداران نهادی و تسویه اعتبارات کارگزاری‌ها به قوت خود باقی‌ است.

گام‌های احتیاطی در مواجهه با تحولات جهانی

سهامداران بورس تهران در واکنش به تحولات اقتصادی-سیاسی در سطح جهانی طی دادوستدهای روز شنبه اقدام به فروش گسترده سهام وابسته کردند. از این رو، سهام گروه‌های کالایی بازار با فشار فروش چشمگیری روبه‌رو شدند تا بیشترین افت شاخصکل از ابتدای بهمن‌ماه به ثبت برسد. اما در بازار جهانی چه گذشت که این موج منفی را در معاملات سهام کشور برانگیخت؟ در پنج‌شنبه  هفته گذشته رئیس‌جمهوری آمریکا در ادامه تحقق سیاست‌های حمایت‌گرانه اقتصادی خود، از اعمال تعرفه سنگین برواردات کالاهایی نظیر فولاد و آلومینیوم سخن گفت. به دنبال اظهارات وی، موجی از نگرانی در بین سرمایه‌گذاران بازار جهانی به وجود آمد و بنابراین قیمت مواد خامی نظیر فلزات با افت مواجه شد. همین موضوع فعالان بازار سهام کشورمان را به واکنش واداشت و افت قابل‌توجه ارزش سهام را در بنگاه‌های مرتبط به دنبال داشت.

این تصمیم ترامپ واکنش‌های منفی و تندی از سوی شریک‌های بزرگ تجاری آمریکا در پی داشت. برداشتی که از این وضعیت می‌شود میل رئیس‌جمهوری آمریکا به ایجاد تلاطم در اقتصاد جهانی و احتمالا شروع یک جنگ تجاری است. به این ترتیب، سرنوشت نامعلوم تصمیم اخیر ترامپ بر دیگر نگرانی‌های ذاتی بازار جهانی افزود تا توجه سهامداران بیش از پیش به سوی تحولات جهانی معطوف شود. پیش از این، با ریزش ارزش سهام در بازارهای جهانی این گمانه مطرح شد که احتمالا، روند تازه‌ای در بازار جهانی در حال شکل گرفتن است که می‌تواند هم سهام و هم بازار مواد خام را متاثر کند.

در چنین فضایی تصمیم اخیر ترامپ نگرانی‌ها را تشدید کرد. معاملات دیروز بازار سهام اما بر خلاف روز شنبه نسبتا آرام دنبال شد. شدت عرضه سهام کالایی نیز کاهش یافت.به نظر می‌رسد در این وضعیت که بازارهای جهانی در تعطیلی پایان هفته به سر می‌برند برخی از فعالان بازار سهام کشورمان چشم به درهای بسته بازار جهانی دوخته و با احتیاط در معاملات حضور پیدا کردند. شاهد این مدعا، معاملات نامتجانس در سهام کالایی و ضعف نسبی تقاضا در کل بازار طی معاملات دیروز بود. در این روز، فشار فروش در سهام مرتبط با اقتصاد جهانی به‌طور معناداری کاهش یافت و برخی از نمادها نیز وارد محدوده مثبت قیمتی شدند؛ از آن جمله، سهام برخی بنگاه‌های گروه فلزی، پالایشی وپتروشیمی را می‌توان نام برد.

بهبود نسبی تقاضای کالایی‌ها

دیروز برخی سهام گروه کالایی بازار به رغم فضای یکدست و منفی حاکم بر معاملات در روز شنبه، با بهبود تقاضا، وارد محدوده مثبت قیمتی شدند. برای مثال، در گروه فلزی، ارزش سهام بنگاه‌های ملی مس ایران، ملی سرب و روی ایران و مس شهید باهنر افزایش یافت و «فباهنر» تا نزدیکی سقف مجاز قیمتی پیش رفت. با وجود این، نماد «فولاد» به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ بنگاه این گروه زیر فشار فروش حقیقی برای دومین روز متوالی با افت قیمت به کار خود پایان داد.

دیگر سهام فولادی بازار نیز در روز گذشته وضعیت مناسبی نداشتند و ضمن ضعف تقاضا ارزش سهامشان کاهش یافت. افزون بر این، سهام شرکت کالسیمین که روز شنبه صف فروش را تجربه کرده بود طی روز گذشته نیز با افت قیمت سهام مواجه شد. در نهایت شاخص گروه فلزات به رغم بازگشت برخی نمادها به مدار مثبت در پایان معاملات دیروز افت اندکی را ثبت کرد.معاملات گروه کانه‌های معدنی نیز از بهبود نسبی تقاضا حکایت داشت. در این میان، معاملات مثبت در نماد گل گهر تاثیر فزاینده ۱۲ واحدی را بر نماگر سهام ثبت کرد.

سهام گروه پالایشی نیز که روز شنبه به‌طور دسته‌جمعی زیر فشار عرضه قرار داشتند در معاملات دیروز به حالت عادی بازگشته و برخی از آنها در پایان معاملات در محدوده مثبت معامله شدند. به این ترتیب، نماد معاملاتی شرکت‌های «شتران»، «شبندر» و «شپنا» طی معاملات روز گذشته با افزایش تقاضا همراه شدند و در میان نمادهای موثر بر شاخص قرار گرفتند. هر چند، معاملات این گروه به لحاظ گردش نقدینگی با عقب‌نشینی سهامداران همراه بود. این صنعت در رتبه پنجم جدول صنایع با بیشترین ارزش معاملات روزانه قرار گرفت. برآیند معاملات دیروز سهام پالایشی،رشد ۴۵/ ۰ درصدی شاخص این صنعت را در پی داشت.

معاملات گروه پتروشیمی نیز طی روز گذشته به شکلی ناهمگن دنبال شد. به عبارت دیگر، برخی سهام این مجموعه در پی افزایش تقاضا رشد محدود قیمتی را ثبت کردند و برخی دیگر در محدوده منفی قیمت به کار خود پایان دادند. در میان بنگاه‌های این زیرگروه نماد «پارسان» تاثیر مثبت ۱۸ واحدی را بر شاخص بر جا گذاشت و در رتبه سوم فهرست نمادها بر رشد شاخص قرار گرفت. در مجموع شاخص این صنعت در انتهای معاملات افت ملایمی را ثبت کرد. به این ترتیب، می‌توان گفت احتیاط و انتظار حول سهام کالایی مانع از ایجاد تقاضای در این گروه‌ها شده است. احتیاطی که ناشی از نگرانی‌های بیرون بازار سهام از جمله وضعیت مبهم نرخ ارز و وضعیت قیمت مواد خام در بازار جهانی است. نرخ ارز که طی هفته‌های گذشته تحت تدبیرهای‌ سیاست‌گذار پولی اصلاح قابل‌توجهی را تجربه کرد در چند روز اخیر وضعیت متفاوتی را به نمایش گذاشته است.

معاملات غیررسمی دلار در روزهای اخیر گویای کوشش ناکام نهاد پولی برای فشار بر دلار بوده است. به عبارت دیگر، بازار ارز به رغم فشار عرضه از سوی بازارساز با مقاومت تقاضا رو‌به‌رو است. ازدحام صفوف متقاضیان دلار در برابر صرافی‌ها طی روزهای اخیر نشان می‌دهد که سازوکار بازار توان بیشتری از نیروهای قهری دارد. بنابراین با توجه به نبود هدف‌گذاری مشخص سیاست‌گذار برای نرخ ارز و افزایش تقاضای مسافرتی ارز در روزهای پایانی سال مانع از افت بیشتر شاخص ارزی کشور شده است.

ضمن اینکه ممنوعیت ثبت سفارش واردات کالا با دلار در کنار کاهش نرخ دلار مرکز مبادلات وضعیت پیچیده‌ای را برای نرخ ارز رقم زده است. با وجود این، چنانکه پیش از این نیز اشاره شده بود نرخ‌های کنونی دلار و وضعیت قیمت کالاهای اساسی در بازار جهانی همچنان پتانسیل تقویت سودآوری بنگاه‌های مرتبط را دارد. بنابراین از این منظر وضعیت دلار تهدیدی جدی برای رونق سهام به شمار نمی‌رود.

 قدرت‌نمایی موج‌های سفته‌بازانه

در شرایطی که سهام کالامحور و صادراتی بازار طی روزهای اخیر تحت تاثیر اخبار نامطلوب بازار جهانی قرار دارند و بازار ارز نیز پیام‌های قاطعی به بازار سهام ارسال نمی‌کند، بهانه برای انتقال بخشی از نقدینگی به سمت سهام گروه خودرو فراهم شده است. از هفته گذشته، شاهد صدرنشینی گروه خودرو در صدر فهرست صنایع با بیشترین ارزش معاملات هستیم. در معاملات دیروز نیز بیش از یک‌سوم نقدینگی بازار در سهام این صنعت به گردش در آمد. در فصل‌های تابستان و پاییز و در دوره رونق سهام کالایی بازار، معاملات گروه خودرو عمدتا بی‌رمق دنبال می‌شد و نقدینگی بازار پاسخگوی تحرک همزمان در این گروه‌ها را نداشت.

از این رو معاملات در دو جبهه سهام کالایی و خودرویی صورت می‌گرفت که گروه‌های کالایی با پشتوانه‌های بنیادی خود بخش قابل‌توجهی از نقدینگی را به خود جلب می‌کردند. اما پس از تلاطم‌های ارزی و بروز نخستین نشانه‌های منفی در بازار جهانی، سهام خودرو جولانگاه ورود موقت نقدینگی شدند. این موضوع در هفته‌های اخیر و با اعمال فشار بیشتر بر کل بازار سهام شدت گرفته است.

در این فضا، سهام گروه خودرو از چشم‌انداز مبهم صنایع کالامحور و صادراتی سود می‌جوید و به‌عنوان بستری برای جذب نقدینگی نگران بازار مطرح شده است. اگر نرخ ارز و قیمت جهانی مواد خام در وضعیت فعلی قرار داشته باشند یا به احتمال، اصلاح بیشتری را تجربه کنند بهانه برای رشد تقاضای سهام غیربنیادی بیشتر می‌شود. همان چیزی که طی روزهای اخیر در رفت و برگشت‌های بازار سهام شاهد آن بودیم. در واقع، روز شنبه با هراس سهامداران از وضعیت نامعلوم بازار جهانی افزایش محسوس تقاضا در سهام گروه خودرویی بیش از پیش نمودار شد و جبهه دو گانه صنایع کالایی-خودرویی را فعال کرد.

به عبارت دیگر، در حالی که سهام گروه خودرویی با استناد به  صورت‌های مالی این شرکت‌ها از شرایط نامطلوب بنیادی رنج می‌برند، اما نقدینگی چشمگیری در حال گردش در این سهام است.  به نظر می‌رسد در این شرایط نامطمئن که سهام کالایی بیشتر تحت فشار ریسک‌ها قرار دارند، سرمایه‌گذاران با ذائقه‌های کوتامدت و گاه سفته‌بازانه فعال شده‌اند. از این رو، هر خبر یا موجی رسانه‌ای می‌تواند موجی از تقاضا را در صنایع مرتبط بیدار کند. هر چند در این شرایط گروه‌های با ریسک کمتر از جمله گروه رایانهو مخابرات نیز با افزایش تقاضا روبه‌رو می‌شوند؛ اما داده‌ها نشان می‌دهد که بخش عمده نقدینگی جذب سهام خودرو شده است.

سهام گروه خودرو طی سال‌های گذشته و بر اساس همین منطق خبرمحور دوره‌ای از رونق را تجربه کرده‌اند که مثال بارز آن رشد خیره‌کننده شاخص گروه خودرو در دوره موسوم به پسابرجام بود. اما اکنون و در وضعیت فعلی تقاضای سفته‌بازانه از چند منظر با محدودیت روبه‌رو است. از این جمله می‌توان به تجربه شکست در دوره‌های کوتاه‌مدت طی سال‌های اخیر اشاره کرد. به نحوی که برخی از سهامداران به دنبال حرکت نقدینگی هوشمند وارد این سهام شده اما در نهایت به دلیل فقدان مبنای بنیادین با زیان مواجه می‌شدند.

دیگر عاملی که می‌تواند مانع از روند تکرارشونده گروه‌های سفته‌بازی شود پتانسیل‌های بنیادی فعالی است که در قیمت جهانی مواد خام و نرخ ارز انباشت شده است. به عبارت دیگر، در دوره کنونی به رغم دوره‌های پیشین-سال ۹۴- وضعیت سهام کالایی بازار با همین سطوح قیمتی نیز مناسب است و امکان تقویت سودآوری در سهام مرتبط را دارد. سومین عاملی که باعث احتیاط بیشتر در بین سهامداران با روحیات سوداگرانه می‌شود، ریسک سیستماتیکی است که بر کل بازار حکمفرماست و همچنان نیز به قوت خود باقی است.

بر این اساس، حرکت‌های سفته‌بازانه فعلی که عمدتا معطوف به معاملات گروه خودرویی است، نمی‌تواند از منطق دوره‌های پیشین تبعیت کند. در عین حال، بخش قابل‌توجهی از سرمایه سهامداران طی روزهای اخیر به سودای سود‌های موقت به سمت سهام گروه خودرویی سوق پیدا کرد. اما شدت تقاضا طی روز گذشته در میان بنگاه‌های مختلف این گروه همگن و یکدست نبود. به عبارت دیگر در حالی که ارزش سهام بنگاه‌های بزرگ این گروه از جمله ایران خودرو و سایپاکاهش یافت، برخی بنگاه‌های قطعه‌ساز و سازنده‌های خودروهای سنگین نظیر «خزامیا» و «خکاوه» با افزایش قیمت مواجه شدند و ضمن ثبت سقف قیمتی تا صف خرید هم پیش رفتند.

در این میان، طی معاملات دیروز ۲۲ میلیارد تومان از سهام «خزامیا» در بین سهامداران بورسی دست‌به‌دست شد و در نهایت با صف خرید ۲۹۱ تایی به کار خود پایان داد. سرانجام به‌رغم معاملات مثبت در بخشی از سهام این مجموعه شاخص گروه خودرو در پایان معاملات دیروز افت ۷/ ۰ درصدی را به نمایش گذاشت. ۳۷ درصد از ارزش دادوستد خرد بازار به سهام این گروه اختصاص پیدا کرد.

 در ادامه تحرکات سفته‌بازانه، سهام گروه سیمان که طی معاملات روز شنبه با اقبال گسترده سهامداران مواجه شدند در معاملات دیروز با فشار فروش همراه شدند و اغلب نمادهای این گروه با افت قیمت به کار خود پایان دادند. در این میان، سهام شرکت‌های سیمان شاهرد و سیمان دشتستان در پایان معاملات دیروز تا صف فروش هم رفتند. سهام کشتیرانی جمهوری اسلامی که طی روزهای اخیر در محدوده منفی معامله شده است، در جریان دادوستدهای دیروز با خرید قدرتمند سهامداران نهادی حدود ۱۸ واحد تاثیر مثبت بر محاسبه شاخص بر جا گذاشت و در صدر فهرست نمادها با بیشترین در صدر فهرست نمادهای تاثیرگذار بر شاخص نشست.