معیارهای کنترل دارایی‌های مسئولان

سال‌ها است که مجلس شورای اسلامی در دوره‌های مختلف درگیر طرح اعاده اموال نامشروع مسئولان با نام‌های گوناگون است که به تازگی این مسئله در مجلس دهم نیز مطرح شده اما هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است. هنوز مدت زمان زیادی از ارائه این طرح نگذشته بود که دو تن از وزرای کابینه دولت دوازدهم با صحبت‌هایی که در خصوص اموال خود و کم و کیف آن داشتند این قضیه را در ابعادی گسترده‌ تر بر سر زبان‌ها انداختند.

اما آنچه این بار با موارد پیشین متفاوت است جدا از اهمیت این طرح، رویکرد و نگاهی است که مسئولان نسبت به ثروت شخصی خود دارند.عباس آخوندی وزیر دولت دوازدهم در این رابطه صحبت‌هایی درباره حساب بانکی خود و فرزندش داشت که برای هیچ کس قابل پذیرش نبود اما سوال اینجا است که چرا برخی ازمسئولان چنین نگاهی نسبت به ثروت خود دارند؟ چرا در تلاشند تا خود را فقیرتر از آنچه هستند جلوه دهند؟

اموال مسئولان از شوخی تا جدی

با نگاهی گذرا به سیاستمداران کشورهای دیگر متوجه می‌شویم که ثروتمند بودن یک چهره سیاسی به هیچ وجه امر غریبی نیست اما وقتی درباره ایران صحبت می‌کنیم به دلیل مشکلات و مسائل ساختاری، مسئله ثروتمند بودن سیاستمدارن ما از هر حیث بحثی جذاب محسوب می‌شود. زمانی که صحبت از سیاستمداران ثروت می‌کنیم بدون شک نخستین نامی که به ذهن بسیاری از ما می‌آید مرحوم هاشمی رفسنجانی است، چراکه این شخصیت هیچ گاه این مسئله را مخفی نکرده بود. اما زمانی راجع به سایرین صحبت می‌کنیم، نمی‌توان نظری قطعی داشت.

حتی شاید کسانی باشند که از هاشمی رفسنجانی ثروتمندتر بوده‌اند اما به دلیل پنهان‌کاری در این زمینه هیچ گاه با این صفت شناخته نشده‌اند. از سوی دیگر، سال‌ها است که مجلس هم در تلاش است تا با تصویب طرح اعاده اموال نامشروع مسئولان با عناوین مختلف در راستای شفافیت مالی مسئولان قدم بردارد اما همچنان نمی‌توان در رابطه با سرنوشت این طرح با قطعیت صحبت کرد. درست در ایامی که صحبت از ثروت مسئولان می‌کنیم، اتفاق جالبی رخ داد که بی‌ارتباط با این طرح نیست. ماجرای استیضاح سه تن از وزرای دولت دوازدهم پیش آمد که در میان این استیضاح اشاره‌هایی هم به وضعیت مالی این اشخاص شد.

به عنوان مثال عباس آخوندی مبلغ حساب بانکی خود را گفت اما مبلغ آن به قدری ناچیز بود که روزها به شوخی و جدی در شبکه‌های اجتماعی مردم به آن پرداختند. سابق براین، محمد باقر قالیباف هم با ادبیاتی بسیار مشابه با آخوندی درزمان مناظرات انتخابات ریاست جمهوری در تلاش بود که خود را فقیر یا ساده زیست نشان دهد. با چنین شرایطی سوال‌های بسیاری به ذهن متبادر می‌شود اما مهم ترین آنها این است که چرا برخی سیاستمداران ثروت خود را مخفی می‌کنند؟ آیا این پنهان کاری به دلیل نگاه جامعه به ثروتمندان است؟

یا عامل دیگری پشت این قضیه وجود دارد؟ یا در تظاهر به فقر فضیلتی است که از آن بی‌خبر هستیم؟ ابراهیم نکو نماینده مجلس و دبیر دوره نهم کمیسیون اقتصادی مجلس  در رابطه با این طرح طی گفت‌وگو با «ابتکار» عنوان کرد: « قبل از هر مسئله‌ای باید درخصوص این طرح که این روزها به آن پرداخته می‌شود گفت که اگر به درستی بررسی شود و واسطه‌های برخی از افرادی که ثروت نامشروع دارند، وجود نداشته باشند به نظر طرح خوبی جلوه می‌کند. اما باید در نظر داشت که با چه معیارهایی می‌خواهند که اموال نامشروع را مشخص کنند؟

آیا این روند شامل حال همه می‌شود یا اینکه صرفا یک گروه خاص بررسی خواهند شد؟» وی خاطرنشان کرد: « باید ساز وکار تعریف شده‌ای در این باره داشته باشیم .از سوی دیگر، این اموال باید به سرعت و با کم ترین هزینه جانبی به صندوق دولت واریز شود و نکته دیگر این است که آیا این اموال نامشروع به صورت بی برنامه قرار است که خرج شود یا مقاصد خاصی برای آن در نظر دارند.» وی در ادامه افزود: « آیا نگاه علمای دینی را هم خواهند پرسید؟ چراکه اموال نامشروع را نمی توان در هر جایی هزینه کرد و باید به گونه‌ای هدایت شود که در جایگاه ویژه‌ای هزینه شود که از نظر شرعی هم مشکلی وجود نداشته باشد.»

سابق براین بسیاری از چهره های سیاسی در باره لزوم اقدام و مشارکت داوطلبانه چهره‌های سیاسی و مسئولان دولتی در جهت تحقق این طرح صحبت کرده‌اند. این نماینده سابق مجلس هم با نگاهی مشابه اظهار کرد: «در این شرایط لازم است که تمامی مسئولان و سیاسیون به صورت داوطلبانه اعلام کنند که اموال خود را از چه راه‌هایی کسب کرده‌اند. در حقیقت، به صورت خود جوش لیست اموال خود را به مجلس ارائه کنند. در این میان حتی نمایندگان مجلس هم نباید از این قائده مستثنی باشند.» وی تصریح کرد: « اولین کسانی که باید پیشقدم شوند، همان نمایندگانی هستند که باید لیست اموال خود را ارائه کنند و برای بررسی مشروع و احتمال نامشروع بودن آن داوطلب شوند.»

ثروتمند بودن عیب نیست

گفتنی است که شاید یکی از دلایل پنهانکاری چهره های سیاسی در زمینه ثروت خود را بتوان با حواشی آن مرتبط دانست اما چرا برخی در تلاشند تا کیفیت و سطح زندگی خود را متفاوت با آنچه هست، نشان دهند و به دروغ روی می‌آورند؟ نکو در این رابطه عنوان کرد: «اگر چنین رویکردی را دنبال می‌کنند،متاسفانه به این حقیقت بازمی‌گردد که به دنبال عوام فریبی هستند. اینکه وزیری میلیاردر باشد از نوع مشروع آن هیچ کس مخالف نخواهند بود. اگر با یک معیار پسندیده و منطقی حاصل شده باشد،مشکلی وجود ندارد و مردم هم منطقی رفتار خواهند کرد.

اما از سوی دیگر، اگر وزیری در فاصله چند سال ثروت هنگفتی کسب کند، طبیعتا جای سوال دارد. با این اوصاف منطقی است برای مردم هم پرسش ایجاد شود که چگونه این ثروت را کسب کرده است؟» وی با اشاره به اتفاقی که در روزهای گذشته در مجلس رخ داد، مطرح کرد: « وزرای ما فقیر نیستند و افراد شناخته شده‌ای محسوب می‌شوند. من امیدوارم که اموال همه مشروع باشد اما اینکه در صحبت‌های خود آنچه با واقعیت تفاوت کامل دارد را بگویند، طبیعی است که خشم مردم شامل حالشان شود.

به عنوان مثال آقای آخوندی فرد با سابقه‌ای است و مشکلی وجود ندارد که ثروتی هم داشته باشد. مردم نمی پسندند که وزیر آنها فقیر باشد یا خود را بی چیز نشان دهد. مردم چنین اوضاعی را برای وزیر کشور خود نمی پسندند، حتی ترجیح می‌دهند که این مسئول از حداقل امکانات معقولی هم برخوردار باشد اما در مقابل رویکردی که برخی از وزرا نشان می‌دهند در شرایط کنونی مردم نمی پذیرند.»

سیاستمدارانی تابع مردم

اگر بخواهیم درمیان سیاستمداران یک نفر را به عنوان پیشکسوت چنین رویکرد و ادبیاتی انتخاب کنیم، بدون شک محمود احمدی نژاد نخستین انتخاب خواهد بود. رئیس دولت‌های نهم و دهم با فقیر نشان دادن خود و شعارهایی که درباره ساده زیستی داشت، توانست درمیان اقشارخاصی از جامعه جایگاهی پیدا کند. زمانی که یک فرمول به نتیجه می‌رسد طبیعی است که سایرین هم تلاش کنند از همان راه آن موفقیت را تکرار کنند اما این احتمال هم وجود دارد که شاید این نگاه به نگرش فردی گروهی از سیاستمداران باز گردد.

نکو در این خصوص گفت: « برخی از سیاستمداران جامعه را می‌شناسند و نسبت به تاثیر گذاری و درصد بالای صحبت‌های خود برنامه ریزی می‌کنند. به عنوان مثال سیاستمدارانی که به دنبال محبوبیت هستند در تلاشند تا جملاتی را انتخاب کنند که در سطح جامعه با مقبولیت بیشتری مواجه می‌شود.» وی تصریح کرد: « با چنین تفکری است که در دوران آقای احمدی نژاد سخنرانی‌های وی در کسوت یک رئیس جمهوری در سطحی بود که معمولا سیاستمداران ما آنگونه صحبت نمی‌کنند.» وی در ادامه افزود: « اگر بخواهیم چنین رفتاری را ریشه‌یابی کنیم می‌بینیم که این فرد برای فریب و جذب اقشار خاصی از جامعه چنین ادبیاتی را انتخاب کرد.

البته این رویکرد محدود به آقای احمدی نژاد نیست و بسیاری از سیاستمداران بر اساس پسند جامعه صحبت می‌کنند، حتی ممکن است که از کارشناسان و متخصصان این حوزه هم کمک بگیرند.» این نماینده مجلس نهم با اشاره به سابقه چنین رفتاری، بیان کرد: « این رویکرد در اوایل انقلاب هم وجود داشت و برخی از سیاستمداران با پوشش‌های متفاوت سعی می‌کردند اعتماد مردم را جلب کنند.

اما در شرایط کنونی جامعه ایران به سمت و سوی تغییر پیش می‌رود و دیگر نمی‌پسندد که یک وزیر موجودی حسابش سه یا چهار میلیون تومان باشد.» نکو در رابطه با واکنش مردم نسبت به این ماجرا اظهار کرد: « دیگر تفکر مردم تغییر کرده است برخی برای مشروعیت بخشیدن به رفتار خود و پیشرفت در عرصه سیاست از ابزارهایی استفاده می‌کنند که بتوانند مردم را به سمت خود جلب کنند، چراکه حیات سیاسی این افراد وابسته به همراهی مردم است و معمولا با شعارها سعی می‌کنند مردم را برای خود حفظ کنند.»