حالا مدتي است كه نخستين كار صبحگاهي بسياري از ما اين است كه آن موشك سفيد مستتر در دايره آبي‌رنگ روي صفحه‌هاي صيقلي تلفن‌هاي همراه‌مان را لمس كنيم و از حال و احوال خانواده و دوستان باخبر شويم و از كار و بار و اخبار جهان، مطلع.
آمار دقيقي در دست نيست اما در اين دو، سه هفته تعطيلات نوروزي كه همه رسانه‌ها تعطيل و نيمه‌تعطيل بودند، اين كانال‌هاي تلگرامي بودند كه كنار چند شبكه اجتماعي و موبايلي ديگر مثل توييتر و اينستاگرام و البته شبكه‌هاي تلويزيوني، بار سنگين اطلاع‌رساني در اين عصر پرتلاطم اطلاعات را به دوش كشيدند. اتفاقي كه به نظر مي‌رسد از جنبه‌اي «جالب» بود و از جنبه‌اي، «عجيب»؛ جالب اينكه كانال‌هاي تلگرامي و به طور كل، فضاي مجازي به خوبي از عهده اين مسووليت برآمده و به‌مراتب بهتر از سال‌هاي نه چندان دورِ قبل، نبض خبر و اطلاع‌رساني عمومي را كه معمولا در اين روزهاي سال به شماره مي‌افتاد، زنده نگه داشتند و عجيب آنكه اين روزها، شايد مهم‌ترين خبري كه به مدد اين اسباب اطلاع‌رساني كم‌خرج و پربازده مخابره شد، اخباري بود، البته ضد و نقيض درباره فيلترينگ و انسداد تلگرام.
ماجرا از آنجا آغاز شد كه چند روز پيش از آغاز تعطيلات نوروزي، يك نماينده عضو كميسيون صنايع مجلس از فيلترينگ قطعي تلگرام در ماه‌هاي نخست سال ٩٧ خبر داد. سيده حميده زرآبادي در اين رابطه گفته بود: بنابر اطلاعات موثقي كه از وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات دارم، فيلترينگ دايم تلگرام در سال آينده به تصويب شوراي عالي فضاي مجازي رسيده است. اين سخنان اما درحالي مطرح مي‌شد كه تنها يك روز پيش از آن، دبير كارگروه تعيين مصاديق محتواي مجرمانه در يك يادداشت اينترنتي كه البته در كانال اين مقام ارشد قضايي در پيام‌رسان وطني سروش منتشر شده بود، نوشت: با تمهيداتي كه به عمل آمده و درحال انجام است، ان‌شاء‌الله به زودي زود شاهد تحولي عظيم درخصوص نجات فضاي مجازي كشور از سلطه و نفوذ برخي شبكه‌هاي اجتماعي بيگانه و مهاجرت مردم از شبكه‌هاي خارجي به شبكه‌هاي داخلي خواهيم بود.
همزمان يك نماينده اصلاح‌طلب ديگر مجلس هم سخناني مشابه زرآبادي به ميان آورده و از شنيده‌هاي خود مبني بر فيلترينگ تلگرام خبر داده بود. محمدرضا نجفي ٢٦ اسفندماه سال گذشته، همزمان با اظهارنظر زرآبادي درباره فيلترينگ قطعي تلگرام در سال ٩٧ و يك روز پس از انتشار يادداشت خرم‌آبادي، در اين رابطه گفته بود: دو هفته پيش خبر فيلترينگ تلگرام را شنيدم. فيلترينگ تلگرام به تصويب شوراي عالي فضاي مجازي رسيده است. جالب آنكه زرآبادي با صراحتي بيش از نجفي، اظهارات خرم‌آبادي مبني بر وقوع «تحولي عظيم درخصوص نجات فضاي مجازي» را نوعي «زمينه‌سازي در افكارعمومي» براي انجام فيلترينگ تلگرام دانسته و درباره واكنش احتمالي دولت و وزارت ارتباطات نسبت به تصميم شوراي عالي فضاي مجازي براي فيلترينگ تلگرام گفت: انتظار اين است كه دولت يا وزارت ارتباطات اگر مخالف اين تصميم است، حداقل موضع خود را با شفافيت به مردم اطلاع دهد و با رسانه‌ها مصاحبه كنند و بگويند كه چنين اتفاقي باوجود مخالفت دولت، در شرف تحقق است. با اين حال شاهديم كه وزارت ارتباطات حتي به همين ميزان نيز شفافيت ندارد و طبيعي است كه اگر مردم فكر كنند دولت مخالف اين تصميم نبوده است.
البته سكوت دولت و وزارت ارتباطات در روزهاي بعد شكست و به‌خصوص هنگامي كه اظهارات ضد و نقيض درباره فيلترينگ تلگرام به مقام‌هاي بالاتر نيز رسيد. محمدجواد آذري‌جهرمي، وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات دولت دوازدهم كه خود ازجمله سياسيون فعال در فضاي مجازي نيز هست، پيرو اظهارات پيشين خود مبني بر مخالفت دولت با هرگونه اعمال محدوديت در فضاي مجازي، اين‌بار در كلامي صريح‌تر توييت كرد: شايعه‌هايي كه درخصوص قطع دايمي شبكه‌هاي اجتماعي مطرح مي‌شود، صحت ندارد و به نظر مي‌رسد هدف آنها ايجاد نارضايتي‌هاي اجتماعي و بدبيني عمومي است.
توييت وزير ارتباطات البته به شايعه مشخصي اشاره نمي‌كرد اما باتوجه به زمان انتشار آنكه ساعاتي پس از اظهارات رييس كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس درخصوص قطعيت فيلترينگ تلگرام تا پايان فروردين‌ماه صورت گرفته بود، به نظر مي‌رسيد، بيش از هر چيز در واكنش به اين سخنان باشد. آنجا كه علاءالدين بروجردي كه در يكي از روزهاي تعطيلات نوروز با يك راديوي محلي در بروجرد گفت‌وگو مي‌كرد، درباره فيلترينگ تلگرام اظهار داشت: تلگرام جاي خود را به يك سامانه مشابه ملي خواهد داد و فكر مي‌كنم اين اتفاق حداكثر تا پايان ماه جاري بيفتد. وي با اشاره به «از مدار خارج شدن تلگرام» گفته بود: اين تصميمي است كه در بالاترين سطح اتخاذ شده و تلگرام جاي خود را به يك سامانه مشابه ملي خواهد داد. اين موضوع به لحاظ امنيت ملي ما مهم است، باتوجه به نقش مخربي كه تلگرام در بحران‌هاي سال گذشته در كشور داشت و هم اينكه ما امروز در فضاي مجازي به اين توانمندي رسيده‌ايم كه يك سامانه ملي را تعريف كنيم؛ مانند سروش و ظرفيت‌هاي ديگر.
البته هنوز دقايقي از انتشار اظهارات بروجردي نگذشته بود كه رمضانعلي سبحاني‌فر به عنوان رييس كميته ارتباطات مجلس و نماينده قوه مقننه در كميته تعيين مصاديق محتواي مجرمانه، ضمن رد اين ادعا، اعلام كرد كه زمان فيلترينگ تلگرام مشخص نيست و نبايد اخباري به جامعه پمپاژ شود كه امنيت رواني مردم را مخدوش مي‌كند.
احمد مازني ازجمله نمايندگان اصلاح‌طلب مجلس نيز در واكنشي به‌مراتب صريح‌تر از وزير ارتباطات به اظهارات بروجردي واكنش نشان داد و در توييتي نوشت: متن منسوب به رييس كميسيون امنيت ملي درباره فيلتر تلگرام مايه وهن مجلس شوراي اسلامي است. موضوع تلگرام بيش از آنكه امنيتي باشد، فرهنگي، اجتماعي است. همزمان عليرضا رحيمي ديگر عضو اصلاح‌طلب كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس نيز به سخنان بروجردي واكنش نشان داد و در يادداشتي كه ازقضا در كانال تلگرامش منتشر كرد، نوشت: خبر فيلترشدن تلگرام تا پايان ماه جاري ازسوي مرجع مسوول بيان نشده و بيش از اينكه بار خبري داشته باشد، تاثير آشفته‌سازي رواني و ايجاد نگراني در بين مردم داشته است. اين نماينده مجلس در ادامه تاكيد كرد: فيلترينگ تلگرام با هدف تامين فضاي بيشتر و ايجاد انحصار براي شبكه‌هاي اجتماعي ايراني با ابزار اخراج و فيلترينگ ساير شبكه‌ها ازجمله تلگرام خارج از قواعد رقابت سالم بوده و صرفا به بي‌اعتمادي بخش قابل‌توجهي از مردم منجر مي‌شود.
نكاتي كه پيش از آن، از سوي حميده زرآبادي، نماينده‌اي كه نخستين‌بار از احتمال فيلترينگ تلگرام در سال جديد خبر داد نيز مورد تاكيد قرار گرفته بود. آنجا كه اين نماينده مجلس با اشاره به تجربيات گذشته در برخورد با برخي ديگر از پديده‌هاي نو و تكنولوژي‌هاي جديد همچون ويدئو و ماهواره، برخورد قهري و اعمال محدوديت براي كاربران را ناموفق دانسته و گفته بود اكنون پس از يكي، دو دهه از برخورد قضايي با كاربران ويدئو و ماهواره، ازطرفي شاهد استفاده گسترده از اين تكنولوژي‌ها در سطح جامعه هستيم و از ديگرسو، در بسياري موارد، علت وقوع آسيب‌هاي اجتماعي را همين ناتواني در كنترل درست و استفاده اصولي از اين پديده‌ها عنوان مي‌كنيم.
حال آنكه احمد مازني نيز علاوه بر توييت نخست خود در انتقاد به اظهارات بروجردي، در توييتي ديگر به ابعاد فرهنگي- اجتماعي اين برخورد قهري پرداخت و نوشت: اگر ظرفيت فني و محتوايي داشته باشيم، فيلتر تلگرام راه‌حل نيست. بستن راه‌هاي ارتباط اجتماعي مايه وهن جمهوري اسلامي و براي ملت ايران تحقيرآميز است. بروجردي اما همچنان بر مواضع خود پافشاري كرد و چند روز پس از اظهارات اوليه خود درباره تصميم قطعي بر فيلترينگ تلگرام تا پايان فروردين‌ماه از جانب مقام‌هاي ارشد نظام، به ارايه استدلال خود در موافقت با اين تصميم پرداخت و در مقابل نظر مخالفان كه هم‌داستان با زرآبادي فيلترينگ تلگرام را ناممكن و بلااثر مي‌دانند، تاكيد كرد كه به لحاظ امنيت ملي اين تصميم منافع‌مان را تامين مي‌كند. بروجردي گفت: وقتي كشور انگليس به عنوان كشور شاخص غربي در سطح نخست‌وزيري اعلام مي‌كند تلگرام بستر توليد تروريست است و كشورهايي چون چين و پاكستان تلگرام را فيلتر مي‌كنند، نشان‌دهنده اين واقعيت مهم است كه تلگرام عملا با طراحي‌هاي صورت گرفته و پيچيدگي‌هاي پشت پرده عملا تهديد امنيتي و اختصاصي به جمهوري اسلامي است. اين نماينده اصولگراي مجلس همچنين در بخش ديگري از استدلال خود در موافقت با فيلترينگ تلگرام، با اشاره به اينكه موسس تلگرام روسي‌الاصل و يهودي‌زاده است، گفت: اين شخص كه به دليل امنيتي از روسيه خارج شد و تابعيت ديگري گرفته، صحنه‌گردان اين ماجرا‌ست و نتانياهو، نخست‌وزير رژيم صهيونيستي اعتقاد دارد پاول دوروف، موسس تلگرام از برادر به او نزديك‌تر است و مي‌گويد او در همه مسائل مختلف با امنيت اسراييل از اينترنت، فضاي مجازي تا كمك به ارتش قهرمان و پليس شهري يك الگو در ميان يهوديان ساكن در اسراييل است.
در اين اوضاع، شايد تنها گزاره‌اي كه مي‌توان با قطعيت بر آن تكيه كرد، اين است كه تلگرام هنوز فيلتر نشده، اما همانطور كه فيروزآبادي، دبير شوراي عالي فضاي مجازي پس از اتمام جلسه غيرعلني پايان سال گذشته مجلس به خبرنگاران گفت، «هرچند بطور خاص در زمينه فيلتر تلگرام تصميمي گرفته نشده، اما باتوجه به وجود كانال‌هايي كه دعوت به خرابكاري، تجمع و اغتشاش مي‌كنند، هر لحظه ممكن است اين اقدام انجام شود.» در اين ميان اما رحمت‌الله حافظي، عضو اصولگراي شوراي شهر چهارم در مخالفت با فيلترينگ تلگرام، با انتشار تصويري در توييتر به تعدد فيلترشكن‌ها اشاره كرده و كاربري ناشناس در همين پهنه وسيع فضاي مجازي با كنايه به ديالوگ ماندگار فيلم «مارمولك» كمال تبريزي، توييت كرد: به تعداد كاربران فضاي مجازي، راه هست براي اتصال به اينترنت!
- 12
- 4
