رفراندوم؛ اصلي از قانون اساسي که مسئولان و فعالان سياسي کشور بارها بر لزوم اجراي آن تاکيد کرده‌اند اما تا به امروز نه تمهيداتي براي اجراي آن انديشيده شده و نه اراده‌اي براي اين کار وجود دارد. در برهه‌هاي حساس کشور و تصميم‌گيري‌هاي حياتي و عدم اجماع نهاد‌ها بر سر موضوعات تنها راه منطقي و قانوني استفاده از راي و نظر مردم است با اين حال بجز زمان‌هاي نزديک به انتخابات و در قالب شعار تا به حال به طور جدي به اين موضوع پرداخته نشده و به نظر نمي‌رسد که تغيير به خصوصي هم در راه باشد.
حسن روحاني در سخنان اخير خود به طور صريح به حساسيت‌ها روي موضوع رفراندوم اشاره کرد و گفت ما در آستانه سي و هفتمين انتخابات ملي هستيم. رئيس‌جمهور اظهارکرد: «از آن انتخابات اولي که در فروردين سال ۵۸ با همه‌پرسي و رفراندوم شروع شد که البته بعضي‌ها از کلمه رفراندوم خوششان نمي‌آيد، اما پايه انتخابات ما از رفراندوم بود و از همه‌پرسي شروع شده است. او همچنين تأکيد کرد که پايه اصلي نظام جمهوري اسلامي رفراندوم است و آن همه‌پرسي اول بود که تعيين کرد نظام ما جمهوري اسلامي است. به‌رغم اين تأکيد رئيس‌جمهور کارشناسان معتقدند موانعي جدي بر سر راه برگزاري رفراندوم در کشور وجود دارد.
قانون اساسي عصاره اقبال مردم است
در همين باره يکي از نمايندگان مجلس معتقد است که قانون اساسي عصاره اقبال و توجه مردم است. قاسم ميرزايي نيکو به «آرمان ملي» مي‌گويد: «هر ميزاني که مردم به قانون اساسي توجه داشته باشند و اطاعت کنند اجرائيات آن بالاتر مي‌رود و مواد آن در مسائل مختلف کارايي بيشتري خواهد داشت. امام خميني در زمان‌هاي قبل از انقلاب در يکي از سخنراني‌هاي خود خطاب به پهلوي گفته بود شما خيلي خوب هستيد، قوانين خوبي هم داريد اما مردم شمارا نمي‌خواهند. درحال حاضر ما تلاش داريم که مردم مارا بخواهند، براي رسيدن به اقبال مردم هم بايد همواره در همه امور نظر آنهارا بپرسيم و جويا شويم.
درواقع تنها در صورتي مي‌توانيم خواهان اقبال مردم باشيم که با نظرخواهي از آنها در همه امور پيش برويم». او با تاکيد بر اينکه اگر مردم تصميم گيرنده باشند ابعاد و پيامدهاي تصميمات را هم مي‌پذيرند مي‌افزايد: اگر قرار است طبق نظر رهبري، اقتصاد مقاومتي در کشور حاکم باشد مردم بايد آن را بپذيرند. اگر مردم بپذيرند که زندگي آنها با اقتصاد مقاومتي پيش برود براي اجرايي شدن آن از خود گذشتگي هم مي‌کنند و مانند زمان جنگ از فرزندان و نان سفره خود هم مي‌گذرند. به نظر من اشتباه ما اين است که از اين اصل مهم قانون اساسي يعني رفراندوم استفاده نمي‌کنيم و توجهي هم به آن نداريم.
نماينده اصلاح‌طلب مجلس دهم با اشاره به سخنان اخير روحاني درمورد رفراندوم و تاکيد او بر اجراي اين قانون اضافه کرد: حرف‌هايي که روحاني اخيرا در مورد رفراندوم مطرح کرد بيشتر قالب شعاري دارد چراکه اگر رئيس‌جمهور قصد داشت اقدامي در جهت اجرايي شدن رفراندوم انجام دهد تا به امروز بايد انجام مي‌داد يا حداقل قبل يا بعد از صحبت در خصوص رفراندوم، سازوکارهاي لازم براي اجراي اين قانون مهم را فراهم مي‌کرد. روحاني در مورد رفراندوم شعار مي‌دهد و قدمي براي آن برنمي‌دارد، اجرايي شدن رفراندوم نياز به لابي‌ها و شرايطي دارد که به عهده روحاني است. چرا روحاني در مورد رفراندوم با سران مشورت نمي‌کند يا طرح لازم را فراهم نمي‌کند؟ اينکه افرادي را براي اعتراض بشورانيم تا رفراندوم انجام شود غلط است اما راهکار روحاني هم کارآمد نيست چراکه قالبي شعاري دارد و در عمل هيچ اقدامي انجام نداده است.
ميرزايي نيکو با بيان اينکه همه مسئولان بايد رفراندوم و اجراي آن را ضروري ببينند تصريح مي‌کند: از بسترهايي که لازم است فراهم شود تا به اجراي رفراندوم نزديک ترشويم اين است که همه سران کشور و مسئولان عالي رتبه نظام، اين اصل قانون اساسي را بپذيرند و متوجه ضرورت آن هم بشوند. ميرزايي نيکو با تاکيد بر ضرورت مشخص شدن نقش و جايگاه مردم در تصميم‌گيري‌ها ادامه داد: بايد مشخص کنيم راي مردم کجاي تصميم‌گيري‌ها قرار دارد. با رفراندوم بايد مشخص کنيم تصميمات مردم در کدام رکن قرار دارد و چه ميزان تعيين کننده است. در نهايت انتخابات يکي از زنجيره‌هايي است که منفرد عمل مي‌کند و اگر پيوسته نباشد هيچ فايده‌اي ندارد.
رفراندوم براي کمک به حل تعارضات
غلامرضا ظريفيان فعال سياسي اصلاح‌طلب هم نگاهي مشابه ميرزايي نيکو به رفراندوم دارد. او در گفت وگو با«آرمان ملي» در اين باره مي‌گويد: نگاه به رفراندوم در کشور واقع‌گرايانه نيست و تابوها مانع از اجرايي شدن اين قانون مي‌شوند. قانون اساسي تمام بسترهاي رفراندوم را مشخص کرده و مراحلي براي آن در نظر گرفته است. بايد تابوي رفراندوم در جامعه ما شکسته شود و در ارتباط با بحث‌هاي مهم کشور مسير به سمت استفاده از رفراندوم و آراي عمومي برود. ظريفيان معتقد است: يکي از مترقي‌ترين قواعد و قوانين قانون اساسي رفراندوم است که کمک به حل تعارضات جدي کشور و استفاده از نظر مردم در مسائل حياتي کشور، مي‌کند.
درواقع بنيادهاي اعتقادي ما پذيرفته که مشروعيت بخشي به تصميمات و شرايطي که براي جامعه گرفته مي‌شود، توسط افراد آن جامعه صورت مي‌گيرد. اين فعال سياسي اصلاح‌طلب با تاکيد بر اينکه بسياري از مشکلات لاينحل مي‌تواند با راي مردم حل شود، گفت: در مکانيزم‌هاي انتخابات طبيعتا حضور مردم در اين نقش اجرا مي‌شود اما در مسائل خاص و مهمي که نوعي تعارض و ابهام در آنها وجود دارد بايد با طي مراحل حقوقي از رفراندوم استفاده کنيم و تابوي رفراندوم شکسته شود.
او اضافه کرد: در همه کشورها از اين روش استفاده مي‌شود و در مسائل خاص مي‌توان به آن اهتمام ورزيد. قوانين در سر جاي خود حضور دارند و مهم است که اجماعي صورت بگيرد تا مسائل بتوانند با رجوع عمومي به جامعه حل شوند. نگراني‌هايي در فضاي خصوصي در مورد رفراندوم وجود دارد که بايد حل شود. در کشور ما باب شده که مسائل مهم لاينحل مي‌مانند و اين مسير بايد اصلاح شود يکي از مکانيزهاي اصلاح آن هم رفراندوم است. درواقع يکي از راه‌هاي اساسي براي خروج از بن بست‌هاي حساس کشور رفراندوم است.
کمک به جمع‌بندي نهايي
بديهي است با اين تفاسير جرياني که با اجراي رفراندوم مخالف است با اقبال کمتري مواجه باشد چراکه آيت‌ا... محسن غرويان فعال سياسي هم معتقد است رفراندوم بايد توسط سران سياسي کشور مورد توجه قرار بگيرد. آيت‌ا... محسن غرويان در گفت‌وگو با «آرمان ملي» در خصوص لزوم اجراي رفراندوم گفت: مسأله رفراندوم در قانون اساسي مورد ملاحظه قرار گرفته و در مسائل کلان ملي در مواقعي که مسئولان و سران قوا نمي‌توانند به جمع‌بندي برسند، قانون اساسي پيش‌بيني کرده که اين مسائل به راي مردم گذاشته شود تا مردم نظر خود را اعلام کنند. در قانوني بودن رفراندوم جاي هيچ بحث و شبهه‌اي نيست. مسأله‌اي که مانع از اجراي رفراندوم تا به امروز شده، اختلاف‌هاي موجود بر سر مصداق‌هاي کاربردي رفراندوم است. اما نمي‌توان اصل رفراندوم را به بهانه اختلاف نظرها انکار کنيم.
بايد مسئولاني که مديريت کلان کشور را به عهده دارند به جمع‌بندي برسند و هرچه سريع‌تر شرايط را براي اجراي رفراندوم مهيا کنند. غرويان معتقد است: نکته مهم اين است که در کشور يک نوع تفکر وجود دارد که ارزش و اعتباري براي رفراندوم قائل نيستند و به پشتوانه قانوني آن هم توجهي ندارند. از ديدگاه اين جريان رفراندوم، راي مردم و راي اکثريت ملاک شرعي ندارد و خلاف شرع است و به رفراندوم قائل نيستند، در مقابل اين جريان تفکري وجود دارد که مطرح مي‌کند اصل رفراندوم و راي ملت به خودي خود مشروعيت ساز است و حکميت شرعي و قانوني دارد در حال حاضر اين دو جريان در خصوص رفراندوم در مقابل هم قرار گرفته‌اند.
نسترن فراهاني
- 18
- 6
