به گزارش ایلنا، یک ماه از توقف مذاکرات هسته‌ای میان ایران و مجموعه کشور‌های گروه ۱+۵ برای احیای توافق هسته‌ای می‌گذرد. بازگشت مذاکره‌کنندگان ارشد به کشورهایشان همزمان با امیدواری قابل توجهی از نزدیک بودن امضای توافق احیای برجام و سفر احتمالی وزرای خارجی کشور‌های عضو توافق به وین برای امضای برجام انجام شد.
پس از گذشت این مدت زمان و عدم از سرگیری مذاکرات در سایه اظهارنظر‌های تند ایرانی و آمریکایی و صحبت از فرصت توافق یا عدم امضای آن، اکنون شاهد تعلیق مذاکرات و دشواری‌های موجود برای رسیدن به توافق، حداقل در مدت زمان کوتاه هستیم.
تعلیق مذاکرات با آغاز جنگ اوکراین و روسیه همراه بود که به تیتر اصلی سیاست بین‌الملل تبدیل شد. این موضوع بر مذاکرات هسته‌ای، چه از نظر به حاشیه راندن آن پس از آنکه حدود یک سال برجسته‌ترین عنوان بین‌المللی بود و چه از نظر تاثیر منفی آن بر تلاش‌ها برای دستیابی به توافق، تاثیر داشت.
روسیه از یک تسهیل‌کننده و میانجی میان آمریکا و ایران به یک طرف مانع‌تراش تبدیل شد و به گفته برخی ناظران، مسکو متقاعد شده است که توافق در شرایط تشدید بحران با غرب دیگر به نفع این کشور هم نیست.
مذاکرات وین اگرچه متوقف شده است، اما تحرکات خارج از وین با هدف تلاش برای دستیابی به توافق احیای برجام، متوقف نشده است. این تلاش‌ها شامل چهار مسیر و میانجی‌گری‌های درهم تنیده در یک زمان مشابه به رغم مستقل بودن هریک از آنها است.
در میان این تلاش‌ها و میانجی‌گری‌ها، سه مورد از آنها در قالب خطوط مذاکره غیرمستقیم میان تهران و واشنگتن ظاهر شده است. خط نخست از مسیر مذاکره‌کننده ارشد سیاست خارجی اتحادیه اروپا انجام می‌شود که مسئولیت هماهنگی در توافق هسته‌ای و مذاکرات در جریان برای احیای آن را برعهده دارد.
خط دوم از مسیر پادشاهی عمان انجام می‌شود که میانجی سنتی میان ایران و آمریکا محسوب می‌شود و بر مساله دستیابی به توافق تبادل زندانیان و آزادی اموال بلوکه شده ایرانی متمرکز است.
خط سوم نیز از مسیر یک کشور منطقه‌ای دیگر که قطر است، انجام می‌شود و هدف آن گردهم آوردن واشنگتن و تهران بر سر میز مذاکره مستقیم برای حل مسائل باقی مانده و دستیابی به توافق است.
خط چهارم، راهبرد موجود میان تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای حل مسائل اختلافی است که دستیابی به توافق وین را تسهیل می‌کند.
خط نخست واسطه‌گری؛ مورا احیای برجام را تسهیل می‌کند؟
پس از توقف مذاکرات هسته‌ای در وین در ماه گذشته، این مذاکرات به شکل دیگری ادامه پیدا کرد، اما به ایران و آمریکا محدود شد؛ چراکه تهران و واشنگتن دو طرف اصلی در توافق هسته‌ای محسوب می‌شوند. بر اساس اظهارات ایرانی و اروپایی، مساله‌ای برای مذاکره میان تهران و طرف‌های اروپایی در توافق هسته‌ای وجود ندارد و مسائل باقی مانده، موضوعات دوجانبه میان ایران و آمریکا است.
مذاکره‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا ریاست این خط مذاکرات غیرمستقیم را برعهده دارد که همچنان به گفته وزارت خارجه ایران فعال است. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران دوشنبه گذشته در جریان کنفرانس خبری هفتگی خود تاکید کرد که انریکه مورا، همچنان در حال انتقال پیام میان تهران و واشنگتن است.
وی اشاره کرد که این پیام‌ها به دور از هرگونه راه‌حلی در زمینه مسائل باقی‌مانده در جریان است. خطیب‌زاده گفت که این پیام‌ها در خصوص مسأله حذف نام سپاه پاسداران از لیست سیاه در جریان است.
علاوه بر آن، منابع آگاه نزدیک به مذاکرات ایران و آمریکا به العربی‌الجدید اعلام کردند که مساله حذف نام سپاه از لیست سیاه آمریکا، تنها موضوع باقی‌مانده اختلافی است که تا این لحظه مانع از احیای برجام شده است.
این منابع که خواستند نامشان فاش نشود، همچنین عنوان کردند که دولت آمریکا چندی پیش آمادگی خود را برای حذف نام سپاه از لیست سیاه و باقی ماندن نام سپاه قدس در این لیست و ادامه تحریم‌ها علیه شرکت‌ها و موسسات زیرمجموعه سپاه اعلام کرده بود. آنها همچنین اعلام کردند که طرف ایرانی با این پیشنهاد مخالفت کرده و بر مساله حذف کامل نام سپاه و همه زیرمجموعه‌های آن از این لیست و تحریم‌ها تاکید کرده است.
این منابع آگاه همچنین اعلام کردند که مذاکرات در خصوص این موضوع به بن‌بست رسیده است و دولت آمریکا دیگر تمایلی برای حذف نام سپاه از لیست سیاه ندارد.
جدل بر سر باقی ماندن و یا حذف سپاه ایران از لیست سیاه آمریکا در حالی همچنان ادامه دارد که محمدجواد ظریف، وزیر خارجه سابق ایران در پیام مکتوبی در سال ۲۰۲۱ به مجلس ایران و در پایان ۶ دور مذاکراتی که دولت سابق حسن روحانی انجام داده بود، نوشت که طرف آمریکایی با حذف نام سپاه از لیست سیاه موافقت کرده است. این به آن معنا است که دولت آمریکا از موضع خود در مذاکرات با دولت جدید ایران عقب‌نشینی کرده است.
منابع آگاه همچنین اعلام کردند که این تنها موضوعی نیست که مورا در حال کار روی آن است و «اتحادیه اروپا در سوق دادن طرفین به سمت تفاهمات فاش نشده در سایه دشواری دستیابی به توافق موفق بوده است»، به گفته این منابع آگاه، دولت آمریکا چراغ سبز بازگشت ایران به بازار انرژی به شیوه غیررسمی را نشان داده است و ایران در حال حاظر در حال فروش روزانه بیش از ۲ میلیون بشکه نفت است.
این منابع آگاه همچنین افزودند که ایران در مقابل از اتخاذ گام‌های فزاینده هسته‌ای خودداری کرده و بازرسی آژانس انرژی اتمی را تسهیل و به صورت محدود آن را افزایش داده است و همچنین اقدامات خاص هسته‌ای را کاهش داده است.
منابع نزدیک به مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا ماهیت این اقدامات را فاش نکردند، اما به نظر می‌رسد این اقدامات با اورانیوم غنی‌سازی شده با درصد بالا در ارتباط است که آمریکا و کشور‌های اروپایی با حساسیت نسبت به آن سخن می‌گویند.
این منابع همچنین گفتند که هرآنچه که اکنون میان ایران و آمریکا حاصل می‌شود، شبیه به توافق موقتی غیراعلامی با هدف مدیریت مرحله کنونی است. علاوه بر آن، همزمان گفته شده که این تفاهمات به جدول زمانی خاصی ارتباطی ندارد و انگیزه آن منافع موقتی است، بنابراین ممکن است هر لحظه از بین برود.
ادامه میانجی‌گری واسط قدیمی
پادشاهی عمان، یک واسطه سنتی و قدیمی میان تهران و آمریکا طی چهار دهه گذشته محسوب می‌شود. اکبر هاشمی رفسنجانی، چهارمین رئیس‌جمهور فقید ایران و رئیس سابق مجلس تشخیص مصلحت نظام در خاطرات خود پیرامون این میانجی‌گری می‌نویسد که عمان در سال‌های نخستین پس از انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹ پیشنهاد میانجی‌گری میان ایران و آمریکا را مطرح کرده بود و این وساطت طی دو دهه گذشته به شکل بارزی در مساله هسته‌ای خود را نشان داد.
این امر، مسقط را بر آن داشت تا اقدام به آوردن ایران و آمریکا پای مذاکره مستقیم برای نخستین بار در سال ۲۰۱۲ کند که همین مذاکرات و واسطه‌گری به امضای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ در وین منجر شد.
خط واسطه‌گری عمانی، اکنون بر دستیابی به توافق تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا و آزادسازی اموال بلوکه شده ایرانی در خارج از این کشور در راستای توافق وین کار می‌کند.
علاوه بر آن، به گفته منابع آگاه، مسقط همچنین تلاش می‌کند تا نظرات ایران و آمریکا را برای حل مسائل باقی مانده در مذاکرات وین و دستیابی به توافق نزدیک کند، با این حال تلاش‌های عمان بر توافق تبادل زندانیان متمرکز شده است.
این منابع همچنین اعلام کردند که یک توافق شبه آماده‌ای میان ایران و آمریکا مبنی بر آزادی سه زندانی دوتابعیتی در ایران و زندانیان ایرانی در آمریکا و همچنین آزادسازی ۷ میلیارد دلار از اموال بلوکه شده ایران در خارج از این کشور وجود دارد.
به گفته این منابع آگاه، قرار بود بدر بن حمد البوسعیدی وزیر خارجه عمان و یکی از مقام‌های ارشد امنیتی این کشور هفته گذشته به ایران سفر کنند، اما این سفر به دلیل «تحولات اضطراری» برای مدت نامعلومی به تعویق افتاد.
این منابع همچنین عنوان کردند که واشنگتن «به نظر می‌رسد تمایلی به اجرای این توافق در این زمان ندارد» و «اجرای آن به تعویق خواهد افتاد.» این منابع آگاه توضیح دادند که پرونده توافق تبادل زندانیان و آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایرانی جدای از مذاکرات وین برای احیای برجام است، اما اجرای آن تفاهمات غیراعلامی که از مسیر میانجی اروپایی انجام شده است را تقویت می‌بخشد.
این منابع آگاه همچنین فاش کردند که آتش‌بس یمن در نتیجه توافقات منطقه‌ای و بین‌المللی بوده است و عمان در راستای اجرای آتش‌بس در یمن تماس‌هایی با ایران داشته است و این آتش‌بس درخواست آمریکا با هدف کاهش تنش‌ها در منطقه بوده است.
قطر، میانجی دیگر منطقه‌ای
در همین راستا، یک میانجی دیگر منطقه‌ای یعنی قطر در حال واسطه‌گری میان ایران و آمریکا است که نقش مکمل میانجی‌گری ماموریت مورا را ایفا می‌کند. آنطور که منابع آگاه اعلام کردند این میانجی‌گری بر حضور ایران و آمریکا بر سر میز مذاکرات مستقیم برای حل مسائل باقی مانده در مذاکرات وین متمرکز شده است.
منابع آگاه فاش کردند که قطر تلاش می‌کند تا ایران را برای نشست پای میز مذاکره مستقیم با آمریکا متقاعد کند. منابع آگاه به العربی‌الجدید اعلام کردند که تهران تا امروز این پیشنهادات را رد کرده است و آن را با آزادسازی منابع بلوکه شده ایران در خارج از این کشور مرتبط کرده است.
در همین راستا، یک هیئت عالی رتبه قطری روز چهارشنبه گذشته به تهران سفر کردند و به گفته منابع آگاه، این هیئت با طرف ایرانی درباره مذاکرات وین و امکان مذاکرات مستقیم میان ایران و آمریکا و آزادسازی اموال ایرانی و میزان آن گفتگو کرده‌اند.
به گفته منابع آگاه، مخالفت ایران در خصوص مذاکره مستقیم با آمریکا به شدت سابق نیست، اما هنوز موافقت خود را با این نوع از مذاکرات اعلام نکرده است. منابع آگاه فاش کردند که در صورت آغاز مذاکرات مستقیم، این مذاکرات به صورت مخفیانه در یکی از پایتخت‌های منطقه برگزار خواهد شد.
آژانس و نقش واسطه‌گری چهارم
به موازات کار در سه خط واسطه‌گری، مذاکرات میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای حل مسائل باقی مانده از جمله سه سایت مورد ادعا در خصوص انجام فعالیت‌های غیر اعلامی، ادامه دارد.
منابع نزدیک به مذاکرات هسته‌ای در وین به العربی‌الجدید اعلام کردند که مذاکرات میان طرفین برای حل مسائل اختلافی تا به این لحظه به خوبی در جریان است.
- 18
- 3
