بادها خبر از تغییر فصل می دهند

محمد بن سلمان، ولیعهد جوان عربستان سعودی که آرزوی تکیه بر تخت پادشاهی در آینده نزدیک دارد و حدود دو سال ونیم پیش در قامت وزیر دفاع، رهبری ائتلاف متجاوز عربی علیه یمن را برعهده گرفت و از این طریق در سطح جهان به چهره شناخته شده، کم تجربه اما با نفوذ خاندان آل سعود معروف شد، در گفت‌و‌گوهای محرمانه با دو مقام سابق امریکایی اعلام کرده است می‌خواهد به جنگ یمن پایان دهد و با نزدیکی روابط امریکا و ایران هم به شرط آنکه از قبل با ریاض هماهنگ شده باشد، مشکلی ندارد.

این گفت‌و‌گوهای محرمانه که حاکی از چرخش ۱۸۰ درجه‌ای در مواضع ولیعهد عربستان سعودی در ارتباط با این دو کشور است از سوی سایت خبری میدل ایست آی انگلیس و با استناد به مکاتبات ایمیلی سفیر امارات در واشنگتن با سفیر سابق امریکا در سرزمین‌های اشغالی فاش شده است.

به گزارش سایت شبکه خبری الجزیره، این افشاگری مربوط به بحث‌هایی است که حدود یک ماه قبل از تیرگی روابط عربستان و دوستانش با قطر بین محمد بن سلمان و مارتین ایندیک، سفیر سابق امریکا در سرزمین‌های اشغالی و استیون هادلی، مشاور امنیت ملی امریکا در دوران جورج دبلیو بوش بر سر مسائل خاورمیانه در گرفت و جزئیات این دیدار و بحث‌های محرمانه نیز در جریان مکاتبات ایمیلی ایندیک با یوسف العتیبه، سفیر امارات در واشنگتن به بیرون درز کرده است. یک گروه افشاگر به نام «فراخوان گلوبال لیکز» پس از دست یافتن به مکاتبات ایمیلی ایندیک و العتیبه، این اطلاعات محرمانه را در اختیار سایت میدل ایست آی گذاشته است.

بهبود اقتصاد عربستان، در گرو حل چالش با ایران و یمن

قاسم محبعلی(کارشناس خاورمیانه)، پیچیده‌ترین مناسبات کنونی عربستان سعودی، مناسبات خاص با یمن و ایران است، هر چند که اخیراً نیز تجربه قطر بر مشکلات سیاست خارجی ریاض افزوده شده است. بر این اساس «محمد بن سلمان» ولیعهد جدید عربستان و تیم جدید مقامات سعودی به این فکر افتاده‌اند تا با کاستن از بار مشکلات فراوان سیاست خارجی، گام‌های اساسی و مهمی را در جهت ارتقای توسعه اقتصادی و سیاسی بردارند تا از این طریق به بهبود کیفیت زندگی در عربستان و ارتقای موقعیت بین‌المللی عربستان نائل شوند.

در همین راستا نیز به نظر می‌رسد کاستن یا پایان دادن به جنگ فرسایشی یمن از جمله مهم‌ترین اولویت‌های مقامات سعودی باشد. هر چند باید خاطرنشان سازیم در کنار چنین احتمالاتی، تاکنون هیچ منبع رسمی از مقامات سعودی اعلام نکرده، قصد پایان دادن به جنگ با یمن را دارند.

اما با توجه به طولانی شدن جنگ یمن و تحمیل شرایط اقتصادی و بهداشتی خطرناک بر مردم یمن که اعتراض جهانی را برانگیخته‌است، به نظر می‌رسد ادامه جنگ برای ریاض بسیار پرهزینه‌تر از سابق باشد و طبیعتاً رهبران سعودی نیز کاملاً درک کرده‌اند که این عوامل جدا از ایجاد هزینه‌های متعدد برای دولت، چهره مخدوش عربستان را چه در سطح جهان عرب و چه در سطح کشورهای اسلامی و همچنین نظام بین‌الملل بیش از پیش تخریب خواهد کرد. لذا طبیعی است، مقامات ریاض به فکر پایان دادن به جنگ با یمن بیفتند.

نکته دیگر اینکه به نظر می‌رسد ولیعهد جدید عربستان به همراه تیم جدید که طی ماه‌های اخیر در پی تغییر و تحولات درون سازمانی در عربستان روی کار آمدند چشم اندازهای بلندمدتی برای ریاض از جمله طرح «۲۰۳۰» در نظر دارند تا از این طریق گام‌های اساسی را در جهت توسعه اقتصادی در سطحی همسطح کشورهای اروپایی بردارند.

بنابراین به نظر می‌رسد رهبری جدید عربستان به دنبال چشم اندازهای بلندمدتی است تا درسایه این امر ضمن بلند پروازی در جوانب مختلف از جمله جنبه‌های اقتصادی و توسعه‌ای مشکلات منطقه‌ای خود را حل و فصل کرده و به مسائل بزرگتر و باارزش‌تری در جهت تحقق رؤیاهای بلندپروازانه خود بیندیشند. در همین راستا نیز نظریه‌ای مطرح شده که بر اساس آن بن سلمان تلاش دارد تا با تعدیل وضعیت سیاست خارجی و حل مشکلات خارجی از جمله جنگ یمن با خیالی آسوده به پاکسازی‌های داخلی و حذف مخالفان خود بپردازد.

نکته مهم آن است که با توجه به آنکه چنین نظریه‌ای به طور رسمی از سوی مقامات سعودی یا منبعی موثق اعلام نشده تا در زمره آزمایش و خطا قرار گیرد در زمره نگاه تئوری‌های توطئه قرار می‌گیرد که با توجه به چنین وضعیتی نیز نمی‌توان به اظهارنظری مشخص درباره چنین اقدامی پرداخت.

این در حالی است که ولیعهد کنونی عربستان با نقشی اساسی در مسائل سیاست داخلی و خارجی کنونی ریاض، طبیعتاً دیر یا زود پادشاه آینده خواهد بود و به همین دلیل با تفکراتی مدرن‌تر از پدرش تلاش دارد مسائل پیش روی خود را در جهت رسیدن به شرایطی بهتر مدیریت کرده و تصمیم‌های کلان و اساسی از جمله کاهش یا حذف درگیری و تنش در منطقه بگیرد.

از دیگر مناسبات پیچیده‌ای که ریاض در حال حاضر با آن روبه‌رو است جمهوری اسلامی ایران است. هفته‌های اخیر خبرهایی مبنی بر تصمیم جدید مقامات سعودی در جهت بهبود روابط با تهران منتشر شد که این امر نیز در زمره تفکرات تیم مدیریتی جدید سعودی‌ها در راستای حذف یا کاهش تنش با کشورهای دیگر ارزیابی می‌شود.اما به نظر می‌رسد حل این مناسبات پیچیده تنها منوط به حل مشکلات دو کشور نخواهد بود.

چرا که بخشی از این روابط باز می‌گردد به نوع مناسبات و روابط ایران با امریکا که با توجه به ایجاد مناسبات جدید تهران- واشنگتن و تحولات جدید میان دو کشور و روشن شدن وضعیت آینده تحریم‌ها، می‌توان چشم‌انداز روشنی را در جهت بهبودی مناسبات آتی تهران- ریاض به تصویر کشید.

پایان حمایت عربستان از  «هادی»

بنا بر تحلیل شبکه خبری الجزیره، افشاگری درباره تمایل محمد بن سلمان به خاتمه دادن به جنگی که خودش آغازگر آن بوده، گذشته از آنکه افکار واقعی وارث ۳۱ ساله تاج و تخت عربستان سعودی را هویدا می‌کند، نشانگر این مسأله است که او درباره عملیات نظامی «طوفان قاطع» (تجاوز ائتلاف سعودی به یمن) و حمایت ریاض از عبدربه منصور هادی، رئیس جمهوری مستعفی یمن دچار تردید شده است و اگر چنین باشد، جایگاه منصور هادی بشدت تضعیف خواهد شد.

عربستان و ۹ کشور عربی حدود دو سال و نیم قبل به بهانه حمایت از منصور هادی در مقابل نیروهای مردمی انصارالله یمن به این کشور فقیر حمله کردند اما در روزها و ماه‌های اخیر گزارش‌های پراکنده‌ای از وجود اختلاف بین منصور هادی و عربستان و امارات منتشر می‌شود.

در مکاتبات ایمیلی فاش شده از سفیر سابق امریکا در سرزمین‌های اشغالی و سفیر امارات در واشنگتن همچنین ایندیک به العتیبه گفته است: محمد بن سلمان کاملاً واضح به من و هدلی گفت، با نزدیکی روابط امریکا و ایران مشکلی ندارد به شرطی که از قبل با ریاض هماهنگ شده  و اهداف نیز روشن باشد.

این افشاگری یک روز پس از آن اتفاق افتاد که قاسم العراجی، وزیر کشور عراق اعلام کرد، هم پادشاه عربستان و هم محمد بن سلمان از بغداد خواسته‌اند، نقش میانجی را برای بهبود روابط ریاض - تهران بازی کند.  هرچند، وزیر خارجه عراق به فاصله اندکی این خبر را تصحیح و اعلام کرد از درخواست میانجیگری ریاض سخنی نگفته اما شواهد حاکی از وجود چنین تمایلی نزد سعودی‌هاست.

سعد جواد، استاد علوم سیاسی در مدرسه اقتصاد لندن، تحرکات دیپلماتیک سعودی - عراقی را «عجیب» توصیف کرده و معتقد است، اگر عربستان به این خاطر که قطر روابط دوستانه با ایران دارد، الان با دوحه دچار تنش شده چگونه سعودی‌ها می‌توانند از عراقی‌ها بخواهند نقش میانجی را بین ریاض و تهران ایفا کند.

سعودی‌ها خیلی خوب می‌دانند که عراق کمی به سمت ایران گرایش دارد و تحت نفوذ ایران است. عربستان می‌توانست از یک میانجی بی‌طرف‌تر مانند کویت یا عمان که هر دو هم با ایران روابط دارند، بخواهد این نقش را ایفا کند.

ایندیک و العتیبه در مکاتبات ایمیلی خود درباره تفاوت‌هایی که ولیعهد جوان عربستان با پادشاه سالخورده این کشور دارد نیز گفت‌و‌گو کرده‌اند و العتیبه، محمد بن سلمان را «رهبر واقعی» عربستان توصیف کرده است. بنا بر تحلیل الجزیره، این توصیف نشان می‌دهد که سفیر امارات در امریکا و پادشاه امارات آینده عربستان را چگونه ترسیم می‌کنند، آینده‌ای که محمد بن سلمان بر تاج و تخت پدر تکیه زده است.

 اقتصاد؛ راز محبوبیت داخلی

علاوه بر امارات که محمد بن سلمان را در رأس خاندان آل سعود در آینده نه چندان دور می‌بیند، بسیاری از تحلیلگران مسائل عربستان نیز رشد شتابان این شاهزاده سعودی را معنادار قلمداد می‌کنند. آنها با مروری بر اقدامات حدود دو سال و نیمه محمد بن سلمان و اینکه چگونه با اعمال نفوذ بر پادشاه سالخورده و بیمار سعودی توانست قوانین و سلسله مراتب را دور بزند و اکنون در جایگاه ولیعهد تنها یک گام با پادشاهی فاصله داشته باشد، کناره‌گیری ملک سلمان از قدرت در آینده نزدیک و جانشینی محمد بن سلمان را دور از ذهن نمی‌دانند.

محمد بن سلمان که بویژه بین قشر جوان این کشور محبوبیت قابل قبولی دارد، در صدد است با پایان دادن به جنگ یمن وضعیت اقتصادی کشورش را بهبود بخشد تا مقبولیت افراد بیشتری را در جامعه داشته باشد. او در همان ماه‌های نخست ورود به دولت ریاض بحث کاستن از اتکای اقتصاد کشورش به نفت را مطرح کرد و گفت، شرکت دولتی نفت عربستان (آرامکو) را به بخش خصوصی واگذار خواهد کرد و سهام آن را به فروش خواهد رساند. او همچنین اخیراً از طرح جدیدی مبنی بر ساخت جزایر گردشگری در دریای سرخ با هدف جذب گردشگر خبر داد. جزایری که گردشگران می‌توانند در آنها بدون رعایت شئون اسلامی تفریح کنند.

تازه‌ ترین گام اقتصادی - نظامی ولیعهد جوان نیز تشکیل «هیأت کل صنایع نظامی» با هدف ایجاد تحول بنیادین در صنایع دفاعی و نظامی عربستان و کسب درآمد از فروش سلاح است. بنا بر اعلام صندوق سرمایه گذاری‌های دولتی عربستان، این سازمان جدید که ریاستش را شخص محمد بن سلمان برعهده دارد، قرار است تا پایان برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان به یکی از ۲۵ شرکت برتر جهان در زمینه صنایع نظامی تبدیل شود و عربستان را به جایگاهی جهانی در تولید قطعات و تجهیزات نظامی برساند.

محمد بن سلمان که بانی اصلی چنین طرح‌های اقتصادی است، پیشتر گفته بود، تا سال ۲۰۳۰ این سازمان باعث خواهد شد ۵۰ درصد از هزینه‌های عربستان برای تأمین تجهیزات نظامی کاهش یابد و ریاض به توان داخلی اتکا کند.

ترمیم چهره جهانی

محمد بن سلمان که با وجود محبوبیت قابل قبول داخلی، در سطح بین‌المللی به چهره‌ای تندرو، جنگ‌طلب و افراط‌ گرا معروف است و در کارنامه‌اش «تجاوز ناموفق به یمن» و کشتار زنان و کودکان بی گناه یمنی و نقض آشکار حقوق بشر را دارد، به نظر می‌رسد، می‌خواهد با پایان دادن به این جنگ پرهزینه با یک تیر دو نشان بزند.

نخست آنکه جلو هزینه‌های سنگین این جنگ را بگیرد و خود را از باتلاق یمن نجات دهد و دوم آنکه چهره خود را در سطح بین‌المللی ترمیم کند تا برای تکیه زدن بر تاج و تخت پدر، مشروعیت بین‌المللی را نیز کسب کند. مقتدی صدر، رهبر جریان صدر عراق نیز که در روز ۳۰ جولای (۱۶ روز پیش) در جریان سفر کم سابقه خود به عربستان با محمد بن سلمان دیدار کرده بود، در مصاحبه با روزنامه فرامنطقه‌ای الشرق الاوسط گفته است: محمد بن سلمان به من وعده پایان جنگ در یمن و سوریه را داد.

وی در این مصاحبه تصریح کرده است: من امید بسیاری را هنگام دیدارم با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان یافتم و او تصمیم گرفته است که صلح یمن، بحرین و عراق را فرا بگیرد و رویکردهای جدیدی در عربستان وجود دارد؛ وی همچنین به من این بشارت را داد که جنگ در یمن، سوریه و تمامی منطقه پایان می‌یابد.

تمایل ریاض برای تنش‌زدایی با تهران

علاوه بر تغییر موضع محمد بن سلمان درباره جنگ یمن، مواضعی که این روزها از ریاض درباره تهران شنیده می‌شود نیز جالب توجه است. اینکه عربستان در پی بهبود روابط با ایران است و کاری هم به نزدیک شدن امریکا به ایران ندارد، گواه دیگری بر این مسأله است که محمد بن سلمان می‌کوشد، تنش‌های موجود در منطقه را تا حد امکان پایین بیاورد تا در صورت رسیدن به قدرت، پادشاهی آرامی را آغاز کند.

روز دوشنبه گذشته پایگاه خبری «لیبرتی فایترز» در خبری که از سوی هیچ مقامی تأیید یا رد نشد، نوشت، در دستگاه دیپلماسی عربستان سعودی تغییراتی در راه است و احتمال اینکه عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان برکنار و خالد بن سلمان، برادر کوچک محمد بن سلمان جایگزین او شود، وجود دارد. عادل الجبیر مواضع بسیار تندی درباره ایران دارد و در صورتی که احتمال برکناری او در روزهای آینده قوت بگیرد، این مسأله که محمد بن سلمان در صدد بهبود روابط با تهران و کاهش تنش‌ها بین دو کشور است نیز قوت خواهد گرفت.

ندا آکیش